Η Νέα Σμύρνη «ακούγεται» πολύ τα τελευταία δύο χρόνια. Και δεν ακούγεται –πλην της συναυλίας του Λεξ και του δημοκρατικού πλήθους που διαδήλωσε ειρηνικά ενάντια στην αστυνομική βία– ούτε με θετικές αφορμές, ούτε με ανάλογο πρόσημο: Από τον αναίτιο και βάναυσο ξυλοδαρμό του νεαρού από τις δυνάμεις της αστυνομίας, μέχρι το viral περιστατικό της καφετέριας του ηλικιακού αποκλεισμού ως «πολιτική του μαγαζιού», από τον «Ινδιάνο» μέχρι την πρόσφατη, σοκαριστική εν ψυχρώ εκτέλεση σε γνωστό μαγαζί, μια ανάπτυξη δρόμος.
Διότι αυτό που συμβαίνει τα τελευταία 18 χρόνια –τόσα περίπου τα υπολογίζω– στη Νέα Σμύρνη και στην εμβληματική της πλατεία, σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται. Όχι, βέβαια, στην ανάπτυξη όπως θα έπρεπε να είναι. Αλλά σε μία άλλη: Αυτή που θα έπρεπε να τοποθετείται εντός εισαγωγικών.
Το τραμ, που συνδέει την πλατεία με τα στέκια «τα κουλ και τα πολυσύχναστα», τα στέκια «τα γκλάμουρ» ενός άλλου προαστίου του Νότου, ξεκίνησε να λειτουργεί το 2004, παραμονές Ολυμπιακών Αγώνων μάλιστα. Ήταν κι αυτό, μαζί με όλα όσα γίνονταν εκείνη την περίοδο, ένα τεράστιο άλμα ανάπτυξης. Φευ!
Η ανάπτυξη της γκλαμουριάς
Με καμία διάθεση να απαξιώσω το τραμ ως μέσο, δυστυχώς δεν μπορώ να παραβλέψω πως εργαλειοποιήθηκε. Αφού αποτελούσε πλέον παράγοντα άμεσης σύνδεσης με το «γκλάμουρ νότιο προάστιο» (και αφού η Νέα Σμύρνη δεν ήταν τόσο γκλάμουρ), έπρεπε ο δήμος να περάσει σε στάδιο άμεσου ανταγωνισμού. Αυτό πρακτικά σήμαινε πως έπρεπε να οικοδομήσει μια σταδιακή –ή και όχι τόσο σταδιακή– φυσιογνωμία στην πλατεία, που θα έμοιαζε ακριβώς με αυτήν του «γκλάμουρ προαστίου», ώστε να του πάρει μερίδα της πελατείας και της νεολαίας. Αυτό, για κάποιο διάστημα, ας πούμε ότι πέτυχε ως ένα βαθμό. Παλιά, ιστορικά, φιλικά, ζεστά μαγαζιά έκλεισαν και στη θέση τους άνοιξαν καινούργια. Μπήκαν «πόρτες» με εμφανίσιμους κι εμφανίσιμες, μπήκαν πιο «ανεβασμένα» μενού, μπήκαν πιο μοντέρνες διακοσμήσεις, μπήκαν άλλες πολιτικές προσέγγισης και διατήρησης της πελατείας. Η φυσιογνωμία, η κοινωνική προέλευση, η ηλικία, η αισθητική, το ύφος της πελατείας άλλαξαν κι αυτά.
Εννοείται πως δεν ευθύνεται η αλλαγή καθ’ εαυτή. Προφανώς και η αλλαγή ή και ο εκμοντερνισμός, ας το πούμε έτσι, είναι θεμιτά στοιχεία προόδου. Το πρόβλημα είναι ότι, στην περίπτωση της Νέας Σμύρνης, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, δεν ίσχυε κάτι τέτοιο. Και το τι τελικά συνέβη στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, το βλέπουμε την τελευταία διετία. Ή ορθότερα: Μαθαίνεται την τελευταία διετία.
Η αλήθεια είναι πως το αφήγημα της ανάπτυξης είναι πολύ πιασάρικο. Πείθει, και πείθει κυρίως μια μερίδα πολιτών που δεν ξέρει ότι στη χώρα που ζούμε, η ανάπτυξη έρχεται κυρίως με όρους ανισότητας και εκφυλισμού. Όχι πάντα –αλλά ο κανόνας, δυστυχώς είναι αυτός. Κι αυτό, φυσικά, δεν είναι λόγος να σταθούμε απέναντι στην ανάπτυξη, αλλά σίγουρα είναι λόγος να απαιτούμε τεράστια διαφάνεια και αποσαφήνιση για τους όρους με τους οποίους αυτή θα επέρχεται.
Η Νέα Σμύρνη είναι ένας ιστορικός δήμος με παράδοση, ιστορία, αισθητική, κουλτούρα, αντανακλαστικά. Όπως κάθε δήμος, αυτό πάνω στο οποίο πρέπει να κάνει ώστε να αναπτυχθεί, είναι να αναδείξει το συγκριτικό του πλεονέκτημα και να διατηρήσει τη φυσιογνωμία του, όχι να προσπαθήσει να μιμηθεί άλλες περιοχές, επειδή κάποτε κάποιοι αποφάσισαν ότι πρέπει να μετατραπεί σε μια «λίγο-πιο-φιλική-Γλυφάδα».
Αυτό δε, σημαίνει ότι δεν πρέπει να μένει και αμετάβλητος ή να εγκλωβίζεται σε ένα ρονμαντικοποιημένο παρελθόν. Σίγουρα, πάντως, η όποια αλλαγή δεν πρέπει να γίνεται άκριτα ή με όρους αποκλειστικά αριθμητικούς ή και ευκαιριακούς.
Η αλλοτρίωση του δήμου
Θα λέγαμε ότι βιώνουμε μία μετάβαση του δήμου σε κάτι εμπορικό και κονσερβοποιημένο, χωρίς δικό του χαρακτήρα. Σε κάτι απρόσωπο και παράταιρο. Μεγάλο κομμάτι της αισθητικής και της ιστορικότητας της πλατείας Νέας Σμύρνης παραδόθηκε στη φρενίτιδα της νυχτερινής διασκέδασης –με μεγάλη επιτυχία σε τζίρο, αναμφίβολα– αλλά τώρα που βλέπουμε τα αποτελέσματα ίσως και να καταλαβαίνουμε πως τελικά αυτή να μην ήταν και μια τόσο καλή πρακτική. Πάντα, προφανώς, κρίνοντας από τον τρόπο με τον οποίο έγινε πράξη.
Υπάρχει η Νέα Σμύρνη του κοινωνικού αποκλεισμού από τη μία, αλλά υπάρχει και η Νέα Σμύρνη των χιλιάδων που αντέδρασαν σε αυτόν. Υπάρχει η Νέα Σμύρνη των φοβισμένων και «φιλήσυχων» πολιτών (ποιοι είναι, άραγε, αυτοί και τι πραγματικά θέλουν; Τι εννοούν ως «φιλήσυχο»; Τι φοβούνται και τι εχθρεύονται;), αλλά υπάρχει και η Νέα Σμύρνη του Λεξ, της μαζικής πορείας ενάντια στον ξυλοδαρμό του νέου άνδρα από αστυνομικούς στο POLIS, η Νέα Σμύρνη ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση της νεαρής γυναίκας εκείνο το βράδυ όταν επέστρεφε σπίτι της, η Νέα Σμύρνη που μιλά, αντιδρά, στέκεται αλληλέγγυα, θυμάται, προβληματίζεται και που τιμά την ιστορία της έμπρακτα.
Ίσως αυτή η συνεχής αλλοτρίωση της εικόνας, αλλά και της ουσίας του δήμου, να είναι και αποτέλεσμα αυτών των φιλήσυχων πολιτών. Αυτών που φοβούνται μην τυχόν και μια μαζική διαδήλωση διαταράξει την ησυχία τους και την καθημερινότητά τους, αλλά που δεν θεωρούν πως αυτό το κάνει ο ξυλοδαρμός του νεαρού άνδρα από τους αστυνομικούς. Είναι αυτοί που πίνουν τον καφέ ή το ποτό τους στα νέα, τρέντι και ψευτογκλάμουρ μαγαζιά της πλατείας (δεν είναι όλα έτσι), αλλά αδιαφορούν για τον αισθητικό –κι όχι μόνο– αντίκτυπο έχουν στην εικόνα και τη φυσιογνωμία της πλατείας ή και του δήμου.
Ευθύνες
Ενώ την ευθύνη προφανώς πρέπει να την επωμίζεται κάθε μεριά που την φέρει, αυτό πρέπει να γίνεται αναλογικά. Κάθε μεριά οφείλει να αναλαμβάνει το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί. Δεν ευθύνονται το ίδιο οι πολίτες της Νέας Σμύρνης με κάποιες δημοτικές αρχές, όπως δεν ευθύνονται το ίδιο και οι πολίτες που ψήφισαν αναξιόπιστους δημάρχους, με αυτούς που έριξαν κάτι άλλο στην κάλπη. Δεν ευθύνονται όσοι αντέδρασαν ή έκρουσαν τον κώδωνα με αυτούς που σιώπησαν –με τους «φιλήσυχους»– ή, ακόμα χειρότερα, με αυτούς που παρότρυναν και άλλους να σιωπήσουν.
Η πορεία του εκφυλισμού είναι πάντα η ίδια και συνήθως όταν την βιώνεις, δεν το καταλαβαίνεις και τόσο εύκολα. Λίγο η καθημερινότητα που τρέχει, λίγο το gaslighting από πολλές πλευρές... και ξαφνικά φτάνεις να βλέπεις πολύ απότομα μπροστά σου όσα τόσο καιρό εκκολάπτονταν και δρομολογούνταν. Έτσι συνέβη και με την πλατεία μας. Η διαδικασία της αλλοίωσης είχε ξεκινήσει εδώ και χρόνια, αλλά πριν λίγες μέρες την καταλάβαμε στην απόλυτη μορφή της. Μετά απ' αυτό σίγουρα δεν υπάρχει ούτε δικαιολογία ούτε επιστροφή. Υπάρχει μόνο λύση.
Θα υπάρξουν σίγουρα και αυτοί που θα βρουν έδαφος να μιλήσουν για ακόμη περισσότερη αστυνόμευση. Θα εργαλειοποιήσουν το συμβάν, ώστε να απαξιώσουν αυτό που συνέβη πριν από σχεδόν δύο χρόνια. Που θα ζητήσουν να λυθούν (κι άλλο;) τα χέρια της αστυνομίας. Απορίας άξιο αυτό το σκεπτικό, αφού η παρούσα κυβέρνηση έχει κάνει ειλικρινά ό,τι περνά από το χέρι της για να ενισχύσει την «εγώ-είμαι-το-κράτος» άποψη (και τακτική) πολλών (και όχι όλων) των αστυνομικών, με κανένα απολύτως αποτέλεσμα προς το καλύτερο, με καμία απολύτως ενίσχυση της ασφάλειάς μας
Η περίπτωση της Νέας Σμύρνης είναι –δυστυχώς– μία ακόμη απόδειξη πως το δόγμα του «τάξη και ασφάλεια» δεν εγγυάται ούτε τάξη ούτε ασφάλεια, διότι απλούστατα δεν νοιάζεται για τίποτε άλλο πέραν της υποταγής των πολιτών. Ουδέποτε είχε απώτερο στόχο την πάταξη της ανομίας. Είναι, παράλληλα, η προσωποποίησης της κακώς νοούμενης ανάπτυξης και του υπνωτισμού ενός τμήματος πολιτών από αυτήν, που μόλις την ακούνε λες και πιστεύουν πως αυτόματα έχει κιόλας φτάσει, έτσι, απλά και ανώδυνα, χωρίς αυστηρά κριτήρια, παραμέτρους, υπερπροσπάθεια.
Τέλος, ναι, η Νέα Σμύρνη είναι και αποτέλεσμα των «φιλήσυχων» πολιτών, που φωνάζουν για όσα δεν πρέπει και θέτουν σε λειτουργία το mute button τους για όσα θα έπρεπε και εκείνοι να αντιδρούν. Και σαφώς δεν αναφέρομαι σε καμία αντίδραση με όρους ανομίας. Αναφέρομαι στην αντίδραση μέσω όλων των δημοκρατικών και συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Γιατί τελικά, η αντίδραση είναι πρωτίστως υποχρέωση, ειδικά όταν είναι ικανή να προλάβει τέτοια εκφυλιστικά φαινόμενα. Η Νέα Σμύρνη, επί περίπου 18 χρόνια, μετατρεπόταν, από τον δήμο που έχουμε ανάγκη, στον δήμο που ανεχόμαστε. Όλα αυτά που έχουν συμβεί την τελευταία διετία πρέπει να σημάνουν σήμα κινδύνου και να αποτελέσουν αφορμή, ώστε να ξαναγίνει αυτό που ήταν.