Την ιστορία αγάπης μιας Γαλλίδας και ενός Ιάπωνα, με φόντο τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, επιλέγει ο σκηνοθέτης Αλέν Ρενέ για να μιλήσει για την ατομική βόμβα στην ταινία «Χιροσίμα αγάπη μου». Δύο ζωές διασταυρώνονται, για 36 μόνο ώρες, στην πόλη η οποία, μόλις πριν λίγα χρόνια, «ανυψώθηκε ολόκληρη από τη γη κι επέστρεψε στάχτη», όπως γράφει η σεναριογράφος του φιλμ, Μαργκερίτ Ντυράς. Οι δύο εραστές μιλάνε στο κρεβάτι ενός ξενοδοχείου για την καταστροφή της Χιροσίμα. Είναι αυτό ανίερο; Όχι, αποκρίνεται η Ντυράς, «εάν κάτι είναι ανίερο είναι η Χιροσίμα αυτή καθαυτή».
Ο Ρενέ και η Ντυράς αναρωτιούνται πώς η τέχνη μπορεί να αντιδράσει μετά από μια αποστομωτική στιγμή της ιστορίας, παρακάμπτοντας τη ρήση του Αντόρνο πως «το να γράψεις ακόμη και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βαρβαρότητα» και επιβεβαιώνοντας ότι, εν τέλει, οι άνθρωποι δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ανάγκη να αναπαραστήσουμε το μη αναπαραστάσιμο.
«Πώς μιλάει κανείς για ένα ολοκαύτωμα», ρωτήσαμε τον Νίκο Διαμαντή, σκηνοθέτη του «Χιροσίμα αγάπη μου», το οποίο μεταφέρεται αυτή την περίοδο στη σκηνή του θεάτρου Σημείο. Κι εκείνος μας απάντησε: «Παραλληλίζοντας το σημείο όπου μένεις άναυδος ιστορικά με το σημείο όπου μένεις άναυδος προσωπικά, ερωτευόμενος».
Χαρακτηρίζετε αυτή την παράσταση «γυμνή». Τι εννοείτε;
Είναι μια πράξη έξω από το ταχύ, απαιτητικό σύμπαν πραγμάτων που μας τραβάνε καθημερινά το μανίκι για να αντιδράσουμε, σε μια κοινωνία η οποία μας θέλει όμορφους, έξυπνους, ερωτευμένους, νέους, απαστράπτοντες, ταχύτατους, εύπορους. Θέλησα, από πολιτική θέση, να εξυμνήσω τη βραδύτητα, την απλότητα, το βάθος. Να δώσω τη δυνατότητα στον θεατή να εισχωρήσει μέσα σε μια απλή, πρωταρχική ιστορία, έτσι όπως φτιάχνεται ο κόσμος. Και ο κόσμος φτιάχνεται από τη συνάντηση δύο ανθρώπων. Οι οποίοι γνωρίζουν ότι θα χωρίσουν. Τι πιο επώδυνο από αυτό, όταν μάλιστα συμβαίνει σε μια επώδυνη ιστορικά γη: τη Χιροσίμα.
Πριν δω την παράσταση, αναρωτήθηκα, επηρεασμένη από την ταινία, εάν έχετε χρησιμοποιήσει οπτικό υλικό από την καταστροφή της Χιροσίμα.
Δεν ήθελα επ’ ουδενί να χρησιμοποιήσω πλάνα βίας ή καταστροφής. Είμαι κατά της κινηματογραφικής γλώσσας και κατά των καταδείξεων στο θέατρο. H μεγάλη δύναμη του θεάτρου είναι ο ηθοποιός και το κείμενο. Δεν υπάρχει τίποτα πιο συντριπτικό από τον ηθοποιό ο οποίος μας μεταφέρει ό,τι συνέβη στη Χιροσίμα. Το θέατρο σε κάνει να φαντάζεσαι, σε ξεφλουδίζει, αναδεικνύει την ψυχή σου. Ήθελα να μιλήσω, μέσα από το κείμενο της Ντυράς, για τη σύντομη συνάντηση δύο ανθρώπων. Για το πώς χάνονται ο ένας μέσα στον άλλον. Και να ξαναθυμίσω πως, αν υπάρχει κάτι σημαντικό στη ζωή, αυτό είναι το να μπορέσουμε να ξαναβρούμε την ανθρώπινη διάστασή μας, την ανθρωπινότητά μας, όπως την ονομάζω. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μέσα από αυτό το εκπληκτικό, πολύσημο κείμενο, το οποίο κινείται σαν ένα αργό ποτάμι της Ινδοκίνας, εκεί όπου έζησε η Ντυράς.
Γιατί είναι εκείνος και εκείνη - δύο εραστές ανώνυμοι;
Γιατί δεν έχει νόημα να έχουν όνομα. Είναι δύο πρωτόπλαστοι. Δύο πυρηνικά πλάσματα, τα οποία, μέσα από το σχήμα της ερωτικής έλξης, μεταμορφώνονται. Αυτή είναι και η δύναμη του έρωτα, η πυρηνική ουσία του. Και τοποθετείται στη Χιροσίμα, σε έναν τόπο ο οποίος έγινε στάχτη και ξαναγεννήθηκε. Εκεί ακριβώς συναντιέται η προσωπική τους ιστορία με την κοινωνική ιστορία.
Ο Ντελέζ αναφέρει για αυτή τη συνάντηση πως ίσως «είναι για τον καθέναν ένας τρόπος να ξεχάσει την προσωπική του μνήμη και να δημιουργήσει μια μνήμη για δύο, λες και τώρα η μνήμη γίνεται κόσμος και αποσπάται από τα πρόσωπά τους».
Περιγράφει τη δύναμη της μεταμορφωτικής ικανότητας του έρωτα. Ο έρωτας είναι πληθυντικός. Σε προσθέτει μαζί με κάποιον άλλο. Άρα είσαι εσύ και ο κόσμος. Χάνεις τη μοναξιά σου στον έρωτα. Σε ξεχειλίζει, σε υπερβαίνει. Αυτό το τοποθέτησε η Ντυράς στον τόπο της απόλυτης καταστροφής.
Εκείνος της λέει πως σε λίγα χρόνια, όταν θα την έχει ξεχάσει, θα την θυμάται ως το σύμβολο της λήθης του έρωτα.
Είναι το τετελεσμένο του έρωτα. Μπαίνεις σε μια ιστορία η οποία ξέρεις πως θα τελειώσει και παλεύεις να μην ξεχάσεις. Παλεύεις να μην ξεχάσεις αυτό το οποίο θα ξεχάσεις.
Έχει και μια ιστορική προέκταση, όμως.
Φυσικά. Η Χιροσίμα, όπως και άλλα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας, έχει επιδράσει καταλυτικά στο κοινωνικό σύμπαν. Και στο σύνολο του πολιτισμού μας, μετατοπίζοντάς τον ένα βήμα προς μια διεύρυνση της δυναμικής του ανθρώπου προς το κοινό καλό. Ο στόχος μας είναι να μην ξανασυμβεί. Βέβαια, αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουμε έναν πόλεμο συντριπτικό δίπλα μας. Όπως και άλλους, των οποίων το εύρος δεν γνωρίζουμε, σε διάφορα σημεία του κόσμου.
Εκείνη φαίνεται πεπεισμένη ότι η ιστορία της Χιροσίμα είναι καταδικασμένη να συμβεί και πάλι από την αρχή, με τραγική σιγουριά, αναφέρετε στο σκηνοθετικό σημείωμα.
Η ιστορία δεν προχωράει κυκλικά. Επαναλαμβάνει και προχωράει τα πράγματα, ταυτόχρονα. Άρα, λειτουργεί σαν μια σπείρα διαρκών κατακτήσεων και επανατοποθετήσεων του ανθρώπου μέσα στην ιστορία του. Σαφέστατα γινόμαστε καλύτεροι, σαφέστατα ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει μια καλύτερη θέση στον κόσμο, αλλά και να έχει μια καλύτερη θέαση του κόσμου.
Αυτό ενέχει και το στοιχείο της εγρήγορσης; Άλλωστε, «ο πόλεμος κοιμάται με το ένα μάτι ανοιχτό», προειδοποιεί ο Ρενέ στο «Νύχτα και Ομίχλη».
Προσπαθούμε να μην χάνουμε τις κατακτήσεις. Και αν κάτι είναι πολύτιμο από την πλευρά του καλλιτέχνη σήμερα είναι να αφυπνίζει. Να ανοίγει το μάτι. Προς καινούργιες κατευθύνσεις, προς τον κόσμο. Να μετατοπίσει τα σύνορα. Για το κοινό καλό.
Μιας και κάνετε λόγο για μετατόπιση των συνόρων, γιατί έχετε βάλει τους θεατές και τους ηθοποιούς να συνυπάρχουν στη σκηνή και την πλατεία;
Προσπάθησα να δημιουργήσω ένα πύκνωμα μονάδων, όχι μια ομάδα θεατών. Ήθελα να κινητοποιήσω τον θεατή για να παρακολουθήσει το έργο με όλες του τις αισθήσεις. Να φαντάζεται, να κλείνει τα μάτια, να τα ανοίγει ξανά. Να αφεθεί να κοιτάξει τον ουρανό και να δει τα μικρά συννεφάκια που δημιουργούν οι ηθοποιοί. Γιατί είναι μια παράσταση από σύννεφα. Τα οποία, με τη σειρά τους, δημιουργούν σύμπαντα ενός ουρανού. Ήθελα, λοιπόν, ο θεατής να δει πώς αλλάζει ο ουρανός όταν τα σύννεφα μετακινούνται. Και, κλείνοντας τα μάτια, να αισθανθεί τον αέρα πάνω στο δέρμα του.
Σκηνοθεσία - δραματουργία: Νίκος Διαμαντής, μετάφραση: Χρήστος Χρυσόπουλος, σκηνικά - κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου.
Ερμηνεύουν: Ιωάννα Μακρή, Ελίνα Παπαθεοδώρου, Όμηρος Πουλάκης, Βαγγέλης Ρόκκος
Παραστάσεις: Παρασκευή και Σάββατο στις 8.30μμ και Κυριακή στις 7.30μμ, στο θέατρο Σημείο (Χαρ. Τρικούπη 4, πίσω από το Πάντειο).