Modern love

Ή, στα καθ΄ ημάς και στη νοηματική και ερμηνευτική απόδοση της επιμελήτριας της έκθεσης και καλλιτεχνικής διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνας Γρέγου, «Η Αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας»

Μπορεί η λέξη love στην αγγλική να είναι δισυπόστατη και να σημαίνει αγάπη αλλά ταυτοχρόνως και έρωτας, ωστόσο διευκρινίστηκε η σαφής προτίμηση της επιμελήτριας στη διάσταση της αγάπης και όχι του έρωτα - που εμπεριέχει τη σωματικότητα και τη σεξουαλικότητα που απορρέει από το σώμα.

Η έκθεση λοιπόν μιλάει για την αγάπη υπό τη γενική της μορφή, από την αγάπη εις εαυτόν, την προς τον/την ερωτικό/ή σύντροφο μέχρι την αγάπη στη μάνα ή τους λοιπούς οικείους ή προς τους «άλλους» κ.λπ. Πέρα από τα υποκείμενα και τα αντικείμενα της υπόθεσης μένει το ερώτημα του τόπου και του χρόνου. Πού, λοιπόν, και πότε η αγάπη; Μα «στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας» όπως είπαμε, δηλαδή στην εποχή και εντός περι-ορισμού του διαδικτύου, εντός δηλαδή του αιώνα του τρέχοντος, του 21ου. Του αιώνα που διαφέρει ποιοτικά και ριζικά από την προηγούμενη ιστορία της ανθρωπότητας όσο διαφέρει ριζικά ο ψηφιακός κόσμος από τον αναλογικό, ο ψηφιακός εαυτός και ο ψηφιακός «άλλος» από τον ενσώματο εαυτό και τον χειροπιαστό «άλλον», το άυλο από το υλικό, το αντίγραφο από το αυθεντικό. Η τεχνολογία, λέγεται, δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Σημασία έχει, λέγεται, η χρήση της. Σημασία έχει η καλή ή η κακή χρήση, λοιπόν, της τεχνολογίας. Άρα το θέμα είναι ηθικό, καταλήγει αυτός ο συλλογισμός που τυγχάνει να είναι και κυρίαρχος και πολύ βολικός …για τους κυρίαρχους.

Η τεχνολογία όμως δεν είναι ουδέτερη, αντιτάσσει η άλλη άποψη. Δεν τίθεται απλά θέμα χρήσης και ηθικής της χρήσης. Η τεχνολογία είναι δύναμη και κυριαρχία για τον κάτοχο της και ορίζει τους νικητές και τους ηττημένους της νέας τάξης πραγμάτων. Ορίζει τη δυναμική της εξουσίας και διευρύνει το χάσμα από αυτούς που δεν την κατέχουν ή χειρότερα την αγνοούν ακόμη παντελώς.

Διαδίκτυο και τεχνητή νοημοσύνη ορίζουν τις σχέσεις εξουσίας εντός μητροπόλεως και τις σχέσεις επικυριαρχίας της μητρόπολης επί της περιφέρειας

Εξοστρακισμός της κριτικής σκέψης

Κάποτε, το επιχείρημα υπέρ των νέων τεχνολογιών, του ψηφιακού κόσμου, του διαδικτύου/παγκόσμιου ιστού ήταν η δημοκρατία. Ακόμα καλύτερα, η παγκόσμια δημοκρατία χωρίς ελέγχους που εγκλωβίζουν την ελευθερία του λόγου. Εκεί που όλοι θα είχαν πρόσβαση φτηνή και ισότιμη στη γνώση, όλοι θα είχαν πρόσβαση στην αγορά των σχετικών προϊόντων και κυρίως όλοι θα είχαν τη δυνατότητα της άποψης χωρίς λογοκρισία, χωρίς περιορισμούς, χωρίς κεντρικό έλεγχο, χωρίς εξουσιαστικές ιεραρχίες. Μια άποψη που θα διαχέεται απρόσκοπτα στο διηνεκές, χωρίς περιορισμούς συνόρων και πλαίσια που εγκλωβίζουν και φιμώνουν το δυτικό υποκείμενο!... Ώ η νέα ευτυχία. Ώ ο νέος ανθρωπισμός. Ώ ο νέος διαφωτισμός. Πόσες φορές τα ακούσαμε αυτά τα «επιχειρήματα» και πόσες τα διαβάσαμε από τους αναρίθμητους και πρόθυμους γραφείς του βασιλέως. Της νέας τεχνολογίας. Του θαυμαστού νέου κόσμου για να θυμηθούμε τον Χάξλεϊ και να επιφυλαχθούμε με τον δυστοπικό νέο κόσμο του.

Τώρα, μόλις δύο δεκαετίες γιγάντωσης, πλήρους επικράτησης και εμπέδωσης της κυριαρχίας του νέου ψηφιακού πολιτισμού και των τεχνολογιών του σε όλους τους τομείς, οι νέες τεχνολογίες και ο κόσμος που έχουν συγκροτήσει δεν χρειάζεται πια κανένα επιχείρημα. Αυτό, έχει αντικατασταθεί από τη φαντασμαγορία του ψηφιακού κόσμου. Τώρα η νέα ψηφιακή τεχνολογία έχει φθάσει σε τέτοιο βαθμό ωρίμανσης που συνθέτει πλέον μια νέα θεολογία. Όπου θεολογία ίσον καθήλωση στο επίπεδο του θαυμασμού και εξοστρακισμός της κριτικής σκέψης.

Αυτό που λέμε με άλλα λόγια δεν είναι φυσικά μια λουδιτικού τύπου επιστροφή στον πρότερο δήθεν αγνό και ανθρώπινο αναλογικό κόσμο, γιατί ποτέ δεν ήταν ούτε αγνός ούτε ανθρώπινος. Γιατί οι όροι και οι έννοιες αυτές ανήκουν στην αρχέγονη και τη σύγχρονη μεταφυσική και γιατί το θεμέλιο της μεταφυσικής , το περίφημο σπήλαιο του Πλάτωνα με τις καθηλωμένες στην άγνοια σκιές και την εκτυφλωτική λάμψη του κόσμου των ιδεών, παρά την εντυπωσιακή ποιητική του, έχει απομείνει αδειανό πουκάμισο μετά το σφυροκόπημα των φιλοσόφων της εμμένειας. Αυτό που λέμε και υποστηρίζουμε είναι η αδήρητη ανάγκη της επιστροφής στην κριτική σκέψη και σε μια τέχνη που θα αντιμετωπίζει με κριτική στάση και διάθεση το κάθε τι.

Το δράμα της ανθρώπινης διαδρομής

Η νέα περιοδική έκθεση «Modern love» που μόλις εγκαινιάστηκε στο μείον ένα επίπεδο του κτiρίου του ΕΜΣΤ σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, διαχειρίζεται πολλά από τα παραπάνω ζητήματα και ερωτήματα με ικανοποιητικό τρόπο. Λειτουργεί καλά στον χώρο. Η διάταξη και οι συσχετίσεις των έργων μεταξύ τους συγκροτούν αφηγήσεις, δημιουργούν νοήματα και μπορεί να προκαλέσουν συζητήσεις. Σε μια ομαδική έκθεση με 24 συμμετέχοντες ξένους και έλληνες καλλιτέχνες, προφανώς υπάρχουν έργα που είναι περισσότερο αρεστά από άλλα, πιο καίρια και ουσιαστικά, πιο ερεθιστικά. Σημασία έχει το σύνολο να ανταποκρίνεται στο ζητούμενο της επιμέλειας και το ζητούμενο να ενδιαφέρει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τους θεατές-επισκέπτες. Το σίγουρο σε κάθε περίπτωση είναι ότι η τρέχουσα έκθεση πλεονεκτεί έναντι της προηγούμενης -του «Statecraft»- που έπασχε από αισθητική και πολιτική ατολμία ή αν προτιμάτε από τις αδυναμίες της παλαιάς και άχρωμης πια σοσιαλδημοκρατίας.

Ως προς τα έργα που συγκροτούν το σώμα της έκθεσης δεν θα είχε νόημα να αναφερθούμε σε όλα, ένα προς ένα. Αυτό θα το κάνει άλλωστε ο επισκέπτης ανάλογα με την κρίση του και το ενδιαφέρον που θα του προκαλέσουν. Εμείς θα θέλαμε καταληκτικά και ενδεικτικά να σταθούμε και να επιστήσουμε την προσοχή σε κάποια από αυτά. Την εξαιρετική ταινία του Gabriel Abrantes με τίτλο «Artificial humors» του 2016 που σχολιάζει με ευφυή διεισδυτικότητα και ενδιαφέρουσα γραφή τη σχέση ανθρώπινης υπόστασης και τεχνητής νοημοσύνης. Το βίντεο της Juliet Jacques με τίτλο «You will be free» του 2017 που μιλάει για τη γήινη, βίαιη και γλυκιά ταυτόχρονα σχέση επιθυμίας και θανάτου, μέσα από την υπόθεση της αμερικανίδας συγγραφέως και ηθοποιού Cookie Mueller και του συζύγου της Vittorio Scarpati, που πέθαναν το 1989 από την νόσο του AIDS με λίγες εβδομάδες διαφορά μεταξύ τους. Τη φωτογραφία (εκτύπωση σε ταπετσαρία) του Istvan Zsiros με τίτλο «Borderless love» του 2015 όπου ο ούγγρος φωτογράφος απαθανατίζει τον ανθρώπινο έρωτα στην πιο απάνθρωπη συνθήκη που θα μπορούσε αυτός να βρεθεί και να ζήσει - στο αντίσκηνο ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης προσφύγων στην ευγενή Δύση και εν μέσω άλλων συντετριμμένων ανδρικών, γυναικείων και παιδικών κορμιών που κείτονται διάσπαρτα στον χώρο. Μια φωτογραφία που απλά δεν είναι σκηνοθετημένη. Στο έργο της Μαρίας Μαυροπούλου με το σύνολο των φωτογραφιών της σε μαύρο-άσπρο που υποκαθιστούν την ανθρώπινη απουσία με την παρουσία των μηχανών-φετίχ της νέας τεχνολογίας σε στάση αντικριστή και σχέση «ερωτική». Η συνύπαρξη μάλιστα των φωτογραφιών του Zsiros και της Μαυροπούλου συνθέτει και συμπυκνώνει το δράμα της ανθρώπινης διαδρομής στον παρελθόντα και μέλλοντα χρόνο.