Πρότυπο υβριδικό ενεργειακά αυτόνομο μοντέλο ιχθυοκλωβού σε κλίμακα 1:15,
Εργαστήριο NOEL, του Mediterranea University of Reggio Calabria, στην Ιταλία.
Στην Ελλάδα, και ειδικότερα στο Αιγαίο πέλαγος, έχουμε το δεύτερο καλύτερο αιολικό δυναμικό της Μεσογείου και από τα καλύτερα της Ευρώπης. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει αύξηση της θαλάσσιας αιολικής ισχύος από 12 GW σήμερα, σε 60 GW έως το 2030 και 300 GW έως το 2050. Η θαλάσσια αιολική ενέργεια αναμένεται να είναι η σημαντικότερη πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού που θα καταναλώνει η Ευρώπη το 2040.
Γιατί θαλάσσιες ανεμογεννήτριες;
Η χώρα μας έχει ήδη υποστεί μία κακοποίηση όσον αφορά στις χερσαίες ανεμογεννήτριες. Αυτό γιατί η κατασκευή τους ενίοτε συνοδεύεται από σοβαρές περιβαλλοντικές οχλήσεις. Και είναι αυτές που έχουν οδηγήσει σε πολύ ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις. Το έργο «Απάτητα Βουνά» της συναδέλφου του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Β. Κατή1, που αφορούσε στον μετριασμό της διάνοιξης δρόμων, ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση και οδήγησε πρόσφατα και σε σχετική νομοθετική ρύθμιση. Αναμένουμε, ωστόσο, ακόμη τη νομοθεσία να επεκταθεί στους κανονισμούς για τα χερσαία αιολικά πάρκα. Η προχειρότητα στον χωροταξικό σχεδιασμό των ανεμογεννητριών στη χώρα μας, η έλλειψη ενημέρωσης και ειλικρινούς διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες, έχουν οδηγήσει σε καχυποψία τους πολίτες, που νιώθουν πολλές φορές ότι ωφελούνται μόνο οι επενδυτές. Η σημερινή δε ενεργειακή κρίση έχει επιπλέον διαψεύσει τις προσδοκίες για φθηνή ενέργεια από τις ανανεώσιμες πηγές, με ολέθριες συνέπειες στον στρατηγικό στόχο της αποδοχής τους από την κοινωνία.
Σε κάθε περίπτωση, οι χερσαίες ανεμογεννήτριες παρουσιάζουν αρκετούς περιορισμούς σε σχέση με τις θαλάσσιες. Υπάρχει περιορισμός στο πόσο μεγάλες μπορούν να γίνουν. Και σήμερα οι ανεμογεννήτριες μπορούν να είναι πολύ μεγάλες και να αποδίδουν ανάλογα. Πράγματι, όσους δρόμους και να ανοίξεις, ένα πτερύγιο με μήκος όσο τον πύργο του Άιφελ δεν μπορείς να το ανεβάσεις στην κορυφή ενός βουνού, ενώ στη θάλασσα δεν υφίσταται τέτοιος περιορισμός. Τα συντριπτικά, όμως, πλεονεκτήματα της θαλάσσιας έναντι της χερσαίας χωροθέτησης είναι το αιολικό δυναμικό, που είναι σχεδόν δύο φορές μεγαλύτερο από ό,τι στη στεριά και η σταθερή κατεύθυνση του ανέμου.
Γιατί πλωτές ανεμογεννήτριες;
Η Βόρεια Θάλασσα είναι κυριολεκτικά σπαρμένη από υπεράκτια αιολικά πάρκα. Στα ρηχά της σχετικά ύδατα στα ανοιχτά (10 μ. – 30 μ.) θεμελιώνονται ανεμογεννήτριες με πλήρως τυποποιημένο τρόπο, έχοντας φτάσει και σε οικονομίες κλίμακας. Αντίθετα, στη Μεσόγειο μόλις πρόσφατα εγκαταστάθηκε το πρώτο αιολικό πάρκο στην Ιταλία. Αυτό γιατί η Μεσόγειος έχει πολύ βαθιά νερά (50 μ. – 4.000 μ.), καθιστώντας σχεδόν αδύνατη τη θεμελίωση των ανεμογεννητριών στον πυθμένα με μονο-πασσάλους (monopiles), όπως στις βόρειες χώρες. Όμως, τα τελευταία χρόνια η τεχνολογία στρέφεται ορμητικά προς τις πλωτές ανεμογεννήτριες, που αναμφίβολα αποτελούν το μέλλον των υπεράκτιων αιολικών. Άργησαν να ωριμάσουν, γιατί η απόδοση των ανεμογεννητριών εν γένει είναι σαφώς ανάλογη με τη σταθερότητά τους. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι αποτελεί πρόκληση να σχεδιάζει κανείς πλωτές ανεμογεννήτριες σε ισχυρά αιολικά δυναμικά, που να πρέπει να στέκουν σταθερές. Όμως ο Ποσειδώνας έχει κάνει στην Ελλάδα το μεγαλύτερο δώρο. Το μεγάλο αιολικό δυναμικό στο Αιγαίο πέλαγος δεν συνοδεύεται από αντίστοιχα μεγάλα κύματα σχεδιασμού (το σημαντικό ύψος κύματος στο κεντρικό Αιγαίο είναι 1–2 μ.), λόγω των διάσπαρτων νησιών σε όλη την έκτασή του. Έτσι, η θεμελίωσή τους είναι κυριολεκτικά παιχνίδι σε σχέση με τις συνθήκες στον Ατλαντικό, όπου εκεί τα σημαντικά ύψη κύματος είναι μία τάξη μεγέθους μεγαλύτερα. Παραμένουν ερωτηματικά σε σχέση με την οξύτητα του κυματικού μας πεδίου (wave steepness), που όμως και το ερευνητικό και το επιστημονικό δυναμικό υπάρχει στη χώρα για να τα αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα.
Να κάνουμε το Αιγαίο μας μπαταρία;
Δεν πρέπει να κάνουμε τα λάθη που κάναμε στις χερσαίες ανεμογεννήτριες. Πρέπει να βαδίζουμε με γνώμονα το περιβάλλον και κυρίως με την κοινωνία σύμμαχο και συμμέτοχο. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός που ολοκληρώνεται στη χώρα μας έχει ήδη παράξει το περασμένο καλοκαίρι μία νομοθεσία για την αδειοδότηση των υπεράκτιων αιολικών (Ν.4964/2022), που κατά τη γνώμη μου πολύ γρήγορα θα χαρακτηριστεί ως παρωχημένος.
Πρώτον, επειδή θεωρεί τις περιοχές που έχουν χωροθετηθεί για ιχθυοκαλλιέργειες, ζώνες αποκλεισμού για ανεμογεννήτριες και αντιστρόφως. Στην πραγματικότητα τόσο από πλευράς βιώσιμου σχεδιασμού2, όσο και από πλευράς χωροθέτησης3 αναζητούνται οι καλύτεροι τρόποι συνδυασμού των δύο αυτών μοχλών ανάπτυξης (στη φωτογραφία βλέπουμε π.χ. ένα μοντέλο ιχθυοκλωβού που θα είναι ενεργειακά αυτοδύναμος με τη χρήση αιολικής ή/και κυματικής ενέργειας). Τέτοιοι σχεδιασμοί αποτελούν πρότυπα και σε αυτούς εντάσσονται οι ζώνες πολλαπλής χρήσης, με στόχο την αειφόρο εκμετάλλευση του ζωτικού θαλάσσιου χώρου. Επιπλέον, μία από τις μεγαλύτερες χώρες σε υπεράκτια εξόρυξη υδρογονανθράκων, η Νορβηγία, σταδιακά τις εγκαταλείπει και εκμεταλλεύεται τη σχετική τεχνογνωσία, ώστε να σπρώξει τους ιχθυοκλωβούς στα ανοιχτά που οι συνθήκες για την ανάπτυξη των ψαριών, λόγω των καθαρότερων υδάτων, είναι καλύτερες, οδηγώντας σε μικρότερη χρήση αντιβιοτικών κλπ. Επομένως η τάση, που δεν προβλέπει όπως πρέπει ο νέος νόμος (Άρθρο 77), είναι ζώνες πολλαπλής χρήσης με ανεμογεννήτριες και ιχθυοκαλλιέργειες στα ανοιχτά στον ίδιο χώρο.
Δεύτερον, η πολύ καλή πρακτική των λεγόμενων ενεργειακών κοινοτήτων πρέπει να επεκταθεί. Τα υπεράκτια (και κυρίως τα πλωτά) αιολικά πάρκα έχουν μία μοναδική ευκαιρία να μην έχουν τη μοίρα της κοινωνικής απόρριψης. Αυτό γιατί δημιουργούν σαφέστατα μικρότερη οπτική όχληση σε σχέση με τα χερσαία και είναι εν τω συνόλω περιβαλλοντικά πολύ πιο φιλικά. Επομένως, το στοίχημα της κοινωνικής αποδοχής μπορεί να επιτευχθεί, αρκεί να αποτελέσουν κομμάτι της τοπικής κοινωνίας. Δηλαδή από τους επενδυτές να μην αποκλείονται οι δήμοι και οι περιφέρειες, στον Ν.4964/2022 επί της ουσίας αποκλείονται. Οι επενδύσεις να είναι μικρές, της τάξης των 20-30 ανεμογεννητριών των 5MW η κάθε μία σε κάθε νησί ή παράκτια περιοχή που επιλέγεται. Αυτό είναι αρκετό για την ενεργειακή επάρκεια μέχρι και 60-80 χιλιάδων κατοίκων. Μία τέτοια επένδυση αποσβένεται το πολύ σε 10 χρόνια (με τις τιμές ενέργειας πριν την ενεργειακή κρίση4) και μένουν άλλα 15 χρόνια καθαρού κέρδους, μέχρι τη λήξη της 25ετίας που είναι η διάρκεια ζωής των ανεμογεννητριών. Τα αιολικά πάρκα πρέπει να συνδέονται με την ενεργειακή ανεξαρτησία των νησιών μας άμεσα ή έμμεσα. Η χωροθέτησή τους να είναι σε θαλάσσιο χώρο που θα «παραχωρείται» με σοβαρό σχεδιασμό σε καινοτόμους συνεταιρισμούς αλιέων ή ιχθυοκαλλιεργητών που θα προέχονται από ή θα συνεργάζονται κατά προτεραιότητα με τους τοπικούς συνεταιρισμούς, επιχειρήσεις κλπ. Αντίθετα, η θεσμοθέτηση «επιδομάτων αποδοχής» των υπεράκτιων αιολικών πάρκων προς τους επαγγελματίες αλιείς, όπως προβλέπει ο νέος νόμος (άρθρο 79), αποτελεί μεγάλο λάθος γιατί παραπέμπει σε εξαγορά και υπονοεί κάποιο περιβαλλοντικό ή οικονομικό πλήγμα για τους κατοίκους, που με σωστό και δίκαιο σχεδιασμό δεν μπορεί να υπάρξει.
Και με τη γείτονα;
Όπως τόνισε και η συνάδελφος καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, E. Δούση, στην εξαιρετική εκδήλωση που οργάνωσε «Η Εποχή»5, η συνεχώς αυξανόμενη σημασία της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας θα επηρεάσει τις τρέχουσες γεωπολιτικές ισορροπίες. Η Ελλάδα δεν πρέπει να το φοβηθεί. Αυτό γιατί, πρώτον, θα οδηγήσει στην απεξάρτηση της οικονομίας μας από τις εισαγωγές πανάκριβων ορυκτών καυσίμων, όπως το LNG. Δεύτερον, οι επενδύσεις στην ενέργεια στον θαλάσσιο χώρο, αλλά και ακόμη και στις βραχονησίδες, που αποτελούν ακόμη μία παράλληλη πρόταση, ισχυροποιούν τα χωρικά μας ύδατα και, τρίτον, είναι μία ευκαιρία δημιουργίας συνθηκών υγειούς συνεργασίας με την Τουρκία, στα πρότυπα των χωρών στη Βόρεια θάλασσα, με από κοινού επενδύσεις που σηματοδοτούν και τη διαρκή ειρήνη μεταξύ των κρατών μας. Όσο ουτοπικό και να μοιάζει το τελευταίο, αποτελεί ρεαλιστικό και κερδοφόρο στόχο και για τους δύο λαούς.
Σημειώσεις:
1. ROADLESS, Περιοχές Άνευ Δρόμων και βιώσιμη ανάπτυξη στην Ελλάδα, https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/
2. The Blue Growth Farm, Noel Lab, UNIRC, http://noel.unirc.it/news/conclusion-of-the-blue-growth-farm-project/
3. Kyvelou SSI, Ierapetritis DG. Fisheries Sustainability through Soft Multi-Use Maritime Spatial Planning and Local Development Co-Management: Potentials and Challenges in Greece. Sustainability. 2020; 12(5):2026. https://doi.org/10.3390/su12052026
4. Tsipouras, L., Spiliotopoulos G., Katsardi V. 2021. Optimal sustainability solutions for the location of a floating wind energy farm in the Aegean Sea with the incorporation of wave energy hybrid systems. Proceedings of 6th ENVECON, pp: 159-167.
5. Η Εποχή: Eίναι οι εξορύξεις ορυκτών συμβατές με τη βιώσιμη ανάπτυξη; https://www.epohi.gr/article/45381/einai-oi-exoryxeis-orykton-symvates-me-th-viosimh-anaptyxh