Πάντοτε, όταν φεύγει ένας σύντροφος όσοι τον συνοδεύουμε, έξω στο προαύλιο, συζητούμε, συμπληρώνοντας, η καθεμιά και ο καθένας τη διαδρομή του. Πράγματα από πολύ παλιά ξεθωριασμένα, ξεχασμένα ή ενεργά. Έτσι και την περασμένη Δευτέρα που αποχαιρετήσαμε σε μια πολιτική κηδεία στο Α΄ Νεκροταφείο τον Αιμίλιο Ζαχαρέα που πέθανε στα 88 του.
.jpg)
Στην παρανομία
Μακριά η διαδρομή του στην Αριστερά και στην οικονομική επιστήμη. Πολύ νέος εντάχθηκε στην παράνομη ΕΠΟΝ και εκεί γνώρισε συντρόφους και φίλους παντοτινούς, που άλλους τώρα, όπως τον Γρηγόρη Γιάνναρο, θα συναντήσει εκεί που πάει, και άλλοι ήταν εδώ, όπως ο Αλέκος Λάιος, και τον αποχαιρέτησαν. Στη νεολαία της ΕΔΑ, μετά, στην ΑΣΟΕΕ στέλεχός της και καθοδηγητής της, από το κόμμα μετά, συμμετείχε στη μεγάλη προσπάθεια να φύγει η ΕΚΟΦ από τον σύλλογο και με συμμάχους, το κατάφεραν. Εκεί στην οργάνωση γνώρισε τη φοιτήτρια του πρώτου έτους Ιωάννα Τσιβάκου, όταν εκείνος ήταν στο τρίτο, τη σύντροφό του έως το τέλος.
Με έφεση στα θεωρητικά και ιδεολογικά ζητήματα αξιοποιήθηκε από το κόμμα στην Επιτροπή Διαφώτισης της ΕΔΑ μαζί με τον αξέχαστο Άγγελο Διαμαντόπουλο. Συμμετείχε και στο σημαντικό επιστημονικό περιοδικό Σύγχρονα Θέματα –ιδρύθηκε από τον Σταμάτη Χρυσολούρη– και στην Εταιρεία Μελέτης Οικονομικής και Κοινωνικής Ανασυγκρότησης (ΕΜΟΚΑ) που τα περίφημα συνέδριά της ήταν γεγονότα. Η ΕΔΑ μπορούσε ταυτόχρονα να είναι μαχητική, να κινητοποιεί ευρύτατες λαϊκές δυνάμεις αλλά και να καλλιεργεί τη θεωρητική και επιστημονική τεκμηρίωση της δράσης της.
Την ίδια περίοδο, ο Αιμίλιος πηγαίνει στην Ιταλία όπου τέλειωσε το διδακτορικό του στα οικονομικά. Ήταν συνεργάτης του Ινστιτούτου Γκράμσι και δίδασκε στο πανεπιστήμιο της Πίζας. Εκεί τον βρήκε η δικτατορία του 1967. Επωφελήθηκε των εορτών του Πάσχα και ήλθε στην Ελλάδα χωρίς να συλληφθεί, καθώς η Ασφάλεια τον καταχωρούσε στην Ιταλία. Πήρε αμέσως την πρωτοβουλία και συγκρότησε αντιστασιακή οργάνωση στα Δυτικά. Με αποστολή από το κόμμα ξαναέφυγε στην Ιταλία αλλά στόχος του ήταν πάλι η επάνοδος, πήρε τον αντίθετο, δύσκολο δρόμο. Διότι, όπως έλεγε – και γι’ αυτό αρνήθηκε να μείνει έξω για τις ανάγκες του κόμματος και των φυγάδων όπως του προτάθηκε – «αν είναι να γίνει κάτι θα γίνει στην Ελλάδα και όχι στους τόπους εξορίας». Η επάνοδός του με πραγματικό διαβατήριο οδήγησε στη σύλληψη και στη φυλάκισή του σε Αβέρωφ και Αίγινα.
Στη μεταπολίτευση
Με τη διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968 ο Αιμίλιος τοποθετείται με το Γραφείο Εσωτερικού και, μετά, με τη δημιουργία του ΚΚΕ εσωτερικού στην επιρροή του. Στη μεταπολίτευση υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του και μετά μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου της ΕΑΡ και της Πολιτικής Γραμματείας του ενιαίου Συνασπισμού. Στην κυβέρνηση Τζανετάκη διατέλεσε γενικός γραμματέας του Υπουργείου Εμπορίου. Ο Αιμίλιος δεν έπαψε ποτέ να παρακολουθεί τα συμβάντα της Αριστεράς στην Ελλάδα και διεθνώς και παρέμεινε στον χώρο της Ανανεωτικής Αριστεράς.
“Τον τελευταίο μήνα ο Αιμίλιος προαισθανόταν το επερχόμενο τέλος του. Κάθε μέρα, όσο εγώ ετοίμαζα το πρωινό μας, σιγοτραγουδούσε τους στίχους του Ξαρχάκου: Έβαλε ο Θεός σημάδι ….” μας θύμισε η Ιωάννα αποχαιρετώντας τον. Και πρόσθεσε: “Πάσχιζε να μυηθεί σε όσα συλλογίστηκαν και έγραψαν οι παλιότεροι, αλλά και όσα ο δικός του νους μπορούσε να συλλάβει, με τελικό σκοπό την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα κοινωνικά δεσμά της ανισότητας και της ανέχειας, αλλά και από τις ιδεοληψίες και ψευδαισθήσεις που η κοινωνία μιας καλλιεργεί. Αυτή του η ισχυρή βούληση για κοινωνική αλλαγή, που από μικρό παιδί τον χάραξε, δεν τον έκανε μόνο αριστερό, αλλά και από τους τελευταίους ρομαντικούς. Όμως έναν ρομαντικό όχι αιθεροβάμονα, αλλά με το χαμόγελο της κατανόησης κι ίσως της ειρωνείας”.
Ο αποχαιρετισμός
Ο γαμπρός του, ο Θ. Ρουσόπουλος, αποχαιρετώντας τον, θα θυμηθεί ένα από τα πολλά του βιβλία το “Χωρίς βεβαιότητες” για να θυμίσει μια δική του βεβαιότητα από τη γνωριμία τους. “Ξέρω” είπε “πως θα σου άρεσε να τελειώσω με τα δικά σου λόγια. Έγραψες κάποτε: ‘Όλοι έχουμε την ατομική μας ευθύνη γι’ αυτά που έγιναν. Έχουμε ευθύνη ακόμα και για όσα δεν γνωρίζαμε! Για όλα αυτά τίποτα δεν με εκφράζει καλύτερα απ’ ό,τι ο τρυφερός στίχος του αξέχαστου Κώστα Κουλουφάκου: ΄Δεν θα βαρυγκωμήσουμε που θα μας κρίνεις και δεν υπάρχει λόγος να μάθεις τ’ όνομά μας. Ήρθαμε, κάναμε το καθήκον μας και φύγαμε΄’. Αντίο φίλε…».
Τον αποχαιρετάμε και εμείς από τις στήλες μας, εκφράζοντας τα συλλυπητήρια στην οικογένειά του και τον ευχαριστούμε για τις παρατηρήσεις του για τα γραπτά μας και τη δική του συμβολή. Προσωπικά θα θυμάμαι την πρώτη γνωριμία στο Χίλτον όταν Λαμπράκηδες της ΑΣΟΕΕ παρακολουθούσαμε το συνέδριο της ΕΜΟΚΑ για την οικονομική ανάπτυξη και ακούγαμε τον δικό μας, τον Αιμίλιο, να αντιπαρατίθεται επιστημονικά με φτασμένους τότε οικονομολόγους όπως ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου. Πολλά χρόνια μετά στην ΚΕ του ΚΚΕ εσωτερικού να συζητάμε παθιασμένα και αισιόδοξα για τόσα πολλά, νεωτερικά και παλιά, που σημαντικά σπαράγματά τους έμελλε να θεμελιώσουν επόμενα ιστορικά βήματα της ανανεωτικής αριστεράς. Όσο και αν αυτό απέχει από το παράπονό του – το εκμυστηρευόταν στην Αθηνά – ότι “θα πεθάνει και θα συνεχίζει να υπάρχει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο”.
Ο ΣΥΡΙΖΑ τον αποχαιρέτησε με ανακοίνωσή του και με ευρεία παρουσία στην τελετή.