Ήταν 30 Νοεμβρίου του 2022 όταν καταγράφηκε η πρώτη αναφορά για δηλητηριάσεις μαθητριών στο Ιράν, στην ιερή πόλη των Σιιτών, ονόματι Κομ. Είχαν περάσει σχεδόν τρεις μήνες από τη δολοφονία της 22χρονης Μαχσά Αμινί, μετά τη σύλληψή της από την «Αστυνομία Ηθών» του Ιράν επειδή δεν φορούσε «σωστά» το χιτζάμπ της, ένα γεγονός το οποίο έμελλε να πυροδοτήσει μαζικές κινητοποιήσεις κατά του θεοκρατικού καθεστώτος της Τεχεράνης με πρωταγωνιστές νέες και νέους και κεντρικό σύνθημα «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία».
Την ώρα που χιλιάδες πολίτες εξεγείρονταν ενάντια στο καθεστώς, διεκδικώντας δικαιοσύνη για την Αμινί και φραγή της έμφυλης καταπίεσης - αντιμετωπίζοντας τη δολοφονική κρατική καταστολή -, εκατοντάδες μαθήτριες σε σχολεία τεσσάρων πόλεων της χώρας εμφάνιζαν συμπτώματα ναυτίας, ταχυκαρδίας ή λήθαργου. Αρκετές εξ’ αυτών κρίθηκε αναγκαίο να νοσηλευτούν με τις ενδείξεις να παραπέμπουν σε δηλητηρίαση από αναθυμιάσεις. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Guardian, μέχρι τις αρχές Μαρτίου, ο αριθμός των κοριτσιών με παρόμοια συμπτώματα είχε ανέλθει σε παραπάνω από 1.000 σε 15 πόλεις.
Λίγους μήνες μετά την κινηματική έκρηξη κατά της έμφυλης βίας και καταπίεσης στο Ιράν, διεθνή μέσα και οργανισμοί εκτιμούν πως τα περιστατικά δηλητηριάσεων μαθητριών πρέπει να διερευνηθούν σε συνάρτηση με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν τους τελευταίους μήνες στη χώρα. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων απηύθυνε έκκληση «να ληφθεί υπόψιν το γεγονός ότι πολλές μαθήτριες και μαθητές συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις τις οποίες οι δυνάμεις του καθεστώτος κατέστειλαν βάναυσα», ενώ τα Ηνωμένα Έθνη θέτουν ζήτημα φίμωσης του Τύπου, εκφράζοντας ανησυχίες για την υπόθεση σύλληψης ενός δημοσιογράφου, ο οποίος κάλυπτε το θέμα. Ταυτόχρονα, αποτροπιασμό προκαλεί βίντεο ξυλοδαρμού μιας μητέρας έξω από σχολείο, απλώς και μόνο επειδή ζητούσε πληροφορίες.
Ενδεικτική είναι και η στάση της κυβέρνησης του Ιράν, η οποία επί μήνες «έκλεινε τα μάτια» στα περιστατικά δηλητηριάσεων. Η Ντίπα Πάρεντ, δημοσιογράφος με ειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, σημειώνει στον Guardian, πως «κανείς δεν πιστεύει ότι είναι τυχαίο το γεγονός ότι η υπόθεση των δηλητηριάσεων προέκυψε μετά την περίοδο των διαδηλώσεων». Κατά το χρονικό διάστημα κλιμάκωσης των δηλητηριάσεων, αυξήθηκαν οι φωνές που έκαναν λόγο για μια απόπειρα «εκφοβισμού των μαθητριών για να σιγήσουν οι φωνές τους», ενώ η αντιπολίτευση εκτιμά πως στην υπόθεση εμπλέκονται κρατικοί αξιωματικοί είτε άμεσα, είτε έμμεσα με την ανοχή τους.
Έπειτα από μήνες σιωπής, στις 6 Μαρτίου ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, χαρακτήρισε τις δηλητηριάσεις «ασυγχώρητα εγκλήματα» και ζήτησε την επιβολή «σοβαρών ποινών», έως και της θανατικής ποινής στους ενόχους. Τις επόμενες μέρες οι αρχές ανακοίνωσαν 100 συλλήψεις υπόπτων, χωρίς να δώσουν περισσότερα στοιχεία, πέραν «των πιθανών δεσμών τους με τρομοκρατικές οργανώσεις».
Παρά τις συλλήψεις, τόσο στο εσωτερικό του Ιράν, όσο και διεθνώς εκφράζονται επιφυλάξεις για το αν η ηγεσία της χώρας έχει πραγματική πρόθεση να εξιχνιάσει τα περιστατικά. Παραδείγματα από το πρόσφατο παρελθόν δεν αφήνουν πολλά παράθυρα αισιοδοξίας. Γυρνώντας, για παράδειγμα, τον χρόνο στο 2014, όταν στο Ιράν είχαν καταγραφεί επιθέσεις με οξύ σε βάρος γυναικών, οι αρχές είχαν αδρανήσει επιδεικτικά με αποτέλεσμα να μην υπάρξει καμία σύλληψη, παρότι και τότε είχαν πραγματοποιηθεί κινητοποιήσεις.
Ενδεικτική της δυναμικής των κοινωνικών συσχετισμών και αντιλήψεων του Ιράν είναι και η υπόθεση ενός serial killer σεξεργατριών, η οποία, μάλιστα, ενέπνευσε την ταινία «Ιερή Αράχνη» που κυκλοφόρησε φέτος. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ένας 40χρονος συντηρητικός, οικογενειάρχης εργάτης είχε δολοφονήσει 16 εκδιδόμενες γυναίκες, πιστεύοντας πως έτσι εκπληρώνει κάποιον «ιερό» σκοπό. Το αξιοσημείωτο σε αυτήν την υπόθεση δεν είναι μόνο η σκληρότητα και το «ιδεολογικό» άλλοθι των εγκλημάτων, αλλά και η αντίδραση της ιρανικής κοινωνίας προς το πρόσωπο του δολοφόνου. Όσο εξελισσόταν η δίκη, ένα τμήμα της κοινής γνώμης υποστήριζε ανοιχτά τον καθ' ομολογίαν δολοφόνο, μέχρι να αποκαλυφθεί ότι ο δράστης κοιμόταν με ορισμένα από τα θύματα του πριν τα σκοτώσει.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, ενώ για την ώρα τα περιστατικά δηλητηριάσεων έχουν μειωθεί μετά την κυβερνητική αντίδραση, ο φόβος και η βία εξακολουθούν να αποτελούν «κανονικότητα» για τους νέους στο Ιράν. Η Διεθνής Αμνηστία καταγγέλλει ότι νέοι άνθρωποι - ανάμεσα τους και παιδιά - υπέστησαν απάνθρωπα βασανιστήρια από τις δυνάμεις ασφαλείας κατά τη διάρκεια της αιματηρής καταστολής των κινητοποιήσεων. Η μη κυβερνητική οργάνωση κάνει, μάλιστα, λόγο για ξυλοδαρμούς, μαστιγώματα, ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα και άλλες μορφές κακοποίησης από δυνάμεις επιβολής του νόμου και από μέλη μυστικών υπηρεσιών. Στη σκιά των παραπάνω εξελίξεων, η φετινή Ημέρα της Γυναίκας τιμήθηκε, ενώ η παγκόσμια κοινότητα και τα κινήματα είχαν στραμμένα τα βλέμματα τους στον αγώνα των γυναικών στο Ιράν, ο οποίος συνεχίζεται.
Θ.Λ.