Παρά την πρόταση που έκανε τη Δευτέρα η νέα πρόεδρος Ντίνα Μπολουάρτε για την επίσπευση των εκλογών, η κατάσταση στο Περού εξακολουθεί να είναι εκρηκτική. Την Τρίτη ο στρατός ανέλαβε την προστασία των βασικών υποδομών, ενώ με συνεχόμενες διαδηλώσεις χιλιάδες άνθρωποι ζητούν την άμεση απελευθέρωση του πρώην προέδρου Πέδρο Καστίγιο, που μετά την καθαίρεσή του κρατείται σε φυλακή της Λίμα κατηγορούμενος για στάση και συνωμοσία, μια νέα συντακτική συνέλευση, το κλείσιμο του Κογκρέσου, και την παραίτηση της Μπολουάρτε (σημ: ήταν αντιπρόεδρος του Καστίγιο).
.jpg)
Ποια είναι η κατάσταση στο Περού; H Μπολουάρτε φαίνεται ότι αδυνατεί να κατευνάσει όλο αυτόν τον κόσμο που βρίσκεται στους δρόμους και ότι δυσκολεύεται να ελέγξει τις εξελίξεις στη μετά Καστίγιο εποχή.
Η Μπολουάρτε δεν έχει σημαντική λαϊκή υποστήριξη και μοιάζει παγιδευμένη ανάμεσα σε αντίπαλες δυνάμεις. Από τη μια πλευρά, το Κογκρέσο απομάκρυνε από το αξίωμά τους τους τρεις προκατόχους της και θα μπορούσε να επαναφέρει εκκρεμείς δικαστικές έρευνες εναντίον της. Από την άλλη, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια σημαντική πλειοψηφία των περουβιανών θέλει νέες γενικές εκλογές, αν και δεν συμφωνεί με τους όρους υπό τους οποίους θα πρέπει να διεξαχθούν. Έτσι, δεδομένου ότι τα περισσότερα μέλη του Κογκρέσου σκοπεύουν να παραμείνουν στη θέση τους μέχρι τις εκλογές του 2026, στην πρώτη δημόσια ομιλία της υποστήριξε ότι τόσο η ίδια, όσο και το Κογκρέσο, θα εκπλήρωναν τα καθήκοντά τους μέχρι τότε. Όμως στη συνέχεια, και κάτω από τη μεγάλη πίεση των κινητοποιήσεων στους δρόμους, στις οποίες έχουν σκοτωθεί μέχρι στιγμής τουλάχιστον επτά διαδηλωτές (σ.σ.: η συνέντευξη έγινε την Τρίτη), αρχικά είπε ότι αυτές οι διαδηλώσεις ήταν η δεύτερη πράξη του πραξικοπήματος που έκανε ο Καστίγιο και μέσα σε λίγες ώρες η κυβέρνηση υποχώρησε και πρότεινε νέες γενικές εκλογές το 2024, αφού ενέκρινε κάποιες μεταρρυθμίσεις που υποτίθεται ότι αποσκοπούσαν να κάνουν το πολιτικό σύστημα πιο διαφανές και περισσότερο ανταποκρινόμενο στις προσδοκίες των πολιτών. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η κυβέρνησή της κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις περιοχές που έχουν γίνει οι περισσότερες διαδηλώσεις, η οποία στη συνέχεια επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα για ένα μήνα. Το αν αυτές οι αποφάσεις θα επιτύχουν τους επιδιωκόμενους στόχους της είναι ακόμα ένα αναπάντητο ερώτημα.
Πολλοί θεωρούν ότι το τέλος του Καστίγιο ήταν προδιαγεγραμμένο. Ποια είναι η άποψή σου;
Οι συντηρητικές δυνάμεις που εκπροσωπούνται στο Κογκρέσο δεν αποδέχτηκαν ποτέ τη νομιμότητα της προεδρίας του. Αρχικά υποστήριξαν, χωρίς ίχνος αποδεικτικών στοιχείων και παρά τις αναφορές ανεξάρτητων εκλογικών παρατηρητών, ότι κέρδισε με εκλογική νοθεία. Στη συνέχεια προσπάθησαν να τον απομακρύνουν από το αξίωμά του τρεις φορές μέσα σε ενάμιση χρόνο. Αν και κατά τη διάρκεια της τρίτης απόπειρας υπήρξαν βάσιμες κατηγορίες για διαφθορά εναντίον του Καστίγιο και άλλων μελών της κυβέρνησής του από τον γενικό εισαγγελέα, αυτές οι κατηγορίες δεν υπήρχαν όταν μέρος της αντιπολίτευσης στο Κογκρέσο προσπάθησε να τον απομακρύνει από την προεδρία μόλις τέσσερις μήνες μετά τη θητεία του. Έτσι, αν και οι κατηγορίες κατά του Καστίγιο και της κυβέρνησής του είναι βάσιμες, δεν εξηγούν τη συνεχή εχθρότητα της συντηρητικής αντιπολίτευσης.
Γιατί ο Καστίγιο έχασε τη λαϊκή υποστήριξη που είχε;
Ποτέ δεν είχε μεγάλη λαϊκή υποστήριξη. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών πήρε λιγότερο από το 20% των έγκυρων ψήφων και μετά βίας κέρδισε στον δεύτερο γύρο. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το ποσοστό αποδοχής του κυμαίνονταν μεταξύ 25 με 30%. Αν και ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό που είχαν οι αντίπαλοί του στο Κογκρέσο, η υποστήριξη που είχε δεν έγινε ποτέ πλειοψηφική. Γιατί έχασε την υποστήριξη που είχε; Πρώτον, υπάρχουν ενδείξεις για εκτεταμένη διαφθορά μέσα στην κυβέρνησή του. Φυσικά, το Περού είναι μια χώρα στην οποία έξι από τους οκτώ προέδρους που προηγήθηκαν του Καστίγιο βρίσκονται υπό δικαστική έρευνα, έχουν κατηγορηθεί ή εκτίουν ποινές φυλάκισης για διαφθορά, οπότε αυτό δεν είναι κάτι νέο. Όμως στην περίπτωσή του, τα περισσότερα από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, που υποστηρίζουν ανοιχτά την αντιπολίτευση, πρόβαλαν αυτούς τους ισχυρισμούς με τρόπο, για παράδειγμα, που δεν έκαναν ποτέ για την αυταρχική κυβέρνηση του Φουτζιμόρι. Φυσικά, δεν υποστηρίζω ότι δεν έπρεπε να το είχαν κάνει, αλλά μάλλον ότι θα ήταν επιθυμητό, αν και ίσως αφελές, να περιμένουμε τον ίδιο έλεγχο για την οποιαδήποτε κυβέρνηση. Δεύτερον, η κυβέρνηση του Καστίγιο ήταν ιδιαίτερα ανίκανη. Για παράδειγμα, οργάνωσε τέσσερις δημόσιους διαγωνισμούς για την προμήθεια λιπασμάτων και όλοι απέτυχαν στον σκοπό τους. Τρίτον, όσον αφορά την οικονομική πολιτική δεν υπήρχε τίποτα προοδευτικό στην κυβέρνησή του. Δεν ψήφισε κανένα αναδιανεμητικό μέτρο, κάτι αναμενόμενο από μια υποτιθέμενη αριστερή κυβέρνηση, ιδιαίτερα σε μια τόσο άνιση χώρα.
Ποια ήταν τα σημαντικότερα λάθη που έκανε ο Καστίγιο; Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τη μεγάλη πίεση που δέχτηκε από τη Δεξιά;
Η απάντηση και στα δύο ερωτήματα είναι η ίδια: ότι και αν πιστεύει κανείς για την οικονομική λογική των αναδιανεμητικών πολιτικών, συνήθως αυτές αποτελούν πηγή νομιμότητας για τις αριστερές κυβερνήσεις. Ο Καστίγιο δεν υιοθέτησε καμία αναδιανεμητική πολιτική. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με την αριστερή κυβέρνηση της Βολιβίας, δεν επαναδιαπραγματεύθηκε τις συμβάσεις που είχαν γίνει για να πάρει η κυβέρνησή του υψηλότερα δικαιώματα από τις εξορυκτικές βιομηχανίες. Και αντίθετα από τις αριστερές κυβερνήσεις στην Κολομβία και τη Χιλή, η κυβέρνηση Καστίγιο δεν προσπάθησε να περάσει μια πραγματική μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, τόσο για να αυξηθεί το ποσοστό του ΑΕΠ που εισπράττεται ως φόρος, όσο και για να το κάνει πιο προοδευτικό, δίνοντας τους πρόσθετους φόρους που πρέπει να καταβάλλονται από τα πλουσιότερα τμήματα της κοινωνίας σε κοινωνικές δαπάνες. Επίσης, αντί να ελέγξει τα τιμολόγια των δημόσιων υπηρεσιών οι οποίες παρέχονται από ιδιωτικές εταιρείες που δεν αντιμετωπίζουν ανταγωνιστές, τους επέτρεψε να αυξήσουν σημαντικά τις τιμές, όπως έγινε για παράδειγμα στα τιμολόγια ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς καμία αιτιολόγηση, όπως το αυξημένο κόστος ή ο πληθωρισμός. Ο Καστίγιο είχε να αντιμετωπίσει ένα εξαιρετικά αντιλαϊκό Κογκρέσο και μια ιδιοτελή ελίτ της Λίμα, που ιστορικά έκανε διακρίσεις κατά της υπαίθρου, από την οποία προέρχεται ο ίδιος, αλλά οι κινήσεις του απέναντί τους ήταν ως επί το πλείστον συμβολικές: στην πράξη έκανε ελάχιστα για να θίξει τα οικονομικά συμφέροντα αυτής της ελίτ.
Η πτώση του Καστίγιο έδειξε, εκτός των άλλων, και ότι η περουβιανή Δεξιά εξακολουθεί να είναι ισχυρή, τόσο στους θεσμούς και τους μηχανισμούς του κράτους, όσο και σε επίπεδο κοινωνίας. Από που αντλεί τη δύναμή της, και κατά πόσο θεωρείς ότι μπορεί ο φουτζιμορισμός να ηγεμονεύσει στον χώρο αυτό;
Θα έλεγα ότι οι δυνάμεις της Δεξιάς παραμένουν ένας ισχυρός πολιτικός παράγοντας, τόσο επειδή έχουν σημαντική εκλογική υποστήριξη, αν και δεν φαίνεται να αποτελούν την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, όσο και, κυρίως, επειδή έχουν την υποστήριξη αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ντε φάκτο εξουσίες, όπως τα επιχειρηματικά συνδικάτα, τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, μέρος των ενόπλων δυνάμεων και την πλειοψηφία των απόστρατων αξιωματικών. Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν ο φουτζιμορισμός είναι το κίνημα που βρίσκεται στην καλύτερη θέση για να ηγηθεί αυτών των δυνάμεων. Η υποψήφιά του πήρε λιγότερο από 15% στις τελευταίες προεδρικές εκλογές και έφτασε στον δεύτερο γύρο μόνο λόγω του κατακερματισμού των ψήφων, έχει χάσει τις προεδρικές εκλογές τρεις συνεχόμενες φορές και όλα τα εξέχοντα μέλη της οικογένειας Φουτζιμόρι έχουν κατηγορηθεί ή καταδικαστεί με ποινικές κατηγορίες. Επίσης, τα πήγε άσχημα στις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές, αν και σε αυτές κέρδισαν κυρίως τα τοπικά κινήματα και όχι τα εθνικά κόμματα. Στη Λίμα, επίσης, που είναι ένα προπύργιο της περουβιανής Δεξιάς, αν και οι υποψήφιοι αυτού που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ριζοσπαστική Δεξιά πήραν τις περισσότερες ψήφους, κανένας από αυτούς δεν έθεσε υποψηφιότητα με τη σημαία του φουτζιμορισμού.
*Ο Φάριντ Κάχατ είναι καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Pontifical Catholic της Λίμα