Όσοι επιλέγουμε βιολογικά προϊόντα –και δεν είμαστε λίγοι–, ειδικά σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς της πρωτοφανούς ακρίβειας όλων των προϊόντων ακόμα και των συμβατικών ειδών βασικής διατροφής, γνωρίζουμε πολύ καλά γιατί επιμένουμε –εις βάρος άλλων δυνατοτήτων– να τρεφόμαστε με προϊόντα που αφενός είναι απαλλαγμένα από τη χρήση βλαβερών εντομοκτόνων και άλλων χημικών φαρμάκων και ορμονών, αφετέρου προάγουν την ευημερία του φυσικού και ζωικού περιβάλλοντος και τη μακροημέρευση του πλανήτη. Τις τελευταίες δεκαετίες τα προϊόντα βιολογικής διαχείρισης έχουν επεκταθεί σε πολλά είδη διατροφής, και όχι μόνο, ενώ διαθέτουν αρκετή ποικιλία. Ωστόσο δεν περιλαμβάνουν προϊόντα αλιείας φρέσκα. Φανταστείτε να μπορούσαμε να επιλέξουμε φρέσκα ψάρια για τη διατροφή μας που να προέρχονταν από βιώσιμες τεχνικές αλίευσης. Να μπορούσαμε να τα προμηθευτούμε εύκολα και σε προσιτό κόστος. Φανταστείτε την ίδια στιγμή να μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε τη σημαντική μείωση των ψαριών στις θάλασσές μας, λόγω της υπεραλίευσης, και να αναζωογονήσουμε το επάγγελμα του ψαρά, ένα από τα πιο γερασμένα ως προς τον μέσο όρο ηλικίας των επαγγελματιών ψαράδων, αλλά και ένα επάγγελμα για το οποίο δεν υπάρχει κατοχυρωμένη δυνατότητα απόκτησης γνώσεων για επαγγελματική επάρκεια.
Σε όλα αυτά –και σε άλλα– επιχειρεί να δώσει υλοποιήσιμες και συλλογικές απαντήσεις το πρόγραμμα του WWF Ελλάς «Μετασχηματίζοντας την παράκτια αλιεία μικρής κλίμακας», που πραγματοποιήθηκε τα πεντέμισι τελευταία χρόνια και στη χώρα μας, συγκεκριμένα στις Βόρειες Κυκλάδες (την Άνδρο και την Κύθνο), χρηματοδοτήθηκε από τη Μεσογειακή Πρωτοβουλία του WWF και έχει λειτουργήσει ή λειτουργεί παράλληλα και σε άλλες μεσογειακές χώρες: Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία, Τουρκία, Γαλλία, Τυνησία, Αλγερία, Σλοβενία, Αλβανία.
«Όταν μιλάμε για παράκτια αλιεία μικρής κλίμακας, αναφερόμαστε σε αλιευτικά σκάφη κάτω των 12 μέτρων που δεν χρησιμοποιούν δυναμικά εργαλεία, αλλά δίχτυα, παραγάδια, παγίδες», εξηγεί στην Εποχή ο υπεύθυνος αλιείας πεδίου στο WWF Ελλάς, Μιχάλης Μαργαρίτης. Αυτοί οι ψαράδες αποτελούν το 84% του συνολικού αλιευτικού στόλου στη Μεσόγειο. «Πρόκειται για τον παραδοσιακό τρόπο αλιείας, που απασχολεί αρκετούς εργαζόμενους στη Μεσόγειο (περίπου το 60% του συνολικού εργατικού δυναμικού στον χώρο της αλιείας, περί τους 150.000 ανθρώπους) και είναι αυτός που βάλλεται κυρίως από την υπεραλίευση και από την κλιματική αλλαγή», επισημαίνει ο Μ. Μαργαρίτης.
«Ο στόχος του προγράμματος έχει δύο πυλώνες: αφενός την προώθηση βιώσιμων πρακτικών με συμμετοχικότητα». Συστήθηκε Επιτροπή Συνδιαχείρισης Παράκτιας Αλιείας Β. Κυκλάδων, όπου συμμετέχουν, εκτός από το WWF Ελλάς, παράκτιοι αλιείς της Άνδρου και της Κύθνου, εκπρόσωποι του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Γενική Διεύθυνση Αλιείας και Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης ΕΠΑλΘ) και του υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (Λιμενικό Σώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή), το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, η Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, η Εναλεία. «Αφετέρου, την υποστήριξη των ίδιων των αλιέων για τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου, ακόμα και με την προώθηση εναλλακτικών πηγών εισοδήματος, όπως ο αλιευτικός τουρισμός», τονίζει ο Μ. Μαργαρίτης.
Από την Κύθνο συμμετείχαν 12 περίπου αλιείς, σε σύνολο 30 περίπου ενεργών ψαράδων παράκτιας αλιείας μικρής κλίμακας. «Πήρα μέρος στο πρόγραμμα αναζητώντας κάτι νέο, διαφορετικό διότι στο επάγγελμά μας ό,τι ξέρουμε το ξέρουμε από την εμπειρία μας. Στη δουλειά είμαι από το 1978», λέει στην Εποχή ο Χρήστος Ηλιού, ψαράς από την Κύθνο. «Τα ψάρια που πιάναμε τότε με τα ψάρια που πιάνουμε σήμερα, δεν έχουν καμία σχέση ως προς την ποσότητα. Ειδικά από το 2000 και μετά χρησιμοποιούμε περισσότερα δίχτυα για να πιάνουμε τα ίδια ψάρια. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν άνθρωποι που έχουν σπουδάσει το αντικείμενο της δουλειάς μας. Έτσι, έμαθα, για παράδειγμα, ότι ανάλογα με το μέγεθος του ψαριού μπορώ να υπολογίσω την ηλικία του και να αποφύγω να το πιάσω από μια ηλικία και κάτω ώστε να του επιτρέψω να έχει αναπαραχθεί. Τώρα μπορώ να διαφυλάξω ότι τα ψάρια που πιάνω έχουν κάνει τουλάχιστον μία γέννα. Αισθάνομαι ότι μπορώ να πάρω ένα τηλέφωνο και να ρωτήσω κάποιον από την ομάδα –παρέα την λέω εγώ– ό,τι απορία έχω. Και να μεταδώσω τη γνώση που απέκτησα σε άλλους συναδέλφους».
Από την Άνδρο συμμετείχαν 7-8 αλιείς, σε σύνολο 30 περίπου ενεργών ψαράδων παράκτιας αλιείας μικρής κλίμακας. «Θα θέλαμε να είμαστε περισσότεροι, αλλά είναι δυσβάστακτο για αρκετούς από εμάς να ακολουθήσουμε στην εφαρμογή των προτεινόμενων διαχειριστικών μέτρων, αφού η επίδραση στο εισόδημά είναι άμεση και τα αποτελέσματα που επιδιώκουμε μακροπρόθεσμα», σημειώνει ο Δημήτρης Ζάννες, εκπρόσωπος αλιέων Άνδρου. «Συγκεκριμένα, οι βιώσιμες πρακτικές αφορούν: μεγαλύτερο “μάτι” στα δίχτυα μας και μεγαλύτερα αγκίστρια στα παραγάδια, ώστε να πιάνουμε μεγαλύτερα ψάρια και να επιτρέπουμε την αναπαραγωγή, ενώ εφαρμόζουμε εποχική απαγόρευση αλιείας, τον Απριλομάη που αναπαράγονται τα περισσότερα είδη ψαριών. Tο πρόγραμμα είναι σε εθελοντική βάση. Αυτό σημαίνει ότι ενώ εμείς γινόμαστε πιο επιλεκτικοί, την ίδια στιγμή, στο ίδιο σημείο, στα ίδια ιχθυαποθέματα κάποιοι άλλοι δεν θα γίνουν. Συνεπώς, για να αποδώσουν οι βιώσιμες πρακτικές αυτό που μπορούν και αυτό που όλοι χρειαζόμαστε, θα πρέπει να εφαρμοστούν καθολικά. Εδώ χρειάζεται πολιτική βούληση. Χρειάζεται όμως και πιστοποίηση και πρόσβαση στην αγορά ειδικά για τα προϊόντα βιώσιμης αλιείας, ώστε να ισοσκελιστεί η μείωση εισοδήματος».
Το πρόγραμμα πάντως πήγε και ένα –σημαντικό– βήμα παραπέρα. Υλοποιήθηκαν δράσεις για αποτελεσματικότερη πρόσβαση στην αγορά, όπως έρευνα του WWF σε επιλεγμένα εστιατόρια, αναφορικά με τη δυνητική προμήθεια βιώσιμων αλιευμάτων από τους ψαράδες των δύο νησιών. Τα εστιατόρια αυτά, που ήδη πιστεύουν στις υπεύθυνες προμήθειες ψαρικών, είναι αρχικά θετικά στην πρωτοβουλία και στα προϊόντα βιώσιμης αλιείας. Επιπλέον, το προσεχές διάστημα ολοκληρώνεται η σύνταξη μιας μελέτης σκοπιμότητας που εξετάζει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός συλλογικού σχήματος των ψαράδων, μέσω του οποίου θα μπορούν να προωθούνται συλλογικά τα βιώσιμα αλιεύματα, σε στοχευμένα εστιατόρια ανά την Ελλάδα.