Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Στον απόηχο της συναυλίας της Εποχής, κι ενώ δεν έχει καταλαγιάσει τα έντονο συναίσθημα θλίψης για τον τιμώμενο και τραγικά απόντα Νότη Μαυρουδή, μια συνομιλία με τη στενή συνεργάτιδά του Μόρφω Τσαϊρέλη έρχεται ως επίλογος. Ένας αναγκαίος επίλογος μιας ευγενούς συλλογικής προσπάθειας που πρωτοστάτησε ο Νότης Μαυρουδής και η οποία, στο όνομά του, στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία. Η Μόρφω Τσαϊρέλη μιλάει από καρδιάς για τη συνεργασία τους αλλά και για τον σπουδαίο δημιουργό και άνθρωπο.
Σε ευχαριστώ που δέχτηκες αυτή τη σύντομη συνομιλία που θα ανασύρει μνήμες από μια τόσο δυνατή, σε αμοιβαίο σεβασμό και αγάπη, συνεργασία. Πώς προέκυψε αυτή η σχέση;
Γυρνάω στο πολύ μακρινό 1985 -αν θυμάμαι καλά τη χρονολογία- μικρό κορίτσι εγώ, ν’ ακούω στο κρατικό τότε μόνο -ο μόνος τρόπος τότε ν’ ακούσουμε καινούρια τραγούδια ήταν αυτό το ραδιόφωνο- τη φωνή της Νένας Βενετσάνου να τραγουδάει το Μήλο. Εντυπωσιάστηκα τόσο με το ηχόχρωμα της Νένας, όσο και με τη μελωδία και την ενορχήστρωση. Μέσα σε μια βδομάδα είχα μάθει ποιος είναι ο συνθέτης και ο στιχουργός: Νότης Μαυρουδής, Ηλίας Πετρόπουλος, «Έρως ανίκατε μάχαν». Κατόπιν ήρθαν κι άλλα τραγούδια του Νότη να με συγκινήσουν, που όντας όπως πάντα παραγωγικός, ηχογραφούσε τον ένα δίσκο μετά τον άλλο.
Την πρώτη μου συνάντηση με τον Νότη, μάλλον ατυχή θα την χαρακτήριζα, όταν βρέθηκα, καλοκαίρι του ’93 στην Κουκουράβα του Πηλίου, να είμαστε σε κοινή παρέα με μουσικούς και ενώ με πίεζαν να τραγουδήσω τα περιβόητα Φεγγάρια.
Ώσπου το 2004, λίγο μετά το τέλος των Ολυμπιακών αγώνων, μετά από μια εκδήλωση που συμμετείχαμε εξίσου -τότε ο Νότης ήτανε dueto με τον Παναγιώτη Μάργαρη- μου ζητάει συνεργασία. Ακόμη γελάω από μέσα μου και κολακεύομαι, όταν με πολλή ευγένεια μου είπε το πληθωρικό: «Δεν έχω ακούσει πιο ζεστή και καλοκουρδισμένη φωνή τα τελευταία χρόνια»... Αυτό ήταν! Μέσα σε ένα μήνα είχα στα χέρια μου όλες τις δουλειές του Νότη και μελετούσα νυχθημερόν, μιας και είχαμε μπροστά μας ένα πολύ μεγάλο αριθμό συναυλιών. Μέχρι και το 2008 πρέπει να γυρίσαμε τρεις φορές την Ελλάδα, την Κύπρο... αλλά και εκτός... Μέχρι την Αιθιοπία φτάσαμε να παίξουμε! Είχε τόση χαρά και ενέργεια και ’γώ χαιρόμουν να τον ακούω να λέει ότι μαζί μου αισθάνεται τον κόσμο να ανταποκρίνεται πιο θερμά από πριν. Σ’ αυτή την περίοδο ηχογραφώ και το πρώτο μου δικό του τραγούδι, σε στίχους Ηλία Κατσούλη (δίσκος «Carte postale», 2006).
Με μια παύση περίπου τεσσάρων χρόνων, το 2012, πια, καλεί εμένα και τον Ηρακλή Βαβάτσικα, να είμαστε guest, σε μια από τις εμφανίσεις του στο Half Note. Στο πλευρό του, ως κιθαριστικό dueto, είναι πλέον ο Γιώργος Τοσικιάν. Δεν κρύβει την συγκίνησή του -πάντα γενναιόδωρος με τα αισθήματά του- και μου ζητάει ξανά συνεργασία. Νομίζω ότι από ’κει και πέρα, μέχρι και σήμερα, ο δεσμός έγινε σοβαρότατος και για τους δύο – πιάνω τον εαυτό μου να δίνει πάντα προτεραιότητα στο τί προγραμμάτιζε ο Νότης και να κανονίζω οποιαδήποτε δουλειά μου με την προϋπόθεση να ’μαι «ελεύθερη» κάθε φορά που με χρειάζεται ο συνθέτης.
Και το άξιζε. Δεν ήταν μόνο οι μουσικές και τα τραγούδια του, ο ήχος του, ή ακόμα και το κοινό που τον ακολουθούσε. Ήταν όλη η κοσμοθεωρία του, τα υλικά απ’ τα οποία ήταν φτιαγμένος, το ήθος, η ταπεινότητα και η ευγένεια. Ήταν αναπόφευκτο, η συνεργασία να εξελιχθεί σε μια βαθιά σχέση και πραγματική φιλία.
Με δεδομένη την πλούσια μουσική παρακαταθήκη που μας άφησε ο Νότης Μαυρουδής, θέλω να μας μιλήσεις για τον άνθρωπο.
Ο Νότης υπήρξε δεινός κιθαριστής και σολίστας -όποιος ακούσει τους σολιστικούς του δίσκους αντιλαμβάνεται αμέσως το μέγεθος, την αισθητική και την τεχνογνωσία- και παρόλο που, όταν πρωτοσυναντηθήκαμε, είχε περάσει τα εξήντα, η μοναδικότητα του ήχου της κιθάρας του σε καθήλωνε. Δεν υπήρξε ποτέ «φιγουρατζής», δεν τον ενδιέφερε να σε εντυπωσιάσει με κιθαριστικά τερτίπια. Καταλάβαινες αμέσως ότι η κιθάρα ήταν συνέχεια του χαρακτήρα του, ανέπνεε μαζί της, έτσι έμαθα και ’γώ να αναπνέω στο δικό του τέμπο. Η φθορά του χρόνου σίγουρα δυσκόλευε τα δάχτυλά του, όσον αφορά την ταχύτητα κυρίως, αλλά οι αξίες και η πιστότητα και η αίσθηση που έπρεπε να αποδοθεί από κομμάτι σε κομμάτι δεν άφηνε ασυγκίνητο κανένα.
Ήξερε, είχε απόλυτη γνώση, ακόμα και όταν καταπιανόμασταν με κομμάτια άλλων συνθετών και πάντα με σεβασμό που στον μετέδιδε. Ειδικά για τους άλλους σημαντικούς συνθέτες, δεν δίσταζε ποτέ να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό του, συχνά μάλιστα σα νά ’ταν «νέος και άπειρος» που συνεχίζει να μαθαίνει και να εκπαιδεύεται.
Καμία έπαρση, κι ας του έχουν καταλογίσει κατά καιρούς, λόγω της ανάγκης του να μιλάει με τους ακροατές σε κάθε συναυλία, ότι περιαυτολογούσε ή φλυαρούσε... ή ακόμα και να μένει κολλημένος σε περασμένες δάφνες... Ο Νότης είχε ανάγκη να σε μπάσει στον κόσμο του, να επικοινωνήσει με όλους τους τρόπους. Και είχε την τόλμη να είναι πάντα πολιτικοποιημένος, να μη μασά τα λόγια του για όποιο πολιτικό ή κοινωνικό γεγονός επηρέαζε κατά καιρούς την προσωπική και κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Θυμάμαι στις πρώτες συναυλίες, να βιάζομαι να παίξουμε μουσική, να λέω από μέσα μου “ ο κόσμος θέλει τραγούδια “. Δεν άργησα ευτυχώς να καταλάβω ότι η μουσική και τα τραγούδια είναι η αφορμή. Ο κόσμος θέλει αλήθεια να συνοδεύει την τέχνη σου.
Τι δεν πρόλαβες να του πεις;
Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε επί σκηνής, τρεις βδομάδες πριν το τραγικό γεγονός, ήμουν πολύ κρυωμένη. Με άκουγε που έβηχα και με κοιτούσε ανήσυχος. Του είπα χαριτολογώντας «ακόμα και με μάσκα οξυγόνου θα ’ρχόμουν για σένα»... Μ’ αγκάλιασε και μού ’πε «και γώ σ’ αγαπάω». Όχι, δεν υπάρχει κάτι που δεν του είπα.
Κουβαλάω και θα κουβαλάω τον ήχο του, μέχρι να σταματήσω να υπάρχω.
Ήταν γενναιόδωρος στην ενθάρρυνση:
Τον είχα δει πολλές φορές να δυσανασχετεί με μουσικούς ή τραγουδιστές που δεν αντιλαμβάνονταν αμέσως το τί αυτός είχε στο κεφάλι του. Ευτυχώς για μένα, δεν εισέπραξα ποτέ άσχημη κριτική. Με μάλωνε μόνο όταν ήμουν απρόσεκτη με τους στίχους. Είχε τόσο μεγάλη αξίωση στους ποιητές - στιχουργούς που καταπιανόταν, πίστευε τόσο πολύ στη δύναμη των λέξεων και των νοημάτων που του ήταν αδιανόητο να ακούσει λάθος λέξη. Και είχε δίκιο. Αλλά και πάλι κέρδιζε η ευγένειά του και η κατανόηση που έδειχνε στον άνθρωπο.
Σου είχε αναφέρει ποτέ τι ξεχώρισε σε σένα και σου εμπιστεύτηκε την ερμηνεία του συνόλου της δουλειάς του;
Γι’ αυτό που πραγματικά περηφανεύομαι στη σχέση μου με το υλικό του Νότη, είναι ότι εμβάθυνα σχεδόν αυτόματα, από την αρχή, έπεσα με τα μούτρα που λέμε. Αλλά υποθέτω ότι βοήθησε πολύ η κοινή αισθητική, μιλούσαμε την ίδια γλώσσα, αγαπούσαμε τις ίδιες μουσικές, τους ίδιους συνθέτες, είχαμε τις ίδιες πεποιθήσεις,
Ο Νότης θαύμαζε το πάθος μου και την ευθύτητα μου και πολλές φορές μ’ έκανε να ντρέπομαι όταν με εκθείαζε στο κοινό πριν καν ανοίξω το στόμα μου. Τότε τον μάλωνα εγώ, λέγοντας του να αφήσει το ίδιο το κοινό ν’ αποφασίσει. Αυτός ήταν: πάντα πληθωρικός και πάντα γενναιόδωρος.
Ποιο από τα τραγούδια του τριγυρίζει στο μυαλό σου;
«Του έρωτα η σαϊτιά, του χάρου το φιλί, δεν ξέρω ποια λαβωματιά, πονάει πιο πολύ...» στίχοι από τη Λαβωματιά του Γιώργου Κορδέλλα, που τραγούδησα με τον Γιώργο Τοσικιάν και στη συναυλία στη Σφίγγα. Είχα τα λόγια του Νότη στο μυαλό μου, κάθε φορά που προλόγιζε το συγκεκριμένο κομμάτι αναρωτιόταν για την απάντηση. Πήρε άλλη διάσταση μετά τον θάνατό του και χωρίς την παρουσία του πλέον είναι δεδομένη η απάντηση.
Παρά το τραγικό γεγονός, ανέβηκες στη σκηνή. Τι είναι αυτό που σου έδωσε τόσο κουράγιο;
Θέλω νά ’μαι ειλικρινής. Αν δεν ήταν ο Γιώργος Τοσικιάν, δεν νομίζω να συμμετείχα. Παρότι ο σκοπός ήταν ιερός... Και αν το ξανασκεφτώ στο βάθος-βάθος, ο Νότης θα με κατσάδιαζε αν κοτούσα...
Πώς ένιωσες κατά τη διάρκεια της συναυλίας;
Προσπαθούσα νά ’μαι συγκεντρωμένη και να αφοσιωθώ στον ήχο της κιθάρας του Γιώργου –
άλλωστε αυτό ακριβώς μού ’πε λίγο πριν βγούμε στη σκηνή, όταν του δήλωσα ότι δεν είμαι έτοιμη προκειμένου να με τονώσει.
Δεν αγαπώ τους μελοδραματισμούς, έχω κηδέψει τη μητέρα μου και το ίδιο βράδυ τραγούδησα.
Αλλά στο γεγονός ότι τέσσερα χρόνια πριν, στην ίδια σκηνή της Σφίγγας, είχα στ’ αριστερά μου τον Νότη, το φορτίο ήταν ασήκωτο.
Η συμμετοχή των συναδέλφων σου στο αφιέρωμα ανταποκρίθηκε στη μουσική ευγένεια και αισθητική του Νότη Μαυρουδή.
Ένιωσα τη συγκίνηση όλων των καλλιτεχνών και τους είμαι ευγνώμων.
Και ο Νότης θα ήταν.