Με αφορμή την έκδοση του σημαντικότερου μυθιστορήματος του Έρλ Λάβλεϊς, «Ο δράκος δεν χορεύει» (μετάφραση: Ισιδώρα Στανιμεράκη, εκδόσεις oposito), είχαμε γράψει πέρυσι στην Εποχή ότι ο 87χρονος συγγραφέας εκ Τρινιντάντ και Τομπάγκο, στην Καραϊβική, θεωρείται κορυφαίος στο να εμβαθύνει στην πολυφυλετική κουλτούρα και στις αντιθέσεις αγροτικού και αστικού τρόπου ζωής.
Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε με μια γενική ερώτηση για το βιβλίο σας. Τι είναι τελικά το «Ο δράκος δεν χορεύει»; μια στιγμή από τη ζωή σε μια παραγκούπολη του Πορτ-οφ-Σπέιν ή εκφράζει κάτι ευρύτερο;
Ο δράκος είναι μια ιστορία για μια μικρή ετερογενή κοινότητα στα περίχωρα της πρωτεύουσας, καθώς προετοιμάζεται για το καρναβάλι, το οποίο είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Το μυθιστόρημα αυτό κυκλοφόρησε 17 χρόνια μετά την ανεξαρτησία του Τρινιντάντ και Τομπάγκο και δεν εστιάζει απλώς στις άθλιες συνθήκες του Λόφου, αλλά και στην εξέγερση που πραγματοποιείται από τους καλλιτέχνες του λαού – τους μουσικούς της καλύψο, τις μπάντες των μεταλλικών κρουστών και τον Άλντρικ, που φτιάχνει τον Δράκο. Ένα από τα θέματα που εγείρει είναι το κατά πόσον η εξέγερση που κεντούν οι φτωχοί πάνω στο υφαντό της καθημερινής ζωής θα είναι αρκετή για να αποδώσει κάτι καλύτερο για τις επόμενες γενιές. Οπότε, μπορώ να σας πω ότι Ο δράκος είναι και τα δύο.
Το καρναβάλι είναι η ουσία της ιστορίας, το ετήσιο τελετουργικό γύρω από το οποίο περιστρέφεται η ζωή του Άλντρικ, του πρωταγωνιστή. Πόσο σημαντικό είναι το γεγονός αυτό για τους ανθρώπους του Λόφου και για το Τρινιντάντ και Τομπάγκο συνολικά;
Το καρναβάλι είναι, πράγματι, η ουσία του μυθιστορήματος. Είναι το κύριο μέσο με το οποίο οι απλοί άνθρωποι που κατοικούν στον Λόφο επανασυνδέονται με την εξέγερση – ο μουσικός της καλύψο για να παρουσιάσει το καινούριο του τραγούδι, τα νέα παιδιά για να κάνουν πρόβες τη μουσική που θα παίξουν στη μεγάλη παρέλαση και τα άτομα της μεσαίας τάξης για να παρουσιάσουν τις ακριβές τους στολές και να επιβεβαιώσουν την κοινωνική τους ανωτερότητα στην κοινότητα. Το καρναβάλι είναι σημαντικό γιατί είναι η στιγμή που φέρνει όλους τους ανθρώπους πάνω στη σκηνή του ίδιου δρόμου, επιτρέποντάς τους να διεκδικήσουν ξανά την ορατότητα και τη ζωτικότητά τους.
Επηρεασμένο από το αφρικανικό Camboulay και τις μεταμφιέσεις των Γάλλων, το καρναβάλι σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τις διάφορες κοινότητες. Για πολύ καιρό, στα χέρια της αποικιοκρατικής μεσαίας τάξης είχε αναπτυχθεί ως μια εθνική γιορτή που εξέφραζε την αρμονική σχέση ανάμεσα στις εθνικές ομάδες που μοιράζονταν τη χώρα. Μετά από την εξέγερση Black Power το 1970, αλλά και το πραξικόπημα του 1990, είμαστε πιο επιφυλακτικοί όσον αφορά την επιτυχία των μεταξύ μας σχέσεων. Το μυθιστόρημα μας μεταφέρει πίσω από τη βιτρίνα της ταξικής και εθνικής ενότητας, εστιάζοντας με προσοχή στους συμμετέχοντες στο καρναβάλι. Αυτό που προτείνει είναι πώς η κατανόηση του καρναβαλιού μπορεί να αποκαλύψει τις διαφορές, αλλά και να λειτουργήσει ως μια διαμεσολαβητική δύναμη, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γεφυρωθούν αυτές οι πολιτισμικές διαφορές.
Τι θα μπορούσατε να μας πείτε για τη σημασία της καλύψο σε σχέση με την κουλτούρα και την ιστορία του Τρινιντάντ, αλλά και για θέματα που αφορούν τη φυλή και το φύλο;
Η καλύψο διαμορφώθηκε εντός μιας αποικιοκρατικής κοινωνίας ως η φωνή των καθημερινών ανθρώπων απέναντι στην εξουσία. Οι αποικιοκρατικές αρχές επέβαλαν λογοκρισία, ώστε τα τραγούδια καλύψο να μη θίγουν τα συμφέροντά τους. Ως αποτέλεσμα, οι μουσικοί άρχισαν να καμουφλάρουν τις αλήθειες που ήταν ανεπιθύμητες για την εξουσία χρησιμοποιώντας διπλά νοήματα. Κι αυτό είναι κάτι που ισχύει και για τους στίχους που βλέπουμε μέσα στο Δράκο. Είτε πρόκειται για τα μεταλλικά κρουστά, τη μουσική ή τις μεταμφιέσεις, αυτό που έχει σημασία είναι ότι όλα εκφράζουν μια μεγάλη φυσική δύναμη, την αντίσταση και την εξέγερση.
Στο βιβλίο, βλέπουμε μια σειρά από ριζικές κοινωνικές αλλαγές, συγκρούσεις και ταξικές διακρίσεις που φαίνεται να κατακλύζουν τη ζωή των κατοίκων του Λόφου. Πώς περιγράφετε το Τρινιντάντ μετά την ανεξαρτησία του;
Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι οι κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους του Λόφου χαρακτηρίζονται από διακρίσεις που αφορούν τη φυλή, την τάξη, το χρώμα και το φύλο. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση του Παριάγκ και της Ντόλη, που, παρά τις προσπάθειές τους, δεν γίνονται ποτέ αποδεκτοί από την κοινότητα. Το ερώτημα που εγείρει το βιβλίο είναι «ανταγωνισμός ή συνεργασία;». Ο ισχυρισμός, όμως, ότι ο Παριάγκ δεν γίνεται δεκτός από την κοινότητα του Λόφου λόγω της εθνικότητάς του, χρειάζεται λίγη περισσότερη προσοχή. Ο Άλντρικ και ο Παριάγκ δεν παλεύουν για τον ίδιο σκοπό. Τον Άλντρικ τον ενδιαφέρει η αντίσταση και δεν θέλει να έχει καμία περιουσία, ενώ ο Παριάγκ, που είναι επίσης φτωχός, ενδιαφέρεται να γίνει αποδεκτός από τους καινούριους του γείτονες και θέλει να έχει δικό του ένα ολοκαίνουριο Humber ποδήλατο που θα του δίνει την κοινωνική ορατότητα που επιθυμεί. Οι δύο αυτοί ήρωες του βιβλίου εκφράζουν και δύο διαφορετικές κοινωνικές τάσεις.
Κομβικό σημείο του βιβλίου είναι η κλοπή του οχήματος της αστυνομίας από τον Άλντρικ και τους φίλους του και τα όσα ακολουθούν. Είναι ένα περιστατικό που φαίνεται να συμπυκνώνει πολλά πράγματα.
Είναι αλήθεια. Βρισκόμαστε στο μετα-αποικιοκρατικό Τρινιντάντ και Τομπάγκο και τα πράγματα είναι πολύ ρευστά. Σε αυτή τη σκηνή μπορούμε να διακρίνουμε την επιθυμία για εξέγερση, αλλά και την αποτυχία της, τα αδιέξοδα που προκύπτουν όταν δεν υπάρχει ένα καθαρό όραμα. Αυτή η παρέα που κλέβει το όχημα φαίνεται να έχει πολύ αυθορμητισμό και εξεγερτική ενέργεια, αλλά μηδαμινό όραμα. Για μένα, αυτό είναι το κεντρικό νόημα των όσων συμβαίνουν στη συγκεκριμένη σκηνή με την κλοπή του οχήματος της αστυνομίας: ότι ο αυθορμητισμός δεν είναι αρκετός, αν θέλεις να πετύχεις κάτι πρέπει να έχεις οργάνωση και να ξέρεις που πηγαίνεις. Υπάρχουν, βέβαια, και άλλες αναγνώσεις, εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς.
Ο δράκος είναι όμως και μια ερωτική ιστορία, έτσι δεν είναι;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Το βιβλίο δεν είναι μια ερωτική ιστορία. Αλλά, από την άλλη, περιλαμβάνει μια κεντρική ερωτική ιστορία, αυτή του Άλντρικ και της Σύλβια. Ο Άλντρικ παλεύει ανάμεσα στον τρόπο ζωής του και αυτά που πιστεύει ως αληθινά και την Σύλβια. Και εκείνη όμως, προσπαθεί να προσανατολιστεί μέσα σε ένα δύσκολο περιβάλλον. Οι συνθήκες στο μετααποικιακό Τρινιντάντ, ειδικά για τους φτωχούς ανθρώπους όπως οι κάτοικοι του Λόφου, είναι δύσκολες, δεν υπάρχουν καθαρές λύσεις, όλοι αγωνίζονται να επιβιώσουν και έρχονται αντιμέτωποι με πολλά και ισχυρά διλήμματα. Οι δοκιμασίες που περνάει αυτός ο έρωτας αντιπροσωπεύουν έναν ολόκληρο κόσμο. Και τελικά; Δεν θα πω τι γίνεται στο τέλος, όμως, να μην το χαλάσω για όσους δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο.
Πώς βλέπετε το μέλλον της χώρας σας, από την άποψη της πολιτισμικής παραγωγής;
Έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε και να διατηρήσουμε διάφορα πράγματα, την καλύψο για παράδειγμα, αλλά και τα μεταλλικά κρουστά. Κοιτώντας πίσω στην ιστορία θα δούμε ότι τα αφρικανικά τύμπανα είχαν θεωρηθεί πολύ θορυβώδη και είχαν αποκλειστεί τόσο από το καρναβάλι όσο και από την καθημερινή ζωή. Η προσπάθεια να βρεθεί ένα όργανο που θα αντικαθιστούσε τα αφρικανικά τύμπανα είναι και η ενδιαφέρουσα ιστορία πίσω από την κατασκευή των μεταλλικών κρουστών, που τα συναντάμε παντού στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο. Αλλά το πώς όλα λειτούργησαν μέσα στην περίοδο της αποικιοκρατίας και το τι θα πρέπει να γίνει τώρα είναι διαφορετικά πράγματα. Τώρα όλη η πολιτισμική παραγωγή βρίσκεται σε μια σχέση με τον κόσμο των επιχειρήσεων και θα πρέπει να βρει τον δρόμο της μέσα εκεί και να ανοίξει νέες κατευθύνσεις εκτός του νησιού, προς ολόκληρο τον κόσμο.
Ευχαριστούμε τον Μάκη Quetempo για την πολύτιμη βοήθεια.