Χουάν Γκοϊτισόλο «Δον Χουλιάν», μετάφραση: Λευτέρης Μακεδόνας,
εκδόσεις Νησίδες, 2022
O εκ Βαρκελώνης Χουάν Γκοϊτισόλο (1931-2017) θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων ισπανών λογοτεχνών. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, με πατέρα εξαιρετικά συντηρητικό, φυλακισμένο απ’ την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Αντίθετα, η μητέρα του σκοτώνεται παρουσία του, όταν ιταλικά αεροπλάνα του Φράνκο βομβαρδίζουν την πόλη. Με το τέλος του Εμφυλίου εγγράφεται στη Νομική Σχολή, όμως αποχωρεί. Τα πρώτα νεορεαλιστικά μυθιστορήματα του είναι απαγορευμένα στο φασιστικό καθεστώς, αν και ο ίδιος δεν τα θεωρεί σπουδαία. Το 1956 στο Παρίσι, όπου εργάζεται στις εκδόσεις Γκαλιμάρ, γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος όταν κατά τύχη ανακαλύπτει πως ο προπάππους του, όντας ιδιοκτήτης φυτειών ζάχαρης στην Κούβα, φερόταν εγκληματικά (όπως και όλη η οικογένειά του) στους μαύρους σκλάβους που εργάζονταν εκεί. Στην Πόλη του Φωτός συνάπτει σχέση με τη Μονίκ Λανζ. Λίγα χρόνια μετά παραδέχεται με δυσκολία πως είναι ομοφυλόφιλος. Χωρίς να διακόψουν, νυμφεύονται το 1978 και θα μείνουν μαζί επί 18 έτη, έως τον θάνατο της. Τότε ταξιδεύει στο Μαρόκο για να παραμείνει στο Μαρακές μέχρι το τέλος του.
Αν και στην αρχή επηρεάστηκε απ’ το περίφημο nouveau roman, γρήγορα βρήκε την προσωπική του έκφραση με την ονομαστή «Τριλογία της Προδοσίας» - «Στοιχεία ταυτότητας» (εκδ. Κέδρος, μτφ. Κατερίνα Ρούφου), «Δον Χουλιάν», «Χουάν ο άπατρις». Με τα δοκίμιά του αποδόμησε γλαφυρά τη γενικότερη ηθικοπολιτισμική παρακμή της Ισπανίας πριν και μετά τον Φράνκο. Παρ’ όλα αυτά η χώρα του τον τίμησε το 2014 με το Βραβείο Θερβάντες.
Το προσφάτως εκδοθέν «Δον Χουλιάν» περιέχει, όπως και πολλά άλλα έργα του, αυτοβιογραφικά στοιχεία, μακριά από κάθε ρεαλισμό και σε πλήρη αντιπαράθεση με την επίσημη κουλτούρα και ιστορία της πατρίδας του. Εδώ κάνουμε ειδική μνεία στον μεταφραστή του, Λευτέρη Μακεδόνα, με τον απίστευτο άθλο του να μεταφράσει ένα δύσκολο και ενίοτε στριφνό κείμενο με απουσία παραγράφων σε μια συνεχή ροή λέξεων που βρίθει γλωσσικών παρεκτροπών, συμβολισμών και αθυροστομίας. Είναι τόσες οι ιστορικές αναφορές ώστε οι σημειώσεις του φθάνουν τις 50 (!) σελίδες. Και στα τρία βιβλία δεσπόζει η μορφή του Δον Χουλιάν που μάλλον πρόκειται για έναν μυθικό Βέρβερο ευγενή, το άλτερ έγκο του Γκοϊτισόλο. Με τα λόγια και τις σκέψεις του φιλοτεχνεί το πορτρέτο ενός αναρχικού, άπατρι, αντεθνικού χαρακτήρα που ξιφουλκεί ενάντια στο τρίπτυχο πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, στην επίσημη ισπανική λογοτεχνία (Χρυσός Αιώνας κ.τ.λ.), στην «ελεύθερη» αγορά και στην κοινωνία του θεάματος που τότε, το 1970, άρχιζε να εδραιώνεται στην Ιβηρική Χερσόνησο. Ο Δον Χουλιάν εκφράζει την απόφαση για μια βίαιη επανακατάκτηση της Ισπανίας από τους Άραβες και την αποκαθήλωση κάθε ιερού και οσίου – το βίαιο κι ολοκληρωτικό τέλος της. Τα λογοπαίγνια και οι παρωδίες κυριαρχούν. Οι τρόποι «τιμωρίας» που σχεδιάζει ο συγγραφέας ευφάνταστοι – καλλιεργεί έντομα από χαλασμένες τροφές και τα διοχετεύει στην Εθνική Βιβλιοθήκη ένθα τα λιώνει ανάμεσα στις σελίδες της εθνικής λογοτεχνικής κληρονομιάς! Ή, οι μαζικές, άγριες σεξουαλικές συνευρέσεις σε ημερήσια διάταξη. Με τα λόγια του μεταφραστή του, «ο Δον Χουλιάν είναι ένα μυθιστόρημα της πλήρους απομάγευσης. Σε κάθε περίπτωση βέβαια, πρόκειται για ένα βιβλίο αιρετικό, επαναστατικό, ασυμβίβαστο, που ξέρει πολύ καλά πώς να υπερβαίνει διαρκώς κάθε όριο».