«Σ’ εκείνους που μέσα σε θυελλώδεις
νύχτες εξεγέρσεων ψάχνουν για ένα
φεγγάρι παιδικό»[1]
Δεν ξέρω αν ο πορτογάλος πρωθυπουργός, Αντόνιο Κόστα, έχει ακουστά τον Τάσο Λειβαδίτη στον οποίο ανήκει ο παραπάνω συγκλονιστικός στίχος που είναι αφιερωμένος σε όσους στις επαναστατικές νύχτες αναζητούν ένα «φεγγάρι παιδικό». Ούτε ξέρω αν ο επικεφαλής μιας χώρας, καταρρακωμένος ο ίδιος από τις ντροπιαστικές πράξεις μιας, βασισμένης στην απόλυτη πλειοψηφία της βουλής, κυβέρνησης, η οποία αμφισβητείται όλο και περισσότερο στους δρόμους, μπορεί αυτήν την περίοδο να διακατέχεται από κάποια έντονη παρόρμηση να διαβάσει ποίηση.
Ξέρω, όμως, ότι ο στίχος του έλληνα ποιητή είναι η καλύτερη εισαγωγή στο κείμενό μου, που αναφέρεται στην ολοφάνερα απογοητευτική κατάσταση η οποία υπάρχει σήμερα στην Πορτογαλία, αλλά και τη σημασία των λαϊκών αγώνων σε μια περίοδο που η απειλή του λαϊκισμού της ακροδεξιάς μας πλησιάζει με μεγάλη ταχύτητα. Όμως δεν πρέπει να απελπιστούμε. Αντιθέτως, πρέπει να βαδίσουμε μπροστά με αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα. Η πληθωριστική κρίση που πλήττει με σφοδρότητα την εργατική τάξη, την ίδια στιγμή που τα κέρδη των μεγάλων οικονομικών ομίλων αυξάνονται, μεγαλώνει τη δυσαρέσκεια και οδηγεί στην απόγνωση, την οποία όμως μπορεί να αντιμετωπίσει το αναδυόμενο ισχυρό κοινωνικό κίνημα.
Η αντίσταση στην κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος εντοπίζεται κυρίως σε δύο βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους: την εκπαίδευση και τη στέγαση. Στο κείμενο που ακολουθεί θα αναφερθώ πολύ συνοπτικά στην κατάσταση που επικρατεί σ’ αυτούς τους δύο τομείς, η οποία είναι μια από τις κύριες αιτίες των αυξανόμενων κινητοποιήσεων.
Εκπαίδευση
Οι διεκδικήσεις στον χώρο της εκπαίδευσης συνοδεύονται από πρωτόγνωρες για την Πορτογαλία κινητοποιήσεις. Χιλιάδες εκπαιδευτικοί από όλη τη χώρα συμμετέχουν εδώ και καιρό, με αξιοθαύμαστη επιμονή, σε αγωνιστικές δράσεις και εθνικές ή τοπικές απεργίες. Σήμερα, που η εργασιακή επισφάλεια και η απαξίωση της εργασίας έχουν οδηγήσει την σύγκρουση με την κυβέρνηση σε οριακό σημείο, το κίνημα των εργαζόμενων στα δημόσια σχολεία βρίσκεται σε μεγάλη άνοδο. Η συνύπαρξη των παραδοσιακών συνδικάτων με τις νέες συνδικαλιστικές οργανώσεις (ένα σημείο που χρήζει ιδιαίτερης και σε βάθος ανάλυσης) πολλαπλασιάζει τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και εξασφαλίζει την επιμονή στα αιτήματα που έχει ο χώρος της εκπαίδευσης, σε μια περίοδο που ο πληθωρισμός και η υλική και συμβολική υποβάθμιση των εκπαιδευτικών των δημόσιων σχολείων κάνουν αφόρητη την καθημερινή τους εργασία.
Οι συνέπειες που έχει το κλείσιμο ενός δημόσιου σχολείου για τις οικογένειες της εργατικής τάξης είναι σήμερα ορατές, ενώ το πρόσθετο κοινωνικό έργο που επιβαρύνει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι δυστυχώς ολοφάνερο. Σε ορισμένες περιπτώσεις το σχολείο είναι το μόνο μέρος όπου τα παιδιά μπορούν να έχουν ένα πλήρες γεύμα. Αυτή η κατάσταση εξηγεί την απρόσμενη λαϊκή υποστήριξη που απολαμβάνει ο συνεχιζόμενος αγώνας των εκπαιδευτικών. Η συμμετοχή στις απεργίες και τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας είναι εντυπωσιακή και μαζική, με την κινητοποίηση που έγινε στις 4 Μαρτίου να συγκεντρώνει 80.000 εκπαιδευτικούς, σε μια από τις μεγαλύτερες μέχρι σήμερα διαδηλώσεις αυτού του κλάδου. Η πάλη για την υπεράσπιση των δημόσιων σχολείων θα συνεχιστεί και προβλέπεται ότι στο εγγύς μέλλον θα προστεθούν νέα κεφάλαια στο βιβλίο των αγώνων όσων εργάζονται στην εκπαίδευση.
Στέγαση
Σε μια χώρα όπου ένας μεγάλος αριθμός νοικοκυριών έχει τραπεζικές υποχρεώσεις, που οφείλονται σε ενυπόθηκα δάνεια, το στεγαστικό πρόβλημα είναι διαρθρωτικό και έχει συγκεκριμένο περίγραμμα. Οι πρόσφατες αυξήσεις των επιτοκίων έχει αυξήσει κατά πολύ την ευαλωτότητα μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας, και έχει οδηγήσει σε δραματικές καταστάσεις. Πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων αιωρείται μια μόνιμη Δαμόκλειος σπάθη, η οποία αφορά όλο και περισσότερο τη λεγόμενη «μεσαία τάξη».
Δεδομένου ότι η στέγαση είναι ένα «σφαιρικό» πρόβλημα αφού αφορά πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής, είναι λογικό να συνιστά ένα κρίσιμο πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. Οι ενέργειες της κυβέρνησης δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Με τη δημιουργία, ταυτόχρονα με έναν πρόσφατο ανασχηματισμό, ενός αυτόνομου υπουργείου Στέγασης, αναγνωρίζεται σιωπηρά η σοβαρότητα ενός προβλήματος στη δημιουργία του οποίου η ευθύνης της κυβέρνησης ήταν καθοριστική, με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να αναλάβει κάποια σοβαρή πρωτοβουλία επίλυσής του. Αυτήν την περίοδο βρισκόμαστε στη δίνη μιας «τρομακτικής καταιγίδας» που οφείλεται στην επί πολλά χρόνια κερδοσκοπία στα ακίνητα, στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, στις χρυσές βίζες (που πρόσφατα ανεστάλη η χορήγησή τους) και στην απορρύθμιση της αγοράς.
Το Σάββατο, 1 Απριλίου, σε έξι πόλεις της χώρας, η λαϊκή πρωτοβουλία για το δικαίωμα στη στέγαση θα πραγματοποιήσει μια κινητοποίηση που θα έρθει αντιμέτωπη με τη διακριτική συμμαχία της σοσιαλιστικής κυβέρνησης και των συμφερόντων των εταιρειών και των μεγαλοϊδιοκτητών ακινήτων. Η αναμενόμενη μεγάλη διαδήλωση εντάσσεται στις ευρωπαϊκές «Ημέρες δράσης για τη στέγαση, 2023», και οργανώνεται από περίπου εκατό πορτογαλικές συλλογικότητες και ενώσεις. Η συγκεκριμένη κινητοποίηση προβλέπεται ότι θα αποτελέσει ορόσημο του αγώνα για μια δημόσια και συνεταιριστική στεγαστική πολιτική, που θα ενισχύσει τη λαϊκή αντίσταση απέναντι στην απληστία.
Μέσα στην ένταση των αγώνων και την αγριάδα της εξέγερσης, ψάχνουμε κι εμείς ένα δικό μας «φεγγάρι παιδικό».
Μετάφραση - επιμέλεια: Χάρης Γολέμης
Σημείωση
1. Στμ: Ο στίχος είναι από το ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη «Αφιέρωμα», που υπάρχει στο πορτογαλικό βιβλίο A Grécia de que falas. Antologia de poetas gregos modernos [Η Ελλάδα για την οποία μιλάμε. Ανθολογία σύγχρονων ελλήνων ποιητών], επιμέλεια: Μανουέλ Ροσέντε, Lingua Morta, Λισαβόνα 2021.