Με την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την περασμένης Τρίτης, οι πρυτανικές αρχές και η Επιτροπή Ισότητας των Φύλων του Παντείου Πανεπιστημίου παρουσίασαν έναν Οδηγό αντιμετώπισης της έμφυλης και σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης στο πανεπιστήμιο και εγκαινίασαν έναν εσωτερικό μηχανισμό υποδοχής, καταγραφής και διερεύνησης καταγγελιών και υποστήριξης των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας που υφίστανται (σεξουαλική) παρενόχληση λόγω φύλου.
Ο Οδηγός που παρουσιάσαμε, καρπός συλλογικής προσπάθειας της Επιτροπής και της συνεργασίας της με τις πρυτανικές αρχές, έχει την ιστορία του. Αυτή δεν είναι άλλη από το ελληνικό κίνημα metoo, που υπήρξε τομή για να έρθει στο προσκήνιο το μείζον κοινωνικό πρόβλημα της βίας που υφίστανται οι γυναίκες και άλλες θηλυκότητες στην πατριαρχική μας κοινωνία, καθώς και αφορμή για την έκρηξη του νέου φεμινιστικού κινήματος στη χώρα μας και την έντονη δραστηριοποίηση του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος στο πεδίο.
Metoo και σεξουαλική παρενόχληση στο πανεπιστήμιο
Ειδικότερα, πριν δύο χρόνια, το κίνημα metoo ανέδειξε το αόρατο, αποσιωπημένο, αλλά καθόλα υπαρκτό πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης στην εργασία. Οι δημόσιες καταγγελίες που έγιναν τότε για φαινόμενα σεξουαλικής παρενόχλησης σε ελληνικά πανεπιστήμια, υπήρξαν τεράστια πρόκληση για τις τότε νεοσύστατες, με βάση τον νόμο 4589 του Ιανουαρίου 2019, Επιτροπές Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ) των πανεπιστημίων, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος νόμος έδινε στις Επιτροπές αρμοδιότητες παροχής υπηρεσιών διαμεσολάβησης στις περιπτώσεις καταγγελιών παρενοχλητικής συμπεριφοράς, συνδρομής προς τα καταγγέλλοντα άτομα και εισήγησης μέτρων αντιμετώπισης όλων των μορφών παρενόχλησης λόγω φύλου στη Σύγκλητο.
Στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κινητοποιηθήκαμε αμέσως και βάλαμε μπροστά τη σύνταξη του Οδηγού σε συνεργασία με τις πρυτανικές αρχές. Την ίδια εποχή, το Πάντειο Πανεπιστήμιο εκπονούσε τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του, όπου δήλωνε ότι «μεριμνά ώστε οι φοιτήτριες και οι φοιτητές, τα μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού, καθώς και τα μέλη του διοικητικού, επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού να μπορούν να διεξάγουν την εργασία τους σε ένα περιβάλλον ελεύθερο από κάθε μορφής διάκριση, άμεση ή έμμεση, και από κάθε μορφής σεξουαλική παρενόχληση».
Προσκρούσαμε πολύ σύντομα ως ΕΙΦ στα κενά της νομοθεσίας, από τα οποία εν μέρει ξεκολλήσαμε με τον Νόμο 4808 του 2021, που κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 190, για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στην εργασία.
Ο Οδηγός Αντιμετώπισης
Ο Οδηγός Αντιμετώπισης της Έμφυλης Βίας και Σεξουαλικής Παρενόχλησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, που παρουσιάσαμε την περασμένη Τρίτη, είναι ένα ενημερωτικό κείμενο που απευθύνεται στο σύνολο των μελών της παντειακής κοινότητας και επιτελεί τρεις σκοπούς. Ο πρώτος είναι η οριοθέτηση και η αναγνώριση των διαφορετικών μορφών του φαινομένου που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Παρέχονται ορισμοί της έμφυλης βίας στον χώρο εργασίας/πανεπιστήμιο, της παρενόχλησης λόγω φύλου και της σεξουαλικής παρενόχλησης και περιγράφονται λεπτομερέστατα οι διαφορετικές μορφές παρενόχλησης, ώστε να καταστούν αναγνωρίσιμες, π.χ. εκφοβισμός, ηθική παρενόχληση, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση, παρενοχλητική παρακολούθηση, διαδικτυακή ή κυβερνο-παρενόχληση. Η οριοθέτηση και αναγνώριση των διαφορετικών μορφών είναι απαραίτητη προϋπόθεση της συνειδητοποίησης του προβλήματος και της καταγγελίας του.
Ο δεύτερος σκοπός του Οδηγού είναι η ενημέρωση για την εθνική νομοθεσία, τις δυνατότητες νομικής προσφυγής για ποινική δίωξη ή αστική αποζημίωση, τις διαδικασίες καταγγελίας σε αρμόδια κρατικά όργανα, τους θεσμούς υποβοήθησης της διαδικασίας νομικής προσφυγής και διαμεσολάβησης μεταξύ των προσώπων που προσφεύγουν δικαστικά και των επιχειρήσεων/φορέων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, όπως ο/η Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη (και της Πολίτισσας) για την Ίση Μεταχείριση.
Ο τρίτος σκοπός του Οδηγού είναι η λεπτομερής περιγραφή του εσωτερικού μηχανισμού του πανεπιστημίου για την αντιμετώπιση των φαινομένων έμφυλης και σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης στο πανεπιστήμιο, που περιλαμβάνει τα αρμόδια όργανα, τις υπηρεσίες και τις διαδικασίες, ενώ ο τελευταίος σκοπός του Οδηγού είναι να παρέχει αναλυτικές οδηγίες για το τί κάνουμε σε περίπτωση που υφιστάμεθα βία ή παρενόχληση λόγω φύλου ή είμαστε μάρτυρες τέτοιου περιστατικού στο πανεπιστήμιο.
Ο εσωτερικός μηχανισμός
Ο εσωτερικός μηχανισμός του Παντείου Πανεπιστημίου προβλέπει δύο όργανα υποδοχής και διαχείρισης αναφορών/καταγγελιών: την ΕΙΦ και την Επιτροπή Δεοντολογίας.
Η ΕΙΦ έχει τα εξής καθήκοντα. Πρώτον, την ενημέρωση όσων απευθύνονται σε αυτήν για τον τρόπο αντιμετώπισης των περιστατικών και τις δυνατότητες, τις προϋποθέσεις και τις διαδικασίες εσωτερικής καταγγελίας ή νομικής προσφυγής. Όλα τα περιστατικά δεν είναι όμοια, ούτε της ίδιας βαρύτητας, ούτε χρειάζεται να φτάσουν μέχρι την επώνυμη και επίσημη καταγγελία για να αντιμετωπιστούν. Γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα που υφίστανται παρενόχληση και νιώθουν ασφαλή, μπορούν για παράδειγμα να απευθυνθούν σε αυτούς που τα παρενοχλούν και να θέσουν τα όριά τους, επικαλούμενα και την απειλή καταγγελίας στα αρμόδια όργανα, και η ενέργειά τους να φέρει αποτέλεσμα. Δεύτερον, η ΕΙΦ παραπέμπει τα άτομα που προσφεύγουν σε αυτήν και έχουν ανάγκη σε υπηρεσίες ψυχολογικής και νομικής συνδρομής εντός και εκτός πανεπιστημίου. Συνεργαζόμαστε στενά με την Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Στήριξης του πανεπιστημίου, ενώ έχουμε συμφωνήσει με ΜΚΟ εξειδικευμένες σε θέματα έμφυλης βίας να παρέχουν νομικές συμβουλές σε μέλη της παντειακής κοινότητας που θα απευθύνονται/παραπέμπουμε σε αυτές. Τρίτον, η ΕΙΦ είναι αρμόδια για την καταγραφή επώνυμων αναφορών/καταγγελιών που υποβάλλονται προς διερεύνηση και τη διαβίβασή τους στα αρμόδια όργανα.
H Επιτροπή Δεοντολογίας είναι το αρμόδιο όργανο του πανεπιστημίου που, σύμφωνα με τον νόμο, «εξετάζει αυτεπαγγέλτως ή ύστερα από έγγραφη αναφορά – καταγγελία φοιτητών, μελών Δ.Ε.Π., μελών Ε.Ε.Π., Ε.ΔΙ.Π. και Ε.Τ.Ε.Π., ερευνητών, επισκεπτών διδασκόντων και διοικητικού προσωπικού σε θέματα της αρμοδιότητάς της, προκειμένου να διαπιστώσει την παράβαση των κανόνων του κώδικα δεοντολογίας ή διερευνά σχετικά περιστατικά ύστερα από εντολή του πρύτανη. Αν διαπιστωθεί παράβαση των κανόνων δεοντολογίας ή κατά τη διερεύνηση διαπιστωθεί τέλεση πειθαρχικού παραπτώματος, αποστέλλει το σχετικό πόρισμα στον πρύτανη, προκειμένου αυτός να αξιολογήσει το περιστατικό και να διενεργήσει τα νόμιμα». Επειδή η εξέταση/διερεύνηση περιστατικού απαιτεί την προσκόμιση αποδεικτικών στοιχείων, γι’ αυτό και ο Οδηγός συνιστά στα άτομα που υφίστανται επίμονη παρενόχληση να συλλέγουν προκαταβολικά το αποδεικτικό υλικό που μπορεί να τους χρειαστεί, για να προβούν σε καταγγελία και να συμβουλεύονται την ΕΙΦ.
Ζήτημα πόρων, όχι μόνο νόμων
Τα αίτια αναπαραγωγής της έμφυλης και σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης είναι πολλά: οι έμφυλες σχέσεις εξουσίας και οι ιεραρχικές σχέσεις στην εργασία, τα κενά του νόμου και η έλλειψη υποστηρικτικών θεσμών, αλλά και τα κανονιστικά στερεότυπα, που συντελούν στο να θεωρούνται οι παρενοχλητικές και παραβιαστικές συμπεριφορές φυσιολογικές.
Το «σπάσιμο της σιωπής» απαιτεί από το κράτος ολοκληρωμένη πολιτική και από το πανεπιστήμιο να αναλάβει τις ευθύνες που του αντιστοιχούν. Το νομικό πλαίσιο για την παρενόχληση λόγω φύλου στην εργασία έχει βελτιωθεί, αλλά οι υπουργικές αποφάσεις για την εφαρμογή του Ν. 4808 στη δημόσια διοίκηση ακόμα απουσιάζουν. Οι τόσο σημαντικές δράσεις πρόληψης –ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, επιμόρφωσης– που περιλαμβάνει το «Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων του Παντείου Πανεπιστημίου 2022-2025», όπως και αυτά όλων των πανεπιστημίων της χώρας, δεν έχουν ακόμα εξασφαλίσει κρατική χρηματοδότηση, ενώ το υπ. Παιδείας αρνήθηκε να προβλέψει τη δημιουργία μόνιμων μονάδων ισότητας σε όλα τα πανεπιστήμια, όπως ζητάει το Δίκτυο των ΕΙΦ των ΑΕΙ.
Η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών και η προώθηση της ισότητας των φύλων στο πανεπιστήμιο, όπως και στην κοινωνία, απαιτεί όχι μόνο νόμους, αλλά και πόρους. Το στοίχημα των πανεπιστημίων θα κερδηθεί τόσο μέσα, όσο και έξω από αυτά.