Η αναλογία επιβεβαιώνεται και από την εμπειρία, αλλά για να μιλάμε με στοιχεία –της ΕΛΣΤΑΤ–, στη χώρα μας το 2021 έγιναν 33.619 φυσιολογικοί τοκετοί (ποσοστό 39,4%), έναντι 51.594 τοκετών με καισαρική τομή (60,45%). Το ποσοστό αυτό εμφανίζεται ελαφρώς αυξημένο επί ενός «βαρύτατου» ποσοστού που διαπιστώθηκε από κλιμάκιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), το οποίο κατά παραγγελία του υπουργείου Υγείας πραγματοποίησε έρευνα, το 2017, σε δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία και διαπίστωσε ότι οι καισαρικές που διενεργούνται στη χώρα μας κάθε χρόνο είναι διπλάσιες σε αριθμό απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη (56,8 έναντι 30%) και πολλαπλάσιες από το ανώτατο αποδεκτό όριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (15%).
Έχει χυθεί κάμποσο μελάνι, μάλλον όχι ανάλογα άπλετο φως, για τις αιτίες που οδηγούν στο να βιώνεται η αρχή της ζωής ενός ανθρώπου, και μια από τις συγκλονιστικότερες εμπειρίες που μπορεί να βιώσει μια γυναίκα, με χειρουργική επέμβαση ή στην «καλύτερη» περίπτωση ως ιατρική πράξη σε ένα νοσοκομειακό χώρο.
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η χειρουργική παρέμβαση σώζει από σοβαρές, πιθανώς και θανατηφόρες, επιπλοκές την επίτοκο και το έμβρυο. Αλλά από το 1985 ο ΠΟΥ έχει προειδοποιήσει ότι το ιδεατό ποσοστό διενέργειας καισαρικής τομής είναι μεταξύ 10% και 15%. Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν αυτά τα ποσοστά, δείχνοντας ότι ενώ ένας ρυθμός διενέργειας καισαρικής τομής που ανέρχεται στο 10% μειώνει τους θανάτους επίτοκων και βρεφών, όταν το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 10% παύει να παρατηρείται περαιτέρω μείωση στη θνησιμότητα. Υπάρχει επίσης μακρά σειρά ερευνών από διαφορετικές χώρες, που εύκολα μπορεί κάποιος να αναζητήσει στο διαδίκτυο, οι οποίες καταδεικνύουν σύνδεση μεταξύ της καισαρικής τομής και ασθενειών στο παιδί. Ο διαβήτης, το άσθμα, οι αλλεργίες και η κοιλιοκάκη είναι μερικές από αυτές.
Όμως θα προσπεράσουμε το κεφάλαιο αυτό ταχέως κρίνοντας ότι μάλλον οι καισαρικές τομές και η γιγάντωση της διενέργειάς τους αποτελούν την κορυφή ενός παγόβουνου που μπορεί να περιγραφεί ως ιατρικοποίηση της γέννας και τελικά περιβολή με φόβο και αποστασιοποίηση μιας φυσικής και φυσιολογικής πράξης που οι άνθρωποι μοιραζόμαστε με μεγάλο μέρος του ζωικού βασιλείου και θα ήταν εύλογο, για λόγους βιολογικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς, να βιώνουμε με ευχαρίστηση. Δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που προκύπτει κατά την κύηση ή κάποια στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας, αλλά για μια συνθήκη που μας περιβάλλει και μας επηρεάζει συστηματικά και πολυποίκιλα καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας εντός μιας –δυτικής τουλάχιστον– κοινωνίας.
Φαύλος κύκλος
«Αν το πρόβλημα που έχουμε ως χώρα με τις αυξημένες καισαρικές τομές, το αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα, τότε το πιο πιθανό είναι ότι θα μειωθούν τα ποσοστά των καισαρικών, αλλά θα αντικατασταθούν από άλλες παρεμβάσεις. Οπότε θα καταφέρουμε να έχουμε μετάθεση του προβλήματος από τη μια παρέμβαση στην άλλη», επισημαίνει στην Εποχή η Κατερίνα Α. Αναστασίου, υποψήφια διδακτόρισσα Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και υπότροφος του ΙΚΥ, με ερευνητικό αντικείμενο τον μετασχηματισμό του τοκετού και τις βιωματικές εμπειρίες των επιτόκων στη σύγχρονη Ελλάδα. «Χρειάζεται να κατανοήσουμε το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το ζήτημα που εμφανίζεται σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Ο τοκετός είναι ένα βιοψυχοκοινωνικό γεγονός που ωστόσο αντιμετωπίζεται ως παθολογία. Οι σημαντικότερες ορμόνες που επενεργούν σε ένα τοκετό είναι η αδρεναλίνη και η ωκυτοκίνη, ορμόνες που είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους, καθώς όταν ανεβαίνει η μία κατεβαίνει η άλλη. Για να εξελιχθεί ομαλά και αδιαμεσολάβητα ένας τοκετός χρειάζεται να έχουμε αυξημένη ενδογενή ωκυτοκίνη. Αν όμως με διάφορους τρόπους αυξηθεί η αδρεναλίνη της επιτόκου, τότε αφενός εισάγεται σε ένα φαύλο κύκλο φόβου και πόνου που δυσχεραίνει ή διακόπτει τον τοκετό, αφετέρου, αν οι γιατροί δεν δώσουν χρόνο, επειδή συνήθως έχουν ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για τον τοκετό, ξεκινά ένας καταρράκτης παρεμβάσεων που πολύ συχνά οδηγεί στην καισαρική τομή», εξηγεί η Κατερίνα Α. Αναστασίου.
Ο φόβος και ο πόνος κανονικοποιούνται
Όμως κατά την υποψήφια διδακτόρισσα, το ζήτημα εκκινεί από πολύ παλιότερα, ήδη από το 13ο αιώνα, στον σύγχρονο δυτικό κόσμο, και την έκτοτε αντιμετώπιση των ζητημάτων της αναπαραγωγής και της ηδονής, μέσω του χριστιανισμού. Φτάνοντας στον 16ο αιώνα, το γυναικείο αναπαραγωγικό σώμα προσελκύει ενδιαφέρον και παράλληλα –και κατά τον 17ο αιώνα– εκτυλίσσεται η δίωξη των «μαγισσών» στο οποίο εντάσσονται και οι μαίες, διότι αυτές γνώριζαν τα μυστικά της αναπαραγωγής, η οποία έπρεπε να ελεγχθεί. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου παράλληλα έχουμε την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου για την εδραίωση του καπιταλιστικού συστήματος. Σε αυτό το θρησκευτικό, κρατικό και ιατρικό πλαίσιο ξεκινά η δίωξη των μαιών, αυτών που μπορούν να μεταδώσουν στις άλλες γυναίκες τη συσσωρευμένη παραδοσιακή γνώση σχετικά με την αναπαραγωγή και τον τοκετό. Παράλληλα, εισάγεται η μαιευτική - γυναικολογία των αντρών και αντιπαρατίθεται, με εντελώς διαφορετική φιλοσοφία, στη μαιευτική τέχνη των μαιών. Μέχρι τον 19ο αιώνα, ο τοκετός αλλάζει χώρο και γίνεται από ιδιωτικό γεγονός στο σπίτι, δημόσιο στο νοσοκομείο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, με αδρές γραμμές, κανονικοποιείται ο φόβος και ο πόνος στον τοκετό. Από τη στιγμή που εισάγονται ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτά στην ψυχολογία των γυναικών, η αντιπαράθεση των ορμονών του τοκετού που αναφέραμε παραπάνω, τα εδραιώνει.
Επιπλέον μέσα από την παραπάνω αλληλουχία και σταδιακά αλλάζει η θέαση του τοκετού, η επίτοκος γίνεται αντιληπτή ως διαχωρισμένη από το έμβρυο και εν τέλει η βιωματική εμπειρία του τοκετού από την ίδια την γυναίκα αποκτά πολύ λιγότερη σημασία.
Για να έρθουμε με ένα άλμα στο σήμερα και στο σχέδιο νόμου «Δευτεροβάθμια Περίθαλψη, ιατρική εκπαίδευση και λοιπές διατάξεις», που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση και αναμένεται να προωθηθεί προς ψήφιση στη Βουλή. Σε αυτό περιλαμβάνεται ρύθμιση για τη δημιουργία πιστοποιημένων κέντρων φυσικού τοκετού σε δημόσια νοσοκομεία και ιδιωτικές κλινικές για γυναίκες που επιθυμούν να γεννήσουν φυσιολογικά. Όμως για να «επιθυμήσουν» οι γυναίκες καλούνται να αποτινάξουν χρόνων –ή και αιώνων…– μύθους και μισές αλήθειες που επιχειρούν να τις αποστασιοποιήσουν από το βίωμα και την επιθυμία τους. Χρειάζεται λοιπόν να δούμε τι εννοούμε όταν διακηρύσσουμε την προαγωγή του «φυσικού» τοκετού για να διαπιστώσουμε και πώς προωθείται.