Στο φύλλο της περασμένης Εποχής (28-29/1/2023), ο Δημήτρης Γιατζόγλου δημοσίευσε μια απάντηση («Η Αριστερά, το Κέντρο, η ‘πολιτισμική οικειότητα’») στο κείμενό μου «Για τα πρόσωπα και τα ανοίγματα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ». Τον ευχαριστώ πολύ, καθώς μας δίνεται η ευκαιρία να διασταυρώσουμε τις απόψεις μας. Καθότι, συμφωνούμε ότι διαφωνούμε, περνάω κατευθείαν στις κριτικές.
1. Ο ΔΓ λανθασμένα γράφει ότι προτείνω «να εδραιωθεί η μετατόπιση της απεύθυνσης της Αριστεράς στο ‘πολιτικό κέντρο’ και στο κοινωνικό του ισοδύναμο που χαρακτηρίζεται ως ‘μεσαία τάξη’», καθώς και ότι συνηγορώ «υπέρ μιας ταυτοτικής και στρατηγικής μεταμόρφωσης του ΣΥΡΙΖΑ». Αν το πίστευα, θα το έγραφα. Η δεοντολογία επιτάσσει να προσέχουμε, όταν μεταφέρουμε τις θέσεις όσων επιθυμούμε να αντικρούσουμε, αλλιώς οι διασταλτικές ερμηνείες εύκολα οδηγούν σε διαστρεβλώσεις. Η αναγνώριση ότι οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αυτοτοποθετούνται κατά το ήμισυ στην κεντροαριστερά ή ότι στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δεν αρκούν οι ψηφοφόροι που αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη της εργατικής τάξης για να νικήσει στις εκλογές ή ότι το μέγεθος της μεσαίας τάξης είναι πολύ μεγάλο και έκρινε και κρίνει εκλογικές αναμετρήσεις δεν είναι δεδομένα που μπορεί κανείς να τα αγνοεί1. Και όποιος/α δεν το κάνει δεν προτείνει την «ταυτοτική και στρατηγική μεταμόρφωση» του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αντιθέτως, όποιος/α αγνοεί τα συγκεκριμένα δεδομένα μάλλον εισηγείται την πολιτική απομόνωση που θα φέρει αναπόφευκτα την ήττα.
2. Ο ΔΓ μιλάει για «αριστερούς δημοσιολογούντες» που θεωρούν ότι «η νίκη του 2015 οφείλεται στον λαϊκισμό της εξαπάτησης». Δεν είμαι σίγουρος εάν με συμπεριλαμβάνει, δεν καθίσταται ευκρινές. Προσωπικά δεν έχω ισχυριστεί ποτέ κάτι τέτοιο. Ξέρω όμως ότι δεν ήταν μόνο ο «αριστερός ριζοσπαστισμός» του ΣΥΡΙΖΑ που τον έφερε στην εξουσία2, ώστε να αναιρείται η σημασία των προσώπων ή της πολιτισμικής οικειότητας με την κοινωνική πλειοψηφία. Αντιθέτως, η ταύτιση με την αντιμνημονιακή κοινωνική πλειοψηφία είχε στοιχεία πολιτισμικής οικειότητας, αφού πραγματοποιήθηκε μέσα από τη γεφύρωση ενός αφηγήματος αντι-λιτότητας και ενός αντίστοιχου υπεράσπισης της πατρίδας3 (θυμηθείτε τη ρητορική της «πάνω» και «κάτω πλατείας» στο Σύνταγμα). Γι’ αυτό ψηφίστηκε ο ΣΥΡΙΖΑ μαζικά και από ανθρώπους που καμία σχέση δεν είχαν με την Αριστερά. Ούτε πρέπει να ξεχάσουν τα σχετικά ντιμπέιτ όσοι/ες έλεγαν από το 2013 ως το 2015 ότι «κακώς ο Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ μιλάνε για τη σοσιαλδημοκρατία, την επιχειρηματικότητα και την πατρίδα, έτσι θα διώξουμε τον κόσμο και θα χάσουμε τις εκλογές». Έπεσαν τελείως έξω. Οι παραπάνω έννοιες ήταν οικείες στην κοινωνική πλειοψηφία από την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ άντλησε τους ψηφοφόρους του. Ομοίως, τα πρόσωπα παίζουν σημαντικό ρόλο ιδίως τώρα που είναι προφανές ότι η κινηματική συνθήκη του 2010-2012 που έδωσε φτερά στον ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να επαναληφθεί με πολιτική βούληση, διότι έχει να κάνει με κολοσσιαία γεγονότα (δημοσιονομική προσαρμογή και εθνική ταπείνωση άνευ προηγουμένου) που αυτή τη στιγμή έχουν παρέλθει και δεν αναμένεται να επανεμφανιστούν άμεσα.
3. Το ότι για τη δημοσκοπική υστέρηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ φταίνε τα ανοίγματα του κόμματος δεν νομίζω ότι τεκμαίρεται, ενώ μάλλον αποτελεί απλουστευτική θεώρηση επί του θέματος. Το ότι φταίει η πολυσυλλεκτική ιδεολογία και η απουσία αντικαπιταλιστικής ρητορικής (ένεκα της εγκατάλειψης της αντίθεσης Αριστερά-Καπιταλισμός) επίσης δεν θεωρώ ότι ισχύει, καθότι υπονοεί ότι υπάρχει μια τέτοια ζήτηση αντικαπιταλιστικού λόγου από κάποια κοινωνική πλειοψηφία. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Και όχι γιατί δεν υπάρχει προσφορά (ΚΚΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κ.ά)
4. Όσοι/ες στήριξαν τα «ανοίγματα» του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ σιωπούν σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους, μας λέει ο ΔΓ. Το σίγουρο είναι ότι θα πρέπει να κάνουν αποτίμηση μετά τις επερχόμενες εκλογές. Συμφωνώ μαζί του σε αυτό. Ωστόσο, δεν μπορώ να μη σημειώσω ότι ακόμα περιμένουμε να κάνουν τη δική τους αποτίμηση όσοι/ες υποστήριζαν την εκλογική τακτική της αυτόνομης καθόδου στις προηγούμενες δύο αυτοδιοικητικές αναμετρήσεις, που χαρακτηρίστηκε από τη συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ, ή τα αποτελέσματα από τις αλήστου μνήμης εποχές όπου κλίναμε τις «κοινωνικές τάξεις» σε όλες τις πτώσεις.
5. Το να πάψει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ να είναι ένα κόμμα πολιτισμικά ανοίκειο, όπως ισχυρίζομαι εγώ, δεν σημαίνει να υποκλιθεί στα κυρίαρχα πολιτισμικά ρεύματα, όπως φοβάται ο ΔΓ. Σημαίνει να πάψει να ομοιάζει με ένα κόμμα όπου πλεονάζει ο διανοουμενισμός και η ακτιβιστική κουλτούρα (που αμφότερα εκτιμώ και θεραπεύω).
Τέλος, επεκτείνοντας την κριτική πέρα από το κείμενο του ΔΓ, τον οποίο για άλλη μια φορά ευχαριστώ για την ευκαιρία της ανταλλαγής απόψεων επί της στρατηγικής της καθ’ ημάς Αριστεράς, θέλω να διατυπώσω την εξής θέση: η διατήρηση της ταυτότητας της Αριστεράς δεν πρέπει να πριμοδοτείται σε σχέση με την ανάσχεση της συντριβής της κοινωνίας από τη νεοφιλελεύθερη και αυταρχική Δεξιά. Τι τη νοιάζει, άλλωστε, την κοινωνική πλειοψηφία η πρώτη αν η Αριστερά δεν μπορεί να εγγυηθεί τη δεύτερη; Ο μακαρίτης ο Κώστας Βεργόπουλος το είχε θέσει ως εξής: «Η Αριστερά υπηρετεί τον λαό, δεν τρέφεται με τις αγωνίες του».
Σημειώσεις:
1. Για την αυθαίρετη τάση να αμφισβητείται η ύπαρξη του πολιτικού Κέντρου και της μεσαίας τάξης, θα παραπέμψω σε όλες τις σχετικές έρευνες που αποδεικνύουν το μέγεθός τους. Σχετικά δεδομένα μπορείτε να βρείτε στον εξαίρετο τόμο που επιμελήθηκαν οι Βάλια Αρανίτου, Βασιλική Γεωργιάδου και Μάνος Τσατσάνης, Η εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων ανάμεσα στα μνημόνια και την πανδημία, Gutenberg, 2022
2. Για μια θετική συσχέτιση μεταξύ ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και της σχέσης του με τα κινήματα έχω επιχειρηματολογήσει εκτενώς, βλ. Dimitris Papanikolopoulos and Vassileios Rongas, “SYRIZA's electoral success as a movement effect (2010-2015)”, Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ.45, 184-206.
3. Αναλυτικότερα στο Dimitris Papanikolopoulos, “Contentious politics or populism? Protest dynamics and new political boundaries in the case of Greek Indignados”, Interface, 12(1), 464-491.