Λουίς Σεπούλβεδα «Το χειρόγραφο του καθρέφτη και άλλα ανέκδοτα κείμενα», μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις opera, 2022
Ο Λουίς Σεπούλβεδα πέθανε τον Απρίλιο του 2020. Κάποια από τα κείμενα που άφησε ανέκδοτα πίσω του περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τόμο, κείμενα που βρίσκονται σε διάλογο με τις φωτογραφίες του Ντανιέλ Μορτζίνσκι, του «φωτογράφου των συγγραφέων» και στενού φίλου του Σεπούλβεδα, ο οποίος έχει γράψει και το εισαγωγικό κείμενο του βιβλίου για τον φίλο του τον Λουίς, τον Λούτσο, που θα μπορούσαν να του είχαν δώσει το όνομα Οδυσσέας.
Το βιβλίο είναι ένα ενιαίο σύνολο από κείμενα και φωτογραφίες που μάς μεταφέρουν σε τόπους και ανθρώπους που σημάδεψαν, με θετικό ή αρνητικό τρόπο, τη ζωή του Λουίς Σεπούλβεδα.
Κείμενα και φωτογραφίες σε μια ενιαία σύνθεση, σε ένα μεγάλο ψηφιδωτό: μας μεταφέρουν στο Παρίσι του 1969 όπου «τα λιθόστρωτα εξαφανίζονταν κάτω από μια κρούστα από άσφαλτο και κομφορμισμό», παραφράζουν έναν στίχο του Μάριο Μπενεντέτι, μιλούν για τα έξι παιδιά του συγγραφέα παράλληλα με την ταραγμένη του ζωή, συναντούν τον Κίνο και τη Μαφάλντα στο Μπουένος Άιρες, χώνονται σε βιβλιοθήκες και ανακαλύπτουν «αυτό που έμελλε να είναι η μοναδική μου πατρίδα: η γλώσσα μου και οι λέξεις της», θυμούνται με συγκίνηση τον «κόκκινο» Μάρκος Άνα που μετά από 23 χρόνια στις φυλακές του Φράνκο ταξιδεύει στη Χιλή προσκεκλημένος του Πάμπλο Νερούδα, υπερασπίζονται τα «δίκαια όνειρα» που «είναι η μείζων έκφραση του διεθνισμού», φτάνουν στον «βαθύ νότο» και στην Παταγονία για να συναντήσουν τους φίλους μιας ζωής, θυμώνουν που η ζωή συνεχίζεται «χωρίς να ντρεπόμαστε που οι δολοφόνοι όσων μας λείπουν δεν θα τιμωρηθούν όπως τους αξίζει», χαϊδεύουν τα αγαπημένα σκυλιά του συγγραφέα, μας φέρνουν στο προεδρικό μέγαρο Λα Μονέδα και στο διαβόητο κέντρο βασανιστηρίων Βίγια Γκριμάλντι, μας ταξιδεύουν μέσα από καθρέφτες και όνειρα και αναμνήσεις.
Δύο πολύ γνωστά διηγήματα του Σεπούλβεδα (το ένα επιλογή του μεταφραστή, το άλλο του εκδότη) συμπληρώνουν τον τόμο, που κλείνει με ένα συγκινητικό σημείωμα ανασκόπησης του Αχιλλέα Κυριακίδη για τη δική του συνάντηση με τον «Λούτσο» και τα βιβλία του.
Ένα ιδιαίτερο βιβλίο φτιαγμένο με υλικά βγαλμένα μέσα από τις πιο κρυφές γωνιές της ψυχής ενός σπουδαίου συγγραφέα και ανθρώπου.
Σέσαρ Άιρα «Πώς έγινα καλόγρια», μετάφραση: συλλογική, εκδόσεις Carnívora, 2022
Πώς έγινα καλόγρια: ένα από τα πιο χαρακτηριστικά, παροιμιωδώς ολιγοσέλιδα, μυθιστορήματα του Σέσαρ Άιρα, γραμμένο πριν από 30 χρόνια (1993), με πρωταγωνιστή τον(;) μικρούλη Σέσαρ Άιρα που αναφέρεται στον εαυτό του σε θηλυκό γένος (οι άλλοι τού μιλάνε σε αρσενικό), με ένα παγωτό φράουλα που δεν είναι ακριβώς αυτό που φαίνεται και που μετατρέπεται στον καταλύτη της ιστορίας, με έναν στοργικό πατέρα που ξαφνικά γίνεται δολοφόνος χρησιμοποιώντας το πιο απροσδόκητο όπλο, με μια απίθανη δασκάλα που θεωρεί πως η ίδια είναι «η αλήθεια και η ζωή» προτού αρχίσει να επιτίθεται ενώπιον όλης της τάξης στον «βλαμμένο» μικρό Άιρα, με την ανεξήγητη παρουσία μιας τραγουδίστριας που «είναι ό,τι πιο παράξενο περιέχει αυτό το βιβλίο», με μια απαγωγή που μετατρέπεται σε πύλη για τον ζόφο, με μια καλόγρια που διαρκώς αναμένεται…
Το Πώς έγινα καλόγρια θεωρείται ένα από τα καλύτερα βιβλία του Αργεντινού συγγραφέα, ενός συγγραφέα με ένα τεράστιο έργο που δεν χωράει εύκολα σε κανόνες, κατατάξεις, ταξινομήσεις, σταθερές. Ένα βιβλίο που αποτελεί ίσως την καλύτερη εισαγωγή στον υποδόριο ανατρεπτικό σουρεαλισμό του Άιρα που σκιαγραφεί έναν κόσμο όπου «μόνο ένας τρελός μπορ[εί] να υιοθετεί το πραγματικό της πραγματικότητας». Ο Άιρα, ένας συγγραφέας με κατατεθειμένη άποψη για τη λογοτεχνία, για τον τρόπο συγγραφής και για την έκταση του κάθε βιβλίου, για τις διορθώσεις στο κείμενο κ.ά., έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να εισάγει διαρκώς στο κείμενο του απρόσμενες μικρές γλωσσικές ή νοηματικές ανατροπές, που αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό αυτού του ξεχωριστού ύφους του.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη συλλογική μέθοδο για τη μετάφραση του βιβλίου: δεκαέξι μεταφράστριες και μεταφραστές (Μ. Αθανασιάδου, Κ. Γερασίμου, Α. Γιαλαντζή, Μ. Ζαγγίλη, Μ. Καλουπτσή, Μ. Καραλή, Κ. Λιακοπούλου, Ν. Μανουσάκης, Α. Μανωλά, Χ. Ξένου, Κ. Παλαιολόγος, Α. Παλασοπούλου, Σ. Σουφλέρη, Σ. Φερτάκη, Ν. Φύτρου, Σ. Χατζής) δούλεψαν με γόνιμο τρόπο που περιγράφεται στο επίμετρο του βιβλίου, έχοντας καταπιαστεί με έναν συγγραφέα με έργο πολλές φορές δύσβατο κάτω από την επιφάνεια της απλότητας, ένα έργο που «ενδείκνυται» στην περίπτωση που γίνει η επιλογή για συλλογική πραγμάτευση και μετάφραση (ο χώρος δυστυχώς δεν επιτρέπει εκτενέστερη συζήτηση περί αυτού), και αποφασίζοντας να δουλέψουν με ένα βιβλίο «γεμάτο αμφισημίες, αμφιθυμίες, αμφιβολίες» που ταξιδεύει σε «μια διαδρομή που ισορροπεί ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα».
Κώστας Αθανασίου
Μπενχαμίν Λαμπατούτ «Ο λίθος της τρέλας», μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα, 2022
Δεύτερο βιβλίο για τον Μπενχαμίν Λαμπατούτ μέσα στη χρονιά, «Ο λίθος της τρέλας», ακολουθεί την κυκλοφορία τού «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» που ομολογουμένως συζητήθηκε αλλά και συζητείται ακόμη. Για τον, γεννημένο το 1980 στο Ρότερνταμ, αλλά εντέλει χιλιανό συγγραφέα που ζει και δουλεύει δεκαετίες τώρα στο Σαντιάγο, το παραπάνω βιβλίο γράφτηκε εν μέσω covid σε ένα ερημικό υψίπεδο της χώρας και διαβάστηκε σε 22 γλώσσες.
Τώρα, «Ο λίθος της τρέλας», σε απολαυστική μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου, αποτελεί ένα είδος σίκουελ του προηγούμενου, περισσότερο συγκροτημένο και λιτό καθώς ορίζεται εντός 90 σελίδων. Ο Λαμπατούτ χρησιμοποιεί ως προμετωπίδα την περίφημη φράση του Αντόνιο Γκράμσι: «Η κρίση συνίσταται ακριβώς στο γεγονός ότι η παλιά τάξη πραγμάτων πεθαίνει και η νέα δεν μπορεί να γεννηθεί· σε αυτή την περίοδο μεσοβασιλείας εμφανίζεται μεγάλη ποικιλία επιθανάτιων συμπτωμάτων». Ακριβώς στην περίοδο της μεσοβασιλείας, που διανύει ο κόσμος τώρα, αναφέρεται ο συγγραφέας έχοντας οδηγούς τον Χ. Φ. Λάβκραφτ και το εμβληματικό βιβλίο του «Το κάλεσμα του Κθούλου» (1926), που μόλις κυκλοφόρησε στο Δώμα, σαν ένα βιβλίο μέσα σε άλλο βιβλίο. Με αφορμή ένα όνειρο του αμερικανού λογοτέχνη, μιλά για τη γιγάντωση των επιστημών, η ανεξέλεγκτη συναρμογή των οποίων θα φέρει έναν νέο σκοτεινό μεσαίωνα. Αναφέρεται στον πάπα των Μαθηματικών Ντάβιντ Χίλμπερτ που αγωνίστηκε την ίδια εποχή να αντιπαραθέσει ένα σύνολο λογικών αξιωμάτων ως απάντηση στην ανερχόμενη τότε τρέλα του ανορθολογισμού. Πενήντα χρόνια μετά, ο Φίλιπ Κ. Ντικ, μάστορας του sci-fi, σε διάλεξή του στη Γαλλία δήλωνε πως ο κόσμος που ζούμε δεν είναι πραγματικός αλλά επινοημένος. Αν τότε αυτό έμοιαζε καθαρή παραφροσύνη, σήμερα μάλλον δικαιώνεται. Ακολουθεί ο Κουρτ Γκέντελ και το Χάος που έχει γίνει, πλέον, κανονικότητα. Στο δεύτερο μέρος αναλύεται ο πίνακας του Ιερώνυμου Μπος, «Η θεραπεία της τρέλας» ή «Η εκτομή του λίθου της τρέλας», ενώ στη συνέχεια διατρέχει μεταξύ άλλων την πρόσφατη εξέγερση στην Χιλή.
Εντέλει, «αντιμετωπίζοντας την ακατανόητη εικόνα που μας προσφέρει ο κόσμος, μπορεί να μάθουμε πώς να απαντήσουμε στην οδυνηρή ερώτηση του Λάβκραφτ: “Θα σηκωθούμε στο φως ή θα αποσυρθούμε σε μια σπηλιά φόβου;”».
Αντώνης Ν. Φράγκος