Σύμφωνα με την έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2021, οι Ρομά υπόκεινται διακρίσεις λόγω φυλετικής καταγωγής, στοχοποιούνται και συχνά γίνεται χρήση όπλων εναντίον τους, δίχως διερεύνηση των υποθέσεων. Η έκθεση αναφέρει –το 2021– επτά υποθέσεις χρήσης όπλων εναντίον Ρομά από την ΕΛΑΣ. Ακόμα, τον Οκτώβριο 2022, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), δημοσίευσε στοιχεία έρευνας για τη ζωή των Ρομά σε 10 ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα, το 96,6% των Ρομά ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Ποσοστό που για τοn γενικό πληθυσμό αγγίζει το 28,3%. Το 84% των Ρομά ζουν με σοβαρή στέρηση υλικών αγαθών. Οι γυναίκες Ρομά στην Ελλάδα έχουν 9,7 χρόνια χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και οι άνδρες Ρομά 8,8 χρόνια, σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Υποκρισία
Η ανάγκη ένταξης των Ρομά επανέρχεται στο προσκήνιο με υποκριτικούς όρους από την πλευρά των Μπαλαμών και το κράτος, κάθε φορά μετά από κάποιο αποτρόπαιο περιστατικό. Στις συζητήσεις αυτές αναπαράγονται στερεότυπα της ζωής των Ρομά που δεν σχετίζονται με τις πραγματικές συνθήκες ζωής των πληθυσμών. Κυρίαρχο αίτημα των Ρομά είναι να ακουστούν οι ανάγκες τους, να έχουν ενεργητικό ρόλο στις αποφάσεις και στα ενταξιακά σχέδια φορέων του κράτους. «Να κάνουν πράγματα για εμάς, με εμάς».
Συνομιλήσαμε με την Σουλεϊμάν Σαμπιχά, πρόεδρο του Πολιτιστικού-Μορφωτικού Συλλόγου Γυναικών Ρομά Δροσερού Ξάνθης «Η Ελπίδα». «Ο οικισμός μας στο Δροσερό είναι 100 χρόνων, μη μετακινούμενος. Ο πληθυσμός είναι 8.227, τα 3.000 περίπου είναι παιδιά. Οι συνθήκες είναι άθλιες. Ρεύμα να πάρεις εδώ μέσα είναι δύσκολο, γιατί είμαστε εκτός σχεδίου πόλης. Ο συνήγορος του Πολίτη προτείνει πράγματα. Ούτε δέχεται συζήτηση αυτή τη στιγμή ο δήμος από εμάς. Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα έργα υποδομών, δεν υπάρχει αποχετευτικό σύστημα λυμάτων, δεν υπάρχει αστική συγκοινωνία. Στο νοσοκομείο είναι δύσκολο κάποιος να πάει. Όσα παιδιά έχει το Δροσερό τόσα παιδιά υπάρχουν στην πόλη, μη Ρομά. Για τα υπόλοιπα παιδιά πόσα σχολεία φτιάξανε; Προσπαθούμε να έχουμε τα απαραίτητα και μας λένε είναι πολυτέλεια αυτά που ζητάμε. Είμαστε πολίτες αυτού του τόπου. Υπάρχει ενδιαφέρον, ενημέρωση από τους τοπικούς άρχοντες;», επισημαίνει στην «Εποχή» η Σ. Σαμπιχά.
Γκετοποίηση
«Αν θεωρούμε ότι το να κρατάς γκετοποιημένους τους ανθρώπους σε μια πλευρά της πόλης και να θεωρείς ότι είναι ενταγμένοι, είναι ψέματα αυτό. Προτεραιότητα είναι η παιδεία. Το 2018, τα παιδιά (0-17 ετών) του οικισμού ήταν 3.000. Τα τρία σχολεία μέσα στον οικισμό, που φοιτούν μόνο Ρομά παιδιά (το 15ο νηπιαγωγείο, το 20ο δημοτικό και το 8ο γυμνάσιο), δεν χωράνε ούτε 600 παιδιά. Αρκετοί γονείς θέλουν τα παιδιά τους να φοιτούν σε δημόσια σχολεία μέσα στην πόλη. Η πρωτοβάθμια δεν δεχόταν τα παιδιά μας να φοιτούν μέσα στην πόλη. Το 2018 πήγαμε στον εισαγγελέα και καταγγείλαμε το θέμα αυτό, 227 παιδιά θέλαν να ενταχθούν στα δημόσια σχολεία μέσα στην πόλη. Να μην μπορεί η περιφέρεια, ο δήμος, το υπουργείο Παιδείας να φτιάξουν ένα πιο μεγάλο σχολείο να χωράνε όλα τα παιδιά, αλλά και να μην τα δέχονται μέσα στην πόλη; Εμείς πως μπορούμε να το λύσουμε; Παρακαλούμε το κράτος να παρέμβει. Αυτή τη στιγμή το 15ο νηπιαγωγείο έχει λίστα αναμονής πάνω από 100 παιδιά. Τί να τα κάνουμε;», μας λέει η πρόεδρος του Συλλόγου.
«Ζητάμε σχολείο για 3.000 παιδιά, όχι 250. Το σωστό είναι να ενταχθούν τα παιδιά στα δημόσια σχολεία με τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτό όμως δεν θα συμβεί, αντιδρούν και οι γονείς, δεν θέλουν τα “γυφτάκια” να είναι διπλά από τα δικά τους παιδιά. Κάτω από το σχολείο στο Δροσερό υπάρχουν έξι βόθροι. Ούτε αυτό δεν έκαναν. Τουλάχιστον το σχολείο να το είχαν συνδέσει με το αποχετευτικό λυμάτων», περιγράφει στην «Εποχή», καταγγέλλοντας επί της ουσίας πως οι ίδιοι οι κρατικοί φορείς βάζουν εμπόδια στη φοίτηση των παιδιών.
Στέρηση εργασίας
«Τα έχουμε παραδώσει στον Άκη Σκέρτσο τα αιτήματά μας. Δεν υπάρχει απάντηση. Υπήρχε μια κάρτα ΚΕΑ. Ζητάνε από τους κατοίκους να έχουν ρεύμα στο όνομά τους. Για να πάρεις ρεύμα εδώ μέσα, πρέπει να πληρώνεις μεσολαβητή 2 χιλιάρικα για να στείλει τη ΔΕΗ. Αν πας νόμιμα να κάνεις μία αίτηση να πάρεις παροχή, σου λένε “είσαι εκτός σχεδίου, δεν μπορείς να πάρεις ρεύμα”. Αλλά αν πληρώσεις κάποιους νταήδες μπορείς και παίρνεις ρεύμα. Με σπρώχνει στην παρανομία. Έχουμε ευθύνες. Τα δικαιώματα μας ποια είναι;».
Στο κομμάτι της εργασίας, η Σουλεϊμάν Σαμπιχά ζητά από το κράτος να επανεξετάσει το ζήτημα της κάρτας πλανοδίων. «Οι τσιγγάνοι έχουν παραδοσιακές δουλειές. Θα κάνουν κάτι με την κάρτα πλανοδίου; Να δεχτούν να βγει αυτή η κάρτα. Γιατί μας το στέρησαν κι αυτό; Δεν περνάει αυτή η κάρτα εδώ και 10 χρόνια», αναφέρει και επισημαίνει πως πλανόδιοι μικροπωλητές που πωλούν μπαλόνια και πατάτες έχουν δεχθεί πρόστιμα 5.000 ευρώ, ποσό που αδυνατούν να αποπληρώσουν. «Η γκετοποίηση των Τσιγγάνων, η απομόνωση, ο φυλετικός ρατσισμός έχει γίνει σύστημα. Να κάνουν πράγματα για εμάς, με εμάς. Τί θα πει το αρμόδιο υπουργείο για την Εθνική Στρατηγική μέχρι το 2027; Δεν έχει ισχυρή θέση, είναι μόνο συμβουλευτικός ρόλος. Υπάρχει επίσημη ομάδα από το κράτος που να έχει κάνει βόλτα σε όλους τους οικισμούς, σε όλη την Ελλάδα και έχει φτιάξει μία έκθεση να παραδώσει;».
Ανάγκη για ενεργητική ένταξη
Ο πρόεδρος της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «Ελλάν Πασσέ», Βασίλης Πάντζος, περιγράφει στην «Εποχή» τους στόχους που πρέπει να θέσουν από κοινού οι κοινότητες Ρομά και το ελληνικό κράτος. «Υπάρχει υποκρισία και στοχοποίηση. Οποιαδήποτε προσπάθεια έχει γίνει είναι ανεπαρκής. Δεν δίνουν λύση στο πρόβλημα, απλά το ανακουφίζουν. Χρειάζεται σοβαρή κοινωνική δράση. Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι από τους θεσμούς που έχουν τη μεγαλύτερη ευθύνη. Να πάμε σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ενεργητικής ένταξης, όχι παθητικής. Πρέπει να εστιάσουμε στην εκπαίδευση, στη στέγαση, στην υγεία, στη ψυχοκοινωνική προσέγγιση, στα παιδιά. Μιλάμε για πολιτικές κοινωνικής κατοικίας, για διασπορά και διάχυση, για οικισμούς αναγνωρισμένους μέχρι 25 οικογένειες. Είμαστε μέρος της λύσης», μας λέει ο Βασίλης Πάντζος, παρουσιάζοντας συγκεκριμένες προτάσεις που έχουν κατατεθεί στους αρμόδιους φορείς.
«Αγανάκτηση, θυμός και καταπιεσμένη οργή υπάρχει στην κοινότητα. Το κράτος μας έχει ακόμα σε ακατάλληλες συνθήκες. Οι πόροι τόσα χρόνια δεν πηγαίνουν στη σωστή κατεύθυνση κι αυτό το λένε οι επίσημοι δείκτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι επίσημες εκτιμήσεις της πολιτείας λένε ότι στους καταυλισμούς είναι 120-170 χιλιάδες. Άλλοι φορείς λένε πως πανελλαδικά είμαστε 250-350 χιλιάδες. Δεν έχουμε ως κράτος κάνει μια σοβαρή καταγραφή ώστε να μπορούμε και να σχεδιάσουμε πολιτικές», αναφέρει ο Β. Πάντζος, περιγράφοντας πως ακόμα δεν έχουν γίνει τα στοιχειώδη πρώτα βήματα.
Η συντονίστρια της ΜΚΟ «Κλίμακα» Θεοδωρικάκου Όλγα επισημαίνει στην «Εποχή» τον ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης. «Έχουμε δει σε κάποιους δήμους που έχουν γίνει κάποιες μικρές ενέργειες να φέρνουν αποτελέσματα. Όταν γίνονται ολοκληρωμένες προσεγγίσεις, που αφορούν όλους τους τομείς ζωής των ανθρώπων (εργασία, εκπαίδευση, υγεία), τότε πραγματικά μπορούμε να δούμε πολύ θετικά αποτελέσματα. Πρέπει να μιλήσουμε για έναν συμμετοχικό σχεδιασμό με τους ίδιους τους Ρομά σε όλο το κομμάτι των πολιτικών. Για παράδειγμα, θα πρέπει να υπάρχουν σε τοπικό επίπεδο σχήματα που σχετίζονται με το κομμάτι της υγείας. Πρέπει να ενδυναμωθεί συνολικότερα και ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην κοινότητα των Ρομά, θα πρέπει κάποια στιγμή να συζητήσουμε με την κοινότητα το κομμάτι των γάμων των ανηλίκων. Στο ζήτημα της εργασίας, πρέπει να δούμε στοχευμένα ποιες είναι οι δραστηριότητες αυτές στις οποίες διαχρονικά απασχολούνται Ρομά και να υποστηρίξουμε μία νομική ευθυγράμμιση των δραστηριοτήτων τους. Να αξιολογηθούν οι διάφορες παρεμβάσεις στο κομμάτι της εκπαίδευσης. Οι Ρομά στην Ελλάδα είναι οι πιο αναλφάβητοι Ρομά σε όλη την Ευρώπη. Έχουν πρόσβαση, δεν υπάρχει, όμως, η υποστήριξη. Δεν υπάρχει θεσμικός αποκλεισμός από τη δημόσια εκπαίδευση, αλλά στην πράξη, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι συνθήκες ανισοτήτων στις οποίες ζουν λειτουργούν αποτρεπτικά», σχολιάζει η Ο. Θεοδωρικάκου.
«Το πιο εύκολο είναι να κατεδαφίσεις έναν καταυλισμό και να το μεταφέρεις στα σύνορα ενός άλλου δήμου ή σε άλλη περιοχή. Αυτό, όμως, δεν βοηθάει ούτε τους Μπαλαμούς, ούτε τους Ρομά. Διαχρονικά είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης. Θεωρούνται ένα εύκολο πεδίο χειραγώγησης από διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς. Δυστυχώς, ενώ υπάρχει μια συναισθηματική ανταπόκριση από το σύνολο της κοινωνίας όταν συμβαίνουν τραγικά περιστατικά, πάρα πολύ εύκολα όλα ξεχνιούνται», καταλήγει.