Το βασικό εισόδημα πρέπει να αποτελέσει τη βάση μιας νέας προοδευτικής πολιτικής, λέει στην «Εποχή» ο Γκάι Στάντινγκ, καθηγητής Αναπτυξιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο SOAS του Λονδίνου και συνιδρυτής του BIEN (Παγκόσμιο Δίκτυο για το Βασικό Εισόδημα). Συγχρόνως, αναφέρεται στους τρόπους χρηματοδότησής του και τονίζει ότι το βασικό εισόδημα είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για την παροχή ασφάλειας στους ανθρώπους, ενισχύοντας παράλληλα την ελευθερία τους και μειώνοντας την ανισότητα.
Σε τι διαφέρει ένα καθολικό βασικό εισόδημα από άλλα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, όπως τον κατώτατο μισθό, το επίδομα ανεργίας, τα επιδόματα για τους φτωχούς κλπ;
Ένα βασικό εισόδημα είναι μια μέτρια, τακτική πληρωμή σε κάθε ενήλικα χωρίς προϋποθέσεις και με ένα μικρότερο ποσό που καταβάλλεται για κάθε άτομο κάτω των 16 ετών. Καταβάλλεται σε άνδρες και γυναίκες εξίσου και καταβάλλεται στο άτομο, όχι στο νοικοκυριό. Αυτό είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από τη σημερινή πρόνοια, η οποία συχνά ελέγχεται ως προς τα μέσα και τη συμπεριφορά και στοχοποιείται για αυτό, ενώ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που χρειάζονται βοήθεια και που θα έπρεπε να την δικαιούνται, δεν λαμβάνουν επιδόματα. Το βασικό εισόδημα είναι ένα οικονομικό δικαίωμα, ή ένα κοινό περιουσιακό δικαίωμα, με πρόσθετα συμπληρώματα που παρέχονται σε οποιονδήποτε έχει επιπλέον κόστος ζωής, όπως στα άτομα με αναπηρία.
Ποια συμπεράσματα έχουν εξαχθεί από την εφαρμογή των πιλοτικών προγραμμάτων βασικού εισοδήματος σε διάφορες χώρες;
Είχα το προνόμιο να συμμετάσχω σε μια σειρά πιλοτικών προγραμμάτων βασικού εισοδήματος σε διαφορετικούς τύπους οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αναπτυσσόμενων χωρών, και του Καναδά, της Αγγλίας, της Φινλανδίας, της Ισπανίας και της Ουαλίας. Υπάρχουν περίπου 100 πιλοτικά προγράμματα ή πειράματα σε εξέλιξη, πολλά από αυτά στις ΗΠΑ. Σταθερά τα αποτελέσματα ήταν συγκρίσιμα και πολύ θετικά. Ίσως το πιο σημαντικό εύρημα είναι ότι το βασικό εισόδημα οδηγεί σε καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία, μειώνοντας τη ζήτηση για υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Οδηγεί επίσης σε καλύτερες εκπαιδευτικές επιδόσεις και σε καλύτερες οικογενειακές σχέσεις. Το πιο ελπιδοφόρο είναι ότι επιτρέπει στις γυναίκες να ξεφύγουν από κακοποιητικές σχέσεις, επειδή έχουν μεγαλύτερη οικονομική ασφάλεια. Και σε αρκετές περιπτώσεις, έχουμε δει ότι αυτή η ικανότητα μετακίνησής τους έχει ωθήσει τους άντρες συντρόφους να συμπεριφέρονται πιο προσεκτικά.
Σε ποιο βαθμό ισχύει το επιχείρημα των επικριτών του βασικού εισοδήματος ότι μειώνει την επιθυμία για εργασία;
Η ερώτηση αντανακλά μια ευρέως διαδεδομένη προκατάληψη ότι κατά κάποιο τρόπο η ύπαρξη ενός βασικού εισοδήματος θα ωθούσε τους ανθρώπους να εργάζονται λιγότερο. Οι άνθρωποι πρέπει να αναρωτηθούν: αν είχα ένα βασικό εισόδημα, ας πούμε 100 ευρώ την εβδομάδα, θα σταματούσα αυτό που κάνω; Έρευνες έχουν δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία δηλώνει πως θα συνέχιζε αυτό που κάνει, ή ότι θα βελτίωνε τη θέση της αναζητώντας μια δραστηριότητα με μεγαλύτερο ρίσκο και υψηλότερες αποδοχές. Ωστόσο, τα πιο σημαντικά πειράματα βασικού εισοδήματος στην πραγματικότητα έδειξαν ότι οι άνθρωποι τείνουν να εργάζονται περισσότερο, όχι λιγότερο, και ότι ξοδεύουν περισσότερο χρόνο σε εργασίες φροντίδας ή σε εθελοντική κοινοτική εργασία. Οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη ενέργεια, περισσότερη αυτοπεποίθηση, μπορούν να πάρουν περισσότερα ρίσκα και να χρησιμοποιήσουν μέρος των χρήματων τους για να συνεχίσουν την κατάρτιση ή την εκπαίδευση. Και φυσικά, μπορούν να εργαστούν περισσότερο, επειδή η υγεία τους έχει βελτιωθεί, ιδιαίτερα επειδή αισθάνονται λιγότερο άγχος.
Πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί ένα βασικό εισόδημα;
Καταρχάς, πρέπει να γίνει απολύτως σαφές ότι ένα σύστημα βασικού εισοδήματος είναι προσιτό σε κάθε τύπο οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Σε κάποιο βαθμό θα αντικαθιστούσε ορισμένες παροχές που ελέγχονται ως προς τα μέσα και ως ένα βαθμό θα μπορούσαν να βρεθούν κεφάλαια με τη μείωση του εύρους των επιδοτήσεων που δίνουν οι κυβερνήσεις στις μεγάλες εταιρείες και τους πλούσιους. Πιστεύω, όμως, ότι η Αριστερά πρέπει να πει ότι δεν θα χρηματοδοτηθεί με την αύξηση του φόρου εισοδήματος ή των φόρων κατανάλωσης. Η Ελλάδα είναι μια σχετικά μικρή οικονομία, που λειτουργεί μέσα σε μια παγκόσμια οικονομία, η οποία περιγράφεται πολύ καλά ως «καπιταλισμός ενοικίασης» (σημ: όρος που αναφέρεται στα κέρδη που έχει μια μικρή ελίτ, η οποία ελέγχει ακίνητα, υποδομές, φυσικούς πόρους, ψηφιακές πλατφόρμες, διπλώματα ευρεσιτεχνίας και χρηματοδοτικά μέσα, εις βάρος της κοινωνικής πλειοψηφίας). Σε αυτό το σύστημα, όλο και μεγαλύτερο μέρος από το εισόδημα που παράγεται ρέει στους ιδιοκτήτες περιουσίας, φυσική, οικονομική και πνευματική ιδιοκτησία. Η αξία του πλούτου έχει αυξηθεί σε σχέση με την αξία του εισοδήματος που κερδίζεται και η ανισότητα του πλούτου είναι πολύ μεγαλύτερη από την εισοδηματική ανισότητα. Στην πραγματικότητα, ο ιδιωτικός πλούτος έχει αυξηθεί σε βάρος του χαμένου δημόσιου πλούτου, ή της απώλειας όλων των τύπων κοινών αγαθών. Η Αριστερά πρέπει να επικεντρωθεί στις εκκλήσεις για δικαιοσύνη στα κοινά αγαθά. Ένα βασικό εισόδημα θα ήταν μια έκφραση μιας τέτοιας δικαιοσύνης, όπως έχω εξηγήσει στα βιβλία μου. Κατά συνέπεια, πιστεύω ότι ο καλύτερος μακροπρόθεσμος τρόπος πληρωμής των βασικών εισοδημάτων θα ήταν η δημιουργία ενός Ταμείου Κεφαλαίων των Κοινών, στο οποίο θα καταβάλλονται εισφορές για δραστηριότητες που προέκυψαν από την απόκτηση των κοινών και θα χρησιμοποιούνται για οικολογικά βιώσιμες επενδύσεις. Το βασικό εισόδημα θα δίνεται ως μέρισμα από αυτό το Ταμείο. Το πιο σημαντικό είναι ότι θα πρέπει να επιβληθούν φόροι σε όλες τις ρυπογόνες δραστηριότητες, ξεκινώντας από έναν φόρο άνθρακα, ο οποίος είναι απαραίτητος εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά από μόνος του ένας φόρος άνθρακα θα ήταν οπισθοδρομικός. Για αυτό πρέπει να υπάρχει εγγύηση ότι όλα τα έσοδα θα καταβάλλονται ως βασικά εισοδήματα. Για να απαντήσω στον ισχυρισμό ότι είναι λάθος να δίνουμε στους πλούσιους ένα βασικό εισόδημα, επίτρεψέ μου να πω ότι θα ήταν σχετικά εύκολο να αυξηθεί ο οριακός συντελεστής φόρου εισοδήματος κατά ένα μικρό ποσό, έτσι ώστε οι πλούσιοι να μην είναι σε καλύτερη κατάσταση. Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να αναγνωρίσουμε ότι ένα βασικό εισόδημα θα ήταν ένα δικαίωμα, το οποίο θα ενίσχυε την κοινωνική του στήριξη μακροπρόθεσμα.
Τι απαντάς σε όσους επικαλούνται το υψηλό δημοσιονομικό κόστος του;
Ζούμε σε μια εποχή μακροχρόνιας οικονομικής αβεβαιότητας, στην οποία οι ανισότητες έχουν γίνει ακραίες, και εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες αφόρητης αβεβαιότητας και άγχους. Θα έλεγα ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην έχουμε κάτι σαν το βασικό εισόδημα. Εκτός από τις προτάσεις χρηματοδότησης που περιέχονται στο βιβλίο μου «Βασικό εισόδημα: πώς θα το επιτύχουμε», το οποίο έχει μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά, στο νέο μου βιβλίο «Τα Μπλε Κοινά» έχω παρουσιάσει μια λεπτομερή πρόταση χρηματοδότησης που θα ταίριαζε πραγματικά στην Ελλάδα.
Πιστεύεις ότι σήμερα το θέμα του βασικού εισοδήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, και γενικά στην Ευρώπη, είναι κυρίως ένα οικονομικό ή πολιτικό ζήτημα;
Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Πιστεύω ότι πρόκειται κυρίως για πολιτικό ζήτημα. Το ζήτημα του οικονομικού κόστους είναι ένα παραπλανητικό επιχείρημα. Όπως είπε ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς «μπορούμε να αντέξουμε οικονομικά οτιδήποτε θέλουμε πραγματικά». Πιστεύω επίσης ότι ένα βασικό εισόδημα πρέπει να αποτελέσει τη βάση μιας νέας προοδευτικής πολιτικής και ενός προοδευτικού οικονομικού συστήματος, ενθαρρύνοντας όλους να χρησιμοποιήσουν περισσότερο χρόνο για τη φροντίδα των παιδιών μας και των ηλικιωμένων, των συμπολιτών μας με αναπηρία, καθώς και για δαπάνες σχετικά με τοπικές οικονομικές δραστηριότητες. Η Αριστερά γενικά είναι άτολμη τα τελευταία χρόνια. Έχουν αυξηθεί οι ανισότητες και οι ανασφάλειες και δεν έχει κάποια αξιόπιστη διορθωτική στρατηγική. Ένα βασικό εισόδημα δεν είναι πανάκεια, αλλά είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για την παροχή βασικής ασφάλειας στους ανθρώπους, ενισχύοντας παράλληλα την ελευθερία τους και μειώνοντας την ανισότητα. Έχουν οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι το σθένος για να προχωρήσουν μπροστά;