Συζητάμε με τον Λουτσιάνο Σεβέρο, συντονιστή του Παρατηρητηρίου Οικονομικής Ολοκλήρωσης της Νότιας Αμερικής και καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο UNILA της Βραζιλίας για τη νέα εποχή που ξεκίνησε στην Βραζιλία με την ορκωμοσία του Λούλα, τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η κυβέρνησή του και τις προκλήσεις της επόμενης ημέρας. Όπως επισημαίνει, «είναι σημαντικό να εδραιωθεί η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων. Και με αυτόν τον τρόπο να απομονωθούν οι δεξιές, αντεθνικές και αντιλαϊκές δυνάμεις, είτε φιλελεύθερες είτε φασιστικές».
(1).jpg)
Μέσα σε ποιες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ξεκίνησε η προεδρία του Λούλα;
Η πολιτική, οικονομική, κοινωνική και ηθική κρίση στην Βραζιλία είναι εξαιρετικά σοβαρή. Το τρέχον σενάριο είναι η συνέχεια των κυριότερων γεγονότων της τελευταίας δεκαετίας: οι διαδηλώσεις στους δρόμους κατά της «διαφθοράς» το 2013, η έρευνα Lava - Jato που ξεκίνησε το 2014 (σ.σ.: κωδική ονομασία μιας έρευνας που ξεκίνησε για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και στη συνέχεια αποκάλυψε ένα τεράστιο και περίπλοκο δίκτυο πολιτικών και εταιρικών εκβιασμών), η επιβράδυνση της οικονομίας μετά το 2015, το νομικό, κοινοβουλευτικό και μιντιακό πραξικόπημα κατά της Ντίλμα Ρούσεφ το 2016, και οι προεδρικές εκλογές του 2018 με τον Λούλα ντα Σίλβα να μην συμμετέχει γιατί είχε συλληφθεί. Σε τέσσερα χρόνια, η κυβέρνηση Μπολσονάρο οδήγησε την Βραζιλία στην καταστροφή. Αποδυνάμωσε το κράτος πρόνοιας και τους μηχανισμούς προστασίας των εργαζομένων, στήριξης των ηλικιωμένων και προώθησης της ανάπτυξης της χώρας και του πληθυσμού. Τα μέτρα που πήρε ήταν καταστροφικά για τους δημόσιους θεσμούς σε διαφορετικούς τομείς. Το κόστος ζωής έχει αυξηθεί, η δύναμη των μισθών έχει συμπιεστεί και οι Βραζιλιάνοι τρώνε χειρότερα. Ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σε κατάσταση κοινωνικής ευπάθειας είναι πρωτοφανής, αγγίζει σχεδόν το μισό του πληθυσμού. Οι κυβερνητικές πολιτικές κατέστρεψαν τα πάντα με γενικευμένο τρόπο, από τον κόσμο της εργασίας, του πολιτισμού και της υγείας μέχρι την ενθάρρυνση της επιστήμης και τη διατήρηση και βιώσιμη χρήση των πόρων του Αμαζονίου. Η κυβέρνηση Μπολσονάρο αντιπροσώπευσε το θάνατο της βραζιλιάνικης δημοκρατίας και την παραίτηση από ένα κυρίαρχο εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο.
Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει ο Λούλα;
Τα μεγαλύτερα προβλήματα σήμερα στην Βραζιλία είναι η κοινωνική ανισότητα, η συγκέντρωση του πλούτου, ο έλεγχος στρατηγικών τομέων της οικονομίας από ξένα συμφέροντα, η πολιτική οπισθοδρόμηση της ελίτ, η φιλελεύθερη αντίληψη του κοινοβουλίου και των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και ο φασισμός των μπολσοναριστών. Η συγκέντρωση του πλούτου διακόπηκε εν μέρει στα χρόνια του προοδευτισμού, μεταξύ 2003 και 2014 (σ.σ.: αναφέρεται στις δύο πρώτες κυβερνήσεις του Λούλα και στην συνέχεια την κυβέρνηση της Ρούσεφ). Ο υπερκύκλος των εμπορευμάτων και οι δημόσιες πολιτικές που υιοθετήθηκαν εκείνη την περίοδο, επέτρεψαν την υιοθέτηση ευρέων κοινωνικών προγραμμάτων και αποτελεσματικών αντισταθμιστικών ενεργειών. Μετά το 2015, η βραζιλιάνικη οικονομία μπήκε σε κρίση, με την υιοθέτηση νέων νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών, η οποία επιδεινώθηκε από τον Covid-19. Σήμερα από τη μία πλευρά η Βραζιλία έχει την ένατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, παρόμοια με τη Ρωσία και μεγαλύτερη από την Ισπανία. Από την άλλη, είναι μεταξύ των επτά πιο άνισων χωρών στον κόσμο. Το πλουσιότερο 1% συγκεντρώνει τουλάχιστον το 28% του συνολικού πλούτου, και το πλουσιότερο 10% έχει το 42%. Η οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε πολύ πριν από την πανδημία, αύξησε την πείνα, την ανεργία και την ευθραυστότητα των δημόσιων πολιτικών, σύροντας το ΑΕΠ σε ακόμη χειρότερα επίπεδα από αυτά στα οποία είχε φτάσει τη δεκαετία του 1980.
Ποιες είναι οι δυνατότητες που έχει ο Λούλα για μια προοδευτική πολιτική, μέσα σε ένα περιβάλλον που από πολλές απόψεις είναι εχθρικό προς αυτόν;
Ο Λούλα ηγήθηκε ενός ευρέως μετώπου και συμμάχησε με τους νεοφιλελεύθερους και τους μονεταριστές που ιδιωτικοποίησαν το κράτος τη δεκαετία του 1990. Συμμάχησε επίσης με τραπεζίτες, με κερδοσκόπους, ακόμη και με συμμετέχοντες στο πραξικόπημα του 2016. Είναι περίπλοκο, αλλά φαινόταν η μόνη επιλογή. Η πολιτική, οικονομική, κοινωνική και ηθική κρίση της Βραζιλίας δεν θα επιλυθεί μετά την 1η Ιανουαρίου. Η χώρα πρέπει να ενισχύσει τη νεαρή δημοκρατία της, που έχει τόσο πολύ κακομεταχειριστεί, και να υλοποιήσει ένα εθνικό σχέδιο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που να είναι μετασχηματιστικό, εκδημοκρατιστικό και χειραφετητικό. Σίγουρα, το πιο σημαντικό πράγμα ήταν η ήττα του Μπολσονάρο και η ενίσχυση της δημοκρατίας. Ωστόσο, τώρα είναι απαραίτητο να ξαναρχίσει ένα εθνικό αναπτυξιακό έργο παρά την ποικιλομορφία που έχουν τα κόμματα του ευρέως μετώπου του Λούλα. Ακόμη και με ένα κοινοβούλιο συντηρητικής πολιτικής μεροληψίας και φιλελεύθερου οικονομικού προσανατολισμού, ακόμη και με τα μεγάλα ΜΜΕ που προπαγανδίζουν υπέρ του ελάχιστου κράτους και των ιδιωτικοποιήσεων, ακόμη και με μια πολυάριθμη, σκληρή και ένοπλη αντιπολίτευση.
Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής τι περιμένεις από τον Λούλα;
Με τον Μπολσονάρο η βραζιλιάνικη εξωτερική πολιτική υιοθέτησε μια άκριτη και ανησυχητική στάση υπέρ των ΗΠΑ, που ήταν άνευ προηγουμένου στην ιστορία μας. Η στάση υποταγής στην Ουάσιγκτον είχε αρνητικές επιπτώσεις, όχι μόνο για τα εθνικά συμφέροντα της χώρας αλλά και για την περιφερειακή ολοκλήρωση και τη συνεργασία Νότου - Νότου (σ.σ.: όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ανταλλαγή πόρων, τεχνολογίας και γνώσης μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών, γνωστών και ως χώρες του Παγκόσμιου Νότου), παρεμποδίζοντας τις σχέσεις της Βραζιλίας με σημαντικούς εταίρους. Από ένας σημαντικός παράγοντας και εκφραστής της συναίνεσης μεταξύ των κρατών, των διεθνών συνασπισμών και των θεσμών, η χώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση ενός γκροτέσκο και περιθωριοποιημένου κράτους. Η πρόσφατη άνοδος των τιμών στα βασικά προϊόντα, και η εδραίωση ενός ολοένα και πιο πολυπολικού κόσμου, είναι δύο παράγοντες που μπορεί να εκμεταλλευτεί η κυβέρνηση Λούλα. Το νέο πολιτικό τοπίο της Βραζιλίας και της Νότιας Αμερικής, μας επιτρέπει να εντοπίσουμε τις δυνατότητες που υπάρχουν για την επανέναρξη του ρόλου της Βραζιλίας ως ατμομηχανής στη διαδικασία της περιφερειακής ολοκλήρωσης. Υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες με την επιστροφή του Λούλα και την εξωτερική του πολιτική. Το τρέχον σενάριο μπορεί επίσης να φέρει πιο κοντά και άλλες προοδευτικές και φιλολαϊκές κυβερνήσεις, όπως η Αργεντινή, η Βολιβία, η Χιλή, η Κολομβία, το Μεξικό, το Περού και η Βενεζουέλα. Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να προωθήσει δράσεις στο πλαίσιο των χωρών BRICS και να συνεργαστεί με την Αφρική και τις αραβικές χώρες. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να επιδιώξει να σταματήσει την αυξανόμενη κινεζική παρουσία στην περιοχή, και να σχεδιάσει μια πιο ευνοϊκή εμπορική, παραγωγική και οικονομική ατζέντα με την Κίνα.
Ποιες είναι οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας για την προοδευτική και δημοκρατική Βραζιλία;
Η φασιστική Δεξιά ηττήθηκε. Η φιλελεύθερη Δεξιά θα είναι στην κυβέρνηση. Το έργο του προοδευτικού, πατριωτικού, λαϊκού και αριστερού κόσμου θα είναι δύσκολο, και θα πρέπει να εντείνει τις απαιτήσεις του για ατζέντες που αντιπροσωπεύουν αποτελεσματικά τον ανθρωπιστικό, συλλογικό και δημοκρατικό χαρακτήρα της ανάπτυξης της χώρας. Και στην πράξη αυτό σημαίνει την παραβίαση των κανόνων του ανώτατου ορίου των δαπανών, που σήμερα περιορίζουν την αύξηση των δημόσιων δαπανών, την επιβολή φόρων στους πλούσιους, τον περιορισμό της διαρροής πόρων στο εξωτερικό, τον εκδημοκρατισμό των μέσων επικοινωνίας, την επαναφορά του κρατικού ελέγχου στις στρατηγικές εταιρείες, και τη ρύθμιση στις εξαγωγές πρωτογενών προϊόντων, μεταξύ άλλων μέτρων. Έχει μεγάλη σημασία, παρά τις πολλές αντιφάσεις που έχει ο συνασπισμός του Λούλα που ανέλαβε την εξουσία, να υπερασπιστούμε τις σημαίες της κυρίαρχης ανάπτυξης, της οικονομικής χειραφέτησης, του βαθέως εκδημοκρατισμού της κοινωνίας μας, και της ολοκλήρωσης της Νότιας Αμερικής. Το σημαντικό είναι να προσπαθήσουμε να προχωρήσουμε περισσότερο από ότι την περίοδο 2003 - 2014, για να εδραιώσουμε τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων. Και με αυτόν τον τρόπο να απομονωθούν οι δεξιές, αντεθνικές και αντιλαϊκές δυνάμεις, είτε φιλελεύθερες είτε φασιστικές.