Λεωνίδας Οικονομάκης «Σαν τον Ζαπάτα και τον Τσε; Οι Zapatistas και οι Βολιβιανοί Cocaleros», Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2020
Σε ένα πρωτότυπο επιστημονικό εγχείρημα ο Λεωνίδας Οικονομάκης φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο τα επαναστατικά κινήματα επιλέγουν την πολιτική τους στρατηγική. Για τον σκοπό αυτό μελετά συγκριτικά τους Ζαπατίστας και τους Cocaleros. Η Τσιάπας, που αποτελεί τη γεωγραφική βάση του Ζαπατίστικου κινήματος, και η Τσαπάρε της Βολιβίας, που αντίστοιχα είναι η περιοχή στην οποία δραστηριοποιήθηκαν πολιτικά οι Cocaleros, οι ιθαγενείς καλλιεργητές κόκας είναι περιοχές πλούσιες σε φυσικούς πόρους, αλλά με μεγάλο ποσοστό ιθαγενών κατοίκων και γεωγραφικά απομονωμένες. Γνώρισαν, λοιπόν, την εκμετάλλευση και τον αποκλεισμό, γεγονός που τις κατέστησε προνομιακό τόπο καλλιέργειας επαναστατικών ιδεών.
Ωστόσο, τα δύο κινήματα πήραν δρόμους διαφορετικούς. Οι Ζαπατίστας πέρασαν από τη διαμαρτυρία στην ένοπλη εξέγερση και, έπειτα από αποτυχημένες διαπραγματεύσεις με το μεξικανικό κράτος, στράφηκαν στην αυτονομία. Οι Cocaleros κινήθηκαν εντελώς διαφορετικά. Ενώ στην αρχή είχαν σχετική αυτονομία, πήραν μέρος στην εκλογική διαδικασία κάνοντας τον κοινωνικό μετασχηματισμό πολιτικό πρόταγμα και πρόγραμμα με το οποίο τελικά κατέλαβαν την εξουσία και κυβέρνησαν τη χώρα.
Συνήθως, οι περισσότεροι πολιτικοί επιστήμονες και κοινωνιολόγοι προκειμένου να ερμηνεύσουν τη στρατηγική των κοινωνικών κινημάτων στρέφονται σχεδόν αποκλειστικά στο πολιτικό περιβάλλον αγνοώντας τη δυναμική και τις διαδικασίες που αναπτύσσονται στο εσωτερικό τους. Αυτό, όμως, που προκύπτει από την ενδελεχή μελέτη του Οικονομάκη είναι ότι κάθε κίνημα έχει τη δική του δυναμική και αναπτύσσεται με μοναδικό τρόπο. Οι στρατηγικές του επιλογές προκύπτουν όχι μόνο από την περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα αλλά και από την ιδεολογική του βάση, από την ηγεσία του και στις επιλογές της, από τους ανθρώπους που το αποτελούν, αλλά και από την ιστορία της περιοχής στην οποία εκδηλώνεται.
Συνοπτικά, οι Ζαπατίστας δημιούργησαν οι ίδιοι τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να επιτύχει η στρατηγική που επέλεξαν. Από πολύ νωρίς θεώρησαν ότι η ένοπλη πάλη ήταν μονόδρομος. Αυτή η επιλογή πέρα από ιδεολογική, υπήρξε και το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης διαδικασίας η οποία περιλάμβανε ανάμεσα σε άλλα την προετοιμασία της βάσης, ώστε να εξασφαλιστεί η υποστήριξή της και επιπλέον τη μελέτη άλλων κινημάτων τα οποία είχαν δραστηριοποιηθεί στην ευρύτερη περιοχή, ώστε να αξιοποιηθεί η εμπειρία τους. Οι Cocaleros, από την άλλη, είχαν εντελώς διαφορετική πορεία. Η παραδοσιακή καλλιέργεια των φύλλων της κόκας βρέθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στο στόχαστρο των ΗΠΑ και της κυβέρνησης της Βολιβίας. Απέναντι σε αυτό το κύμα βίας, που είχε σκοπό να ξεριζώσει κυριολεκτικά την καλλιέργεια της κόκας από την περιοχή της Τσαπάρε, συμμάχησαν μαζί τους μεταλλωρύχοι αρκετά πιο έμπειροι συνδικαλιστικά και πολιτικά. Μετά το κλείσιμο των μεταλλείων κασσίτερου, οι απολυμένοι στράφηκαν στην Τσαπάρε, όπου θεώρησαν ότι θα μπορούσαν να βιοποριστούν. Οι πρώην μεταλλωρύχοι ριζοσπαστικοποίησαν τους τοπικούς αγρότες και συγκρότησαν ομάδες υπεράσπισης της γης και των κοινοτήτων. Από αυτή την κίνηση προέκυψε το MAS το οποίο μέσα από εσωτερικές διαδικασίες στράφηκε στην πολιτική. Για να απαντήσουν σε όσους υποστήριζαν την ένοπλη δράση, επικαλούνταν την εκστρατεία του Τσε στη Βολιβία, η οποία είχε κάθε άλλο παρά επιτυχημένα αποτελέσματα.
Ο συγγραφέας είναι διδάκτωρ Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας και διδάσκει στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι επίσης μέλος του ελληνικού hip hop συγκροτήματος Social Waste. Η μελέτη του βασισμένη στην εθνογραφική προσέγγιση και την επιτόπια έρευνα μας βοηθά να κατανοήσουμε τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες συγκροτούνται τα κοινωνικά κινήματα. Μας ανοίγει, όμως, και ένα παράθυρο σε έναν κόσμο όπου οι επαναστάσεις είναι εφικτές και η ουτοπία όχι και τόσο «άπιαστη».