Γιώργος Αράγης «Μικρά δοκίμια», εκδόσεις Σοκόλη, 2022
Στην πρώτη μου προσωπική συνάντηση με τον δοκιμιογράφο/κριτικό της λογοτεχνίας, Γιώργο Αράγη, μεταξύ άλλων, θυμήθηκα τη γοητεία που μου έχουν προξενήσει σημαντικοί άνθρωποι της ποίησης οι οποίοι άσκησαν επαγγέλματα άσχετα με αυτήν. Έχουν υπάρξει πολλοί που δεν θα αναφέρω εδώ, ο γιατρός/ποιητής Τάκης Σινόπουλος ήταν ένας πολύ αγαπητός, ο ασφαλιστής/ποιητής Ουάλας Στίβενς ένας άλλος, ο φίλος του Στίβενς και γιατρός/ποιητής επίσης, ο Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς. Γιατρός δερματολόγος ο ίδιος ο Γιώργος Αράγης, που άσκησε το επάγγελμα σε νοσοκομείο και ιδιωτικά, που προφανώς –όπως θα δούμε παρακάτω– διάβαζε ποίηση από «εσωτερική ανάγκη», έξω από παρέες και «εταιρείες δημοσίων σχέσεων».
Βρέθηκε στην Αθήνα για λίγες μέρες και, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου «Μικρά Δοκίμια», συναντηθήκαμε και συζητήσαμε επί παντός του επιστητού. Ακόμα και για την κοινή αγάπη μας για το τένις και το ποδόσφαιρο, δραστηριότητες που επίσης έχει τιμήσει στη ζωή του ο Γιώργος Αράγης, ένας ακμαίος οξύνους, ανεξάρτητα από την προχωρημένη ηλικία του, ευγενής με την ουσιαστική και όχι την αστικο-κοινωνική έννοια του όρου.
Έχοντας ήδη διαβάσει σε μεγάλο ποσοστό το προηγούμενο βιβλίο του, «Ανθολογία της Νεοελληνικής Λογοτεχνικής Κριτικής», που κυκλοφόρησε το 2019 επίσης από τις εκδόσεις Σοκόλη, η συζήτησή μας επικεντρώθηκε κυρίως στο ζήτημα της ηθικής και της αλήθειας, οι οποίες κατά τον Γιώργο Αράγη, είναι όχι μόνον άκρως θεμιτές, αλλά και απαραίτητες. Καθώς «αν είσαι ψεύτης και ανήθικος στη ζωή, αυτό θα φανεί και μέσα από την ανάγνωση του ίδιου του έργου σου». Κάτι το οποίο, υποθέτω, χρειάζεται ειδικά προσόντα από πλευράς αναγνώστη/κριτικού, σε συνδυασμό με τη γνώση που κατέχει για τον μικρόκοσμο της εγχώριας λογοτεχνικής παραγωγής και τις πρακτικές του σχετικά με την ανάδειξη, την προώθηση και τη βράβευση της γραφής.
Έχετε γράψει ότι «τυχαίνει κάποτε, διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό έργο, συχνά ποιητικό, να πέφτουμε πάνω σ’ ένα σημείο που μας αιφνιδιάζει έτσι που να μοιάζει σαν ένα εσωτερικό σκούντημα. Ίσως γιατί πρόκειται για κάτι το άγνωστο, το ασυνήθιστο, το απρόσμενο. Ίσως, ακόμα περισσότερο, ένα σκαλί παραπάνω από το δικό μας επίπεδο». Σε ποια γενιά ελλήνων ποιητών εντοπίζετε προσωπικά τις περισσότερες τέτοιες περιπτώσεις;
Οι ποιητές του ’20, φέραν την ειλικρίνεια του αισθήματος στην ποίησή μας. Είδαν με καθαρά μάτια το αστικό περιβάλλον τους και το έζησαν απροσχημάτιστα. Μέχρι τότε η ζωή των ποιητών και το περιβάλλον τους βρισκόταν σε διάσταση - οι ποιητές στην Αθήνα και το ποιητικό αντικείμενο στο βουνό και στον κάμπο. Έκτοτε αυτή ἡ διάσταση (ἡ απόσταση) ξεπεράστηκε. Αυτό το ξεπέρασμα αποτυπώθηκε και ιδιαίτερα οι εκστατικές ή εμπειρικά έντονες στιγμές.
Στο δεύτερο δοκίμιο του βιβλίου σας, «Σύμφωνα με τους ποιητές η ποίηση έχει εμπειρικό και κατεξοχήν εξωλογικό χαρακτήρα», καταλαβαίνει ο αναγνώστης ότι η ποίηση απορρέει από βιωματικές εμπειρίες και ότι έχει άλογη προέλευση. Η λεγόμενη «στρατευμένη ποίηση» της Αριστεράς βρίσκει θέση μέσα σε αυτήν τη λογική;
Η ποίηση δεν βρίσκει «θέση» σε καμιά λογική, είτε πηγάζει από εμπειρία είτε, σε εξαιρετική περίπτωση, από βίωμα. Συνδέεται στενά με το σκοτεινό άλογο πού μας κυβερνάει και παραμένει ανεξερεύνητο. Η σχέση μας με την ποίηση είναι σχέση εξωλογική. Κάτι που ο κοινός αναγνώστης το νιώθει χωρίς να το εκλογικεύει.
Θα μπορούσε κανείς να επεκτείνει εδώ τη λακωνική απάντηση του Γ. Αράγη διαβάζοντας σχετικά με τη διανοητική/κριτική προσέγγιση της ποίησης και της ερμηνείας της (σ. 48) από «άτομα που δεν διαθέτουν ποιητικό αισθητήριο», που μπορεί μεν «να διαθέτουν εξαιρετική παιδεία… αλλά να τους λείπει η ποιητική αισθαντικότητα ή να μην έχουν την τύχη να είναι δυνάμει ποιητές». Γιατί, όπως καταλήγει τη σκέψη του, «στην πραγματικότητα δυνάμει ποιητές είναι όλοι εκείνοι που διαβάζουν ποίηση από εσωτερική ανάγκη».
Ως δοκιμιογράφος επί της κριτικής της λογοτεχνίας, πιστεύετε ότι αυτή (η κριτική) είναι υποκειμενική, ή πρέπει να διέπεται από έναν αντικειμενισμό με αυστηρά κριτήρια;
Η κριτική της λογοτεχνίας είναι πάντοτε υποκειμενική. Όρος απαράβατος για να υπάρχει (η κριτική της λογοτεχνίας και η κριτική στη ζωή μας) είναι ο υποκειμενισμός της. Η αντικειμενικότητα, όπως και οι διάφορες θεωρίες, σκοτώνουν την κριτική.
Ο Γιώργος Αράγης έχει εκδώσει πιο ογκώδεις τόμους από τον παρόντα στη μακρά πορεία του στα ελληνικά γράμματα. Στα Μικρά Δοκίμια, βιβλίο λιγότερο ογκώδες, καταπιάνεται με θέματα όπως η ποιητική επανάσταση σε σχέση με την καθομιλούμενη, με τον εμπειρικό χαρακτήρα της ποίησης, τη φετιχιστική χρήση του λόγου, με τις οπτικές με τις οποίες ασκήθηκε η κριτική της λογοτεχνίας, τον ρεαλισμό στην πεζογραφία, καθώς και μια συζήτηση γύρω από την κριτική του Παλαμά στον Ανδρέα Κάλβο.