Πίσω από την «είδηση» που καταγράφει όσα ξετυλίγονται στον πλανήτη μας, προσφέροντας στον καθένα μας τη δυνατότητα να ασκεί το δικαίωμα του στην ενημέρωση, υπάρχει ο δημοσιογράφος, ο ρεπόρτερ, ο φωτογράφος.
«Φορέας ενός μηνύματος, φωνή όσων δεν μπορούν να ακουστούν, αυτόπτες μάρτυρες πού “καταθέτουν” φέρνοντας στο φως όσα ορατά συμβαίνουν, αλλά και όσα τυλίγονται με “πέπλο” αθέλητης ή σκόπιμης συσκότισης και “άγνοιας”... Αφηγούμαι την ιστορία, αποτυπώνω το συμβάν, τον πόλεμο, τις κάθε είδους κρίσεις, ώστε εσείς να αποφασίσετε τί θέλετε να κάνετε. Η αποστολή μου είναι να εξασφαλίσω ότι κανείς δεν θα μπορεί να πει “δεν γνώριζα”», Γιάννης Μπεχράκης, πολυβραβευμένος φωτογράφος/ρεπόρτερ, παρών στις μεγαλύτερες παγκόσμιες κρίσεις τις τελευταίες δεκαετίες.
Πόσο ασφαλείς στην άσκηση της αποστολής τους, όμως, είναι αυτοί οι άνθρωποι που αποτυπώνουν κρίσιμα γεγονότα για την ενημέρωση, αλλά και την αφύπνιση του κοινωνικού συνόλου παγκόσμια; Σύμφωνα με τον The New Humanitarian (16/01/2023), o απολογισμός για τη χρονιά που πέρασε είναι τραγικός: Το 2022, 86 δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης σκοτώθηκαν σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της UNESCO. Ένας κάθε 4 μέρες!
Στην ίδια ανακοίνωση του διεθνούς οργανισμού, υπογραμμίζεται ότι «μετά από χρόνια διαδοχικών μειώσεων, η απότομη αύξηση του αριθμού των δημοσιογράφων που έχασαν τη ζωή τους, ενώ επιτελούσαν τη δουλειά τους, είναι ανησυχητική», ενώ προτρέπει τις αρχές να εμποδίζουν αυτά τα εγκλήματα και την ατιμωρησία που τα χαρακτηρίζει.
Την περίοδο 2019-2020, ο αριθμός των δολοφονημένων δημοσιογράφων έφθανε, κατά μέσο όρο, τους 58 ετήσια, για να εκτοξευθεί σε σχεδόν διπλάσιο αριθμό μόνο για το 2022!
Αυτές οι πρωτοφανείς απώλειες των λειτουργών της ενημέρωσης υπενθυμίζουν τις αυξανόμενες ρωγμές στα συστήματα κράτους δικαίου διεθνώς και υπογραμμίζουν την αποτυχία των κρατών να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους για την προστασία των δημοσιογράφων και την πρόληψη και δίωξη των εγκλημάτων εναντίον τους.
Οι πιο θανατηφόρες περιοχές για τους δημοσιογράφους, ανάμεσα στις δεκάδες που έχουν πληγεί το 2022, ήταν η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική, με πάνω από τους μισούς (44) από αυτούς που σκοτώθηκαν παγκόσμια. Η Ασία και ο Ειρηνικός κατέγραψαν 16 δολοφονίες, ενώ 11 σκοτώθηκαν στην Ανατολική Ευρώπη. Οι πιο θανατηφόρες, μεμονωμένα, χώρες ήταν το Μεξικό (19 θάνατοι), η Ουκρανία (10) και η Αϊτή (9). Περίπου μισοί από αυτούς που σκοτώθηκαν, ήταν εκτός υπηρεσίας, έχοντας στοχοποιηθεί εξαιτίας και μόνο της δημοσιογραφικής τους ιδιότητας.
Προξενεί ανησυχία το γεγονός ότι ενώ ο αριθμός των δημοσιογράφων που έχασαν τη ζωή τους σε χώρες με συγκρούσεις το 2022 ανήλθε στους 23, η παγκόσμια αύξηση οφείλεται κυρίως σε δολοφονίες σε χώρες που δεν υπάρχουν συρράξεις (περίπου τα 3/4 του συνόλου). Αυτοί οι δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν για διάφορους λόγους, όπως αντίποινα για ρεπορτάζ για το οργανωμένο έγκλημα, τις ένοπλες συγκρούσεις ή την άνοδο του εξτρεμισμού και την κάλυψη ευαίσθητων θεμάτων, όπως η διαφθορά, τα περιβαλλοντικά εγκλήματα, η κατάχρηση εξουσίας και οι διαμαρτυρίες ενάντια σε καθεστώτα.
Η ατιμωρησία, παρ' όλα αυτά, παραμένει πεισματικά και προκλητικά υψηλή: Tο ποσοστό ατιμωρησίας για δολοφονίες δημοσιογράφων φθάνει στο 86%, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο περιβάλλον για το έργο των δημοσιογράφων, ενώ παράλληλα διακυβεύεται η ελευθερία της έκφρασης παγκοσμίως.
Σε ιδιαίτερα ευάλωτη θέση παγκόσμια, βρίσκονται οι γυναίκες δημοσιογράφοι και εργαζόμενες στα μέσα ενημέρωσης, που αντιμετωπίζουν αυξανόμενες επιθέσεις και στοχοποίηση. Η βία με βάση το φύλο στην οποία εκτίθενται συνεπάγεται στιγματισμό, σεξιστική ρητορική μίσους, τρολάρισμα, σωματική επίθεση, βιασμό, ακόμη και δολοφονία. Μόνο στο Ιράν το τελευταίο 4μηνο έχουν συλληφθεί και φυλακιστεί 49 γυναίκες δημοσιογράφοι (3 από αυτές πριν από 2 μέρες).
Η έκθεση της UNESCO για τις παγκόσμιες τάσεις στην ελευθερία της έκφρασης 2021-2022, υπογραμμίζει αυτές τις επείγουσες προκλήσεις, επισημαίνοντας την αναγκαιότητα «οπλισμού» των νόμων περί δυσφήμισης, των νόμων στον κυβερνοχώρο και της νομοθεσίας κατά των «ψευδών ειδήσεων», η οποία μερικές φορές εφαρμόζεται σαν μέσο περιορισμού της ελευθερίας του λόγου, δημιουργώντας ένα τοξικό περιβάλλον για να λειτουργούν οι δημοσιογράφοι.
Ο ΟΗΕ καταδικάζει και παρακολουθεί τη δικαστική συνέχεια σε κάθε δολοφονίας δημοσιογράφου. Η UNESCO επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της για τον «σεβασμό της διαφορετικότητας, της πολλαπλότητας των απόψεων, του διαλόγου και του σεβασμού των επαγγελματικών μέσων ενημέρωσης, στο πλαίσιο προώθησης της κουλτούρας της ειρήνης ως κεντρικού άξονα της εντολής της».
Αναμφισβήτητα, η ενημέρωση του πολίτη είναι κεκτημένο δημόσιο αγαθό, με την ελευθερία του Τύπου να αποτελεί αναπόσπαστο πυλώνα της Δημοκρατίας και του κράτους Δικαίου. Κατά συνέπεια, η εγγύηση της ασφάλειας των δημοσιογράφων και της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας δεν θα πρέπει να αποτελεί μέριμνα του επαγγέλματος μόνο: Είναι η απαραίτητη θωράκιση για το κοινωνικό σύνολο! Κάθε προσπάθεια φίμωσης, μέσω διώξεων, φυλακίσεων, απειλών, ακόμα και για τη φυσική εξόντωση του δημοσιογράφου επειδή προσπαθεί να σταθεί αντάξιος της αποστολής του, υπηρετώντας το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στην ενημέρωση, αποτελεί πλήγμα για τη δημοκρατία, τον πολιτισμό, την αλήθεια. Αποτελεί ευθεία επίθεση στον καθένα μας, η οποία δεν μπορεί να μένει αναπάντητη, ούτε ατιμώρητη!