Η Πρώτη Δημοκρατία της Αρμενίας, η πρώτη απόπειρα δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους της Ανατολικής Αρμενίας, έλαβε χώρα στις 28 Μαΐου του 1918 με την κατάρρευση της τσαρικής αυτοκρατορίας. Με τη διάλυση της ΕΣΣΔ στις 26/12/1991 και με την ανεξαρτητοποίηση των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν ξεκινούν οι φονικές συγκρούσεις με θύματα χιλιάδες νεκρούς, που αφορούν τη de jure νομική υπόσταση του περίκλειστου εδαφικά Ναγκόρνο με μια αδιαμφισβήτητη, όμως, de facto εθνοτική πληθυσμιακή πραγματικότητα: η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του και συγκεκριμένα το 95% είναι Αρμένιοι.
Στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ή Αρτσάχ, όπως το αποκαλούν οι Ρώσοι, από τις 12/12/2022, στρατιώτες και στελέχη ειδικών δυνάμεων του αζέρικου στρατού, διάσπαρτοι ανάμεσα σε πολίτες, μεταμφιεσμένοι σαν «οικολόγοι» που εκφράζουν τις «περιβαλλοντικές» τους ανησυχίες για τις εξορύξεις μεταλλευμάτων από ορυχεία, απέκλεισαν το μοναδικό φυλάκιο εισόδου στην περιφέρεια Lachin, τη μοναδική αρτηρία διασύνδεσης με την ηπειρωτική Αρμενία. Ταυτόχρονα, κλείνεται ανά διαστήματα η παροχή φυσικού αερίου. Τα σχολεία είναι κλειστά, τα νοσοκομεία υπολειτουργούν.
Πρόκειται για μια πρωτοφανούς μεγέθους απάνθρωπη υβριδική επιχείρηση, που εντάσσεται στις πρακτικές εθνοκάθαρσης που εφαρμόζουν οι Αζέροι εναντίον 120.000 Αρμενίων, που έχουν τεθεί υπό ομηρία. Τα τρόφιμα που έχουν απομείνει, πλέον, εντός του αποκλεισμένου Αρτσάχ, διανέμονται με κουπόνια. Δεν υπάρχουν πάνες, παιδικές τροφές, δεν υπάρχουν φάρμακα. Οι μανάδες ξεσπούν σε κλάματα, ενώ τα παιδιά πεινάνε. Είναι χαρακτηριστικό του κλίματος περιστατικό όταν Αζέροι κουκουλοφόροι εισέβαλαν σε λεωφορείο με παιδιά που επέστρεφαν στο Αρτσάχ, τρομοκρατώντας τα. Η παρέμβαση των ρώσων στρατιωτών που τα συνόδευαν τα έσωσε. Ένα παιδί λιποθύμησε.
Μπροστά στον εξελισσόμενο λιμό του αιχμάλωτου αρμενικού λαού, η Δύση και ειδικότερα ΕΕ, ΗΠΑ και Γαλλία, εμμένοντας στο δημοκρατικό τους προσωπείο, καταδικάζουν τον φονικό αποκλεισμό, χωρίς όμως να επιβάλλουν κυρώσεις εναντίον του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ι. Αλίγιεφ. Η αζέρικη «δημοκρατία του πετρελαίου» αποτελεί μια πολύτιμη πηγή ενεργειακής τροφοδότησης με στόχο την απεξάρτηση από το ρωσικό «μαύρο χρυσό». Βουλευτές του αμερικανικού Κονγκρέσου, ωστόσο, ζητούν από τον αμερικανό πρόεδρο, Τ. Μπάιντεν, να αποσταλεί από αέρος ανθρωπιστική βοήθεια.
Ο Ι. Αλίγιεφ χαρακτηρίζει υστερικές τις αντιδράσεις της Δύσης εναντίον της χώρας του, «αγνοώντας» προκλητικά την περικύκλωση του Αρτσάχ από τους αζέρους «οικολόγους» πολίτες. Τα διαγγέλματα της ηγεσίας του Αζερμπαϊτζάν προμηνύουν την απόπειρα αλλαγής των συνόρων στον Καύκασο και την πρόθεση προσάρτησης ακόμη και ολόκληρης της Αρμενίας. Η πεμπτουσία του αζέρικου εθνικισμού αποτυπώθηκε εμφατικά από τον ίδιο τον πρόεδρο της χώρας σε ομιλία του, στις 24/12, στην κοινότητα του «Δυτικού Αζερμπαϊτζάν», που δημιουργήθηκε εντός της εδαφικής επικράτειας: «Το Δυτικό Αζερμπαϊτζάν (Αρμενία) είναι η ιστορική γη μας και αυτό επιβεβαιώνεται από ιστορικά έγγραφα, χάρτες και από την ίδια την ιστορία… Η νεοσύστατη Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, με μια από τις αποφάσεις που πήρε το 1918, χάρισε μια από τις ιστορικές μας πόλεις, το Γερεβάν, στην Αρμενία. Αυτή η ενέργεια ήταν μια ασυγχώρητη, αξιόποινη πράξη προδοσίας…».
Στην Αρμενία βρίσκονται 900 ομογενείς Έλληνες και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ αντίστοιχα 20-30, κυρίως ποντιακής καταγωγής. Η πρόεδρος της Ένωσης των εννιά ελληνικών κοινοτήτων στην Αρμενία είναι η Μαρία Λαζάρεβα. Η ελληνική κοινότητα παραμένει ο λαμπαδηδρόμος της κοινής τραυματικής ελληνο-αρμενικής ιστορικής διαδρομής της Μικράς Ασίας, του ξεριζωμού, του εκτοπισμού και της γενοκτονίας των λαών τους, διαφυλάσσοντας στο ακέραιο τις παραδόσεις και την πολύτιμη παρακαταθήκη του ελληνικού πολιτισμού. Οι πολιτιστικές δράσεις συμπεριλαμβάνουν εκπαιδευτικά ταξίδια των παιδιών της ομογένειας στην Ελλάδα, διδασκαλία ελληνικής γλώσσας, παιδικές κατασκηνώσεις, ημερίδες, εκδηλώσεις και επιστημονικά συνέδρια: Στις 23-27 Σεπτεμβρίου και στις 26-30 Οκτωβρίου παιδιά από το Ερεβάν, το Γκιούμρι, το Στεπαναβάν, το Αλαβερντί και το Νοεμπεργιάν ήρθαν στην Αθήνα και ξεναγήθηκαν στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της. Στις 14-15 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε στο Ερεβάν στο Μουσείο/Ινστιτούτο της Γενοκτονίας των Αρμενίων, συνέδριο με θέμα «Η Σμύρνη στην τροχιά της Γενοκτονίας των Αρμενίων και των Ελλήνων: εξόντωση, πυρπόληση, ξεριζωμός (Σεπτέμβριος, 1922)». Συνδιοργανωτές του συνεδρίου ήταν το Ινστιτούτο Αρμενικών Σπουδών του Κρατικού Πανεπιστημίου του Ερεβάν, το αρμενικό Παιδαγωγικό Πανεπιστήμιο Χατσατούρ Αμποβιάν, το Πανεπιστήμιο Χαϊκαζιάν (Λίβανος) και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η Μαρία Λαζάρεβα σε ένα άρθρο της είχε γράψει: «Ο στόχος των Τουρκοαζέρων δεν ήταν ποτέ μόνο τα εδάφη. Ήταν, πάντα, ο αρμενικός λαός. Ήταν η καταστροφή ενός λαού, που, όμως, σαν τον Φοίνικα ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του».