Συνολικά, σε όλη τη χώρα διατίθενται αυτή τη στιγμή περίπου 13.000 κλίνες σε φοιτητικές εστίες, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΝΕΔΙΒΙΜ. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει την κατασκευή 8.150 νέων κλινών σε φοιτητικές εστίες πέντε πανεπιστημίων της χώρας. Επομένως, όταν -και αν- δημιουργηθούν αυτές οι κλίνες θα φτάσουμε περίπου τις 21.000. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εντάσσονται 70-80 χιλιάδες άτομα ετησίως, για σπουδές τεσσάρων, πέντε, έξι χρόνων. Αυτό σημαίνει πως με μία πρώτη προσέγγιση, έχουμε περίπου 400.000 προπτυχιακούς φοιτητές. Εξαρχής, αντιλαμβανόμαστε πως οι φοιτητικές κλίνες στη χώρα αφορούν ένα εξαιρετικά μικρό ποσοστό φοιτητριών.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2022, ζει στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού το 28,3% του πληθυσμού (765.372 νοικοκυριά). Η ακρίβεια έχει εκτινάξει τις τιμές των ενοικίων. Η Ελλάδα εμφανίζει το υψηλότερο κόστος στέγασης στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2021. Οι δαπάνες στέγασης στην Ελλάδα ανέρχονταν στο 34,2% του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών, έναντι 18,9% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Οι φοιτητές σπουδάζουν και εργάζονται για να τα βγάλουν πέρα. Συχνά ακόμα κι αυτό δεν αρκεί.
Τον Μάιο 2022, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, σε συζήτηση με νέα άτομα, εξήγγειλε την κατασκευή φοιτητικών κλινών, με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, έναντι ενοικίου. «Δεν λέω κατ’ ανάγκη να είναι δωρεάν, αλλά ξέρετε όσοι έχετε σπουδάσει εκτός Αθηνών, τι ενοίκια μπορούν να ζητάνε. Φαντάζομαι ότι θα υπήρχε πολύ μεγάλη ζήτηση με ένα πολύ πιο χαμηλό ενοίκιο να μπορεί κανείς να έχει μία αξιοπρεπή φοιτητική στέγη εντός του χώρου του πανεπιστημίου», είχε σχολιάσει. Επομένως, σύμφωνα με το σκεπτικό του πρωθυπουργού, οι εξαιρετικά λίγες φοιτητικές κλίνες που διατίθενται δωρεάν έως σήμερα, θα μπορούσαν να προσφερθούν έναντι μικρής αμοιβής. Περαιτέρω αύξηση των δαπανών στέγασης;
Νέες εστίες 13 χιλιόμετρα μακριά
Πέρα από τις εστίες στην Πανεπιστημιούπολη και Πολυτεχνειούπολη στη Ζωγράφου και τις εστίες στην Πατησίων του Οικονομικού Πανεπιστημίου, σχεδιάζονται φοιτητικές εστίες και στο Πάρκο Πόλης Ζεφυρίου του δήμου Φυλής για το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο που εδρεύει στην Ιερά Οδό, δίπλα στον Κεραμεικό. Υπήρξε συμφωνία μεταξύ πανεπιστημιακού ιδρύματος, δήμου και υπουργείου Παιδείας και είναι θέμα χρόνου να προκηρυχθούν οι διαγωνισμοί. Το έργο θα γίνει με ΣΔΙΤ. Ακόμα, στο ίδιο Πάρκο πρόκειται να οικοδομηθούν εστίες και για το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής που εδρεύει στο Αιγάλεω.
Αναζητώντας στο Google Maps, βλέπουμε πως η απόσταση του Πάρκου Πόλης με το Γεωπονικό είναι περίπου 13χλμ -αν επιλεγεί η γρηγορότερη διαδρομή- και ο χρόνος μεταφοράς με ΜΜΜ υπολογίζεται στα 45-80 λεπτά -αναλόγως το μέσο και την κίνηση. Αντίστοιχα, το Πάρκο Πόλης απέχει περίπου 10 χλμ από το Αιγάλεω και ο χρόνος μεταφοράς με ΜΜΜ υπολογίζεται από 57 έως 80 λεπτά. Αμέσως δημιουργείται η απορία: γιατί να φτιαχτούν φοιτητικές εστίες μίας ώρας απόσταση από τις σχολές;
«Εκτός από το γεγονός ότι η περιοχή στην οποία πρόκειται ν’ ανεγερθεί η εστία είναι απομακρυσμένη από το πανεπιστήμιο και οι φοιτητές θα χρειάζεται ν’ αλλάξουν τρεις συγκοινωνίες για να μετακινηθούν από και προς το πανεπιστήμιο, αλλά και ότι πρόκειται για μια σοβαρά υποβαθμισμένη περιοχή που συνορεύει σχεδόν με τον ΧΥΤΑ Φυλής, όπου θάβονται τόνοι σκουπιδιών της Αττικής, τίθενται και κάποια σημαντικά ερωτήματα για το συγκεκριμένο έργο: Με ποιόν τρόπο θα χρηματοδοτηθεί; Θα είναι αποκλειστικά μέσω κρατικής χρηματοδότησης ή μέσω ΣΔΙΤ; Θα τις εκμεταλλεύεται εμπορικά ο εργολάβος; Η δημιουργία φοιτητικής εστίας μέσω ΣΔΙΤ σημαίνει ότι ο επιχειρηματίας-επενδυτής αναλαμβάνει όχι μόνο τη μελέτη και κατασκευή των εγκαταστάσεων, αλλά και τη χρηματοδότηση, λειτουργία, συντήρηση και εκμετάλλευσή τους, ώστε να επιτύχει την απόσβεση και την επιθυμητή απόδοση των κεφαλαίων που επένδυσε στο έργο. Αυτό μεταφράζεται σε επιπλέον οικονομική επιβάρυνση των φοιτητών και των οικογενειών τους είτε απευθείας, μέσω ενοικίου, είτε έμμεσα, μέσω της φορολογίας. Τελικά μήπως αντί για εστίες θα έχουμε ένα φοιτητικό hostel επί πληρωμή;», αναφέρουν σε ανακοίνωσή τους οι οργανώσεις της ΚΝΕ στο Γεωπονικό της Αθήνας.
Ενώ το κέντρο αδειάζει
Μία εύκολη πρώτη απάντηση στο ερώτημα δημιουργίας εστιών στο Δήμο Φυλής, σχετίζεται με το ζήτημα αποκεντροποίησης από την Αθήνα. Υπαρκτό πρόβλημα δεκαετιών που επιβαρύνει την ποιότητα της ζωής εκατομμυρίων πολιτών. Ωστόσο, η κυβερνητική «απάντηση» στο θέμα είναι η απομάκρυνση φοιτητριών; Στην παρουσίαση του κυβερνητικού προγράμματος για την στεγαστική πολιτική, η ίδια η κυβέρνηση αναφέρθηκε σε ακίνητα φορέων του δημοσίου που παραμένουν ανεκμετάλλευτα και που θα μπορούσαν να γίνουν κατοικίες για νέα πρόσωπα. Σκοπεύει, όπως εξήγγειλε, να αξιοποιήσει ορισμένα τέτοια ακίνητα για νέα άτομα 25-39 ετών, μέσα από τα deals που θέλει να κάνει με ιδιώτες εργολάβους. Απουσιάζει από τον κυβερνητικό σχεδιασμό η παροχή δωρεάν φοιτητικής στέγης, στο κέντρο της πρωτεύουσας.
Πως οραματίζονται την Αθήνα; Με ξενοδοχεία, ακίνητα βραχυχρόνιας μίσθωσης σε τουρίστες και καταστήματα πολυεθνικών που θα μισθώνουν τα νεοκλασικά;
Στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν δεκάδες άδεια ακίνητα δημοσίου που αναμένεται να αυξηθούν, εάν προχωρήσει και το σχέδιο μεταφοράς των υπουργείων εκτός του Δήμου Αθηναίων. Είναι αξιοσημείωτο, πως ο Δήμος Αθηναίων εναντιώνεται -προς το παρόν- στην απομάκρυνση των υπουργείων θέτοντας προβληματισμούς για την μετέπειτα αξιοποίηση «127 τσιμεντένιων κουφαριών». «Τα προς εκκένωση κτίρια ιδιοκτησίας ελληνικού Δημοσίου αθροιζόμενα με τα ήδη υφιστάμενα σε εγκατάλειψη, διάσπαρτα στο κέντρο της πόλης διατηρούμε σοβαρές επιφυλάξεις κατά πόσο θα αξιοποιηθούν σε εύλογο χρόνο, τί λειτουργίες θα στεγάσουν ή εάν θα παραμείνουν επί μακρόν μαύρες τρύπες εντός του αστικού ιστού», αναφέρει χαρακτηριστικά η πρόσφατη αρνητική εισήγηση του Τμήματος Πολεοδομικού Σχεδιασμού του δήμου Αθηναίων. Ακόμα, στην ίδια εισήγηση προτείνεται, μεταξύ άλλων, η «δυνατότητα στέγασης κοινωφελών δομών σε κενό κτιριακό απόθεμα όπως κοινωνική κατοικία, φοιτητικές εστίες, δομές φιλοξενίας αστέγων κτλ ιδιαιτέρως σε γειτονιές με επικρατούσα χρήση την κατοικία».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ιστορικό κτίριο του παλιού ξενοδοχείου «Μαζέστικ» στην οδό Πανεπιστημίου, απέναντι από το θέατρο Ρεξ. Ανήκει στο πανεπιστήμιο Αθηνών και παραμένει ανεκμετάλλευτο από την δεκαετία του ’70. Διέθετε 80 δωμάτια. Ποιος να είναι άραγε ο μελλοντικός σχεδιασμός γι’ αυτό τον χώρο; Μάλλον όχι φοιτητικές εστίες. Περισσότερα από 30 εκατομμύρια θα δαπανά το κράτος για την...πανεπιστημιακή αστυνομία. Πόσα ανεκμετάλλευτα κτίρια θα ανακαινίζονταν ετησίως με το ίδιο ποσό, για να στεγάσουν φοιτητές;
Εγκατάλειψη και κατάρρευση
Σήμερα, οι ελάχιστες φοιτητικές εστίες είναι παρατημένες και τα κρατικά κονδύλια μηδαμινά. Σε ερώτηση βουλευτριών/ών του ΣΥΡΙΖΑ προς το υπουργείο Παιδείας (28/02/23) τονίζεται πως «στις φοιτητικές εστίες του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διαμένουν 1.280 φοιτητές. Σημαντική πηγή προβλημάτων φαίνεται να αποτελεί και η ανάθεση της οικονομικής διαχείρισης στο Ινστιτούτο Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης στερώντας από το ίδιο το πανεπιστήμιο τη δυνατότητα παρέμβασης για την αποκατάσταση των ζημιών. Εξαιτίας αυτής της ανάθεσης οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες, καθώς για να γίνουν οι απαραίτητες επισκευές πρέπει να ενεργοποιηθεί το ΙΝΕΔΙΒΙΜ, που εδρεύει στην Αθήνα. Μία λύση θα ήταν να υπάρξει παράρτημα του Ινστιτούτου στη Θεσσαλονίκη, που θα έχει την αποκλειστική διαχείριση πόρων και προσωπικού ή να δοθεί στο ΑΠΘ η αποκλειστική διαχείριση των εστιών».
Τη φετινή ακαδημαϊκή χρονιά, φοιτητές κατήγγειλαν στον Τύπο τις άθλιες συνθήκες των εστιών του Οικονομικού Πανεπιστημίου. Απουσία θέρμανσης, σάπια κουφώματα και ρεύμα που... πέφτει. Οι πτώσεις σοβάδων αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στις εστίες του ΑΠΘ και της Καβάλας, σύμφωνα με πρόσφατες καταγγελίες. Μετά το «ντου» των ΟΠΚΕ στις εστίες στου Ζωγράφου, τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι φοιτητές κατήγγειλαν με φωτογραφίες και βίντεο το σπάσιμο θυρών των δωματίων τους. Πέρα από την χρόνια κρατική εγκατάλειψη, οι εστίες βανδαλίστηκαν και από την ΕΛ.ΑΣ....
Η κυβέρνηση στοχεύει στην δημιουργία κλινών με ΣΔΙΤ, έναντι ενοικίου, όπως ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός. Στην Αθήνα, το τεράστιο αυτό project ξεκινά με τη δημιουργία φοιτητικών εστιών αρκετά μακριά από τις σχολές, δίχως να εντάσσεται σε μία ευρεία συζήτηση αναδιαμόρφωσης του κέντρου της Αθήνας και αξιοποίησης, δεκάδων άδειων κτιρίων. Ακόμα όμως κι αν υλοποιηθεί αύριο το πρωί ο σημερινός κυβερνητικός σχεδιασμός, θα αφορά ελάχιστους φοιτητές και σίγουρα δεν θα επιλύει τη στεγαστική κρίση.
Το θέμα της φοιτητικής στέγης αφορά ευρύτερα την οικονομική δραστηριότητα μιας περιοχής, την δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση, αλλά και την οικονομική επιβίωση των νοικοκυριών. Εν όψει εκλογών οφείλει να είναι κυρίαρχο κομμάτι κάθε κυβερνητικού προγράμματος και της συζήτησης για τη σύγχρονη εκπαιδευτική πολιτική της χώρας.