Την περασμένη βδομάδα δόθηκε εντολή και κόπηκαν όλα τα δέντρα στη Βασιλίσσης Σοφίας

Πράσινες  προτάσεις  για την αυτοδιοίκηση: διαχείριση αστικών δέντρων

Τα δέντρα, αυτά τα υπέροχα πλάσματα, εδώ και χιλιάδες χρόνια μας ταΐζουν, μας ζεσταίνουν, μας προστατεύουν από τους ανέμους, μας στεγάζουν και μας ταξιδεύουν. Mιλώντας πιο τεχνικά, στις σύγχρονες πόλεις τα δέντρα δεσμεύουν αέριους ρύπους και μικροσωματίδια, βελτιώνουν το μικροκλίμα, μας σκιάζουν, μας δροσίζουν, συγκρατούν τη βροχή, αυξάνουν την εμπορική κίνηση και την αξία των ακινήτων, συμβάλουν στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, για την οποία τόση συζήτηση γίνεται, δεσμεύοντας διοξείδιο του άνθρακα. Ωστόσο, αυτοί οι μοναδικοί πνεύμονες των πόλεων δυσκολεύονται μέσα σε αυτές, επιβιώνουν απροστάτευτοι από τη ρύπανση, τους βανδαλισμούς, τα χτυπήματα από διερχόμενα οχήματα, την ανάρτηση πινακίδων, λαμπτήρων, προβολέων, τραπεζοκαθισμάτων, την καταστροφή του ριζικού τους συστήματος κατά τη διάρκεια έργων οδοποιίας και κατασκευής δικτύων κοινής ωφελείας, την ανέγερση οικοδομών αλλά και από επιβλαβείς, παρωχημένες πια, πρακτικές κλάδευσης που συνήθως πραγματοποιούνται με τις καλύτερες προθέσεις «για το καλό τους».

Η εύκολη λύση της καρατόμησης

Τα δέντρα των πόλεων απασχολούν όλο και συχνότερα, τον τελευταίο καιρό, ευαισθητοποιημένους πολίτες, επαγγελματίες, δημοτικές αρχές, και την επιστημονική κοινότητα. Είναι μια συζήτηση που γίνεται καθυστερημένα στη χώρα μας, καθώς η ανάγκη της ουσιαστικής προστασίας τους δεν έχει εδραιωθεί ακόμη στη συνείδηση της πλειονότητας των πολιτών, ούτε έχει αποτυπωθεί θεσμικά.

Πολλές και έντονες διαμαρτυρίες αφορούν στα «αυστηρά κλαδέματα» ή καρατομήσεις ή κλαδέματα ανανέωσης ή topping, όταν αφαιρείται δηλαδή μεγάλο μέρος της κόμης των δέντρων, αφήνοντας γυμνούς κορμούς και ελάχιστη ή καθόλου φυλλική επιφάνεια. Πρόκειται για μία δημοφιλή ακόμη πρακτική που μάλιστα έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία, με ευρεία αποδοχή μεταξύ των πολιτών, των δημοτικών αρχών, και κάποιων επαγγελματιών πρασίνου. Οι φθορές σε οχήματα, δίκτυα ηλεκτροφωτισμού και κατασκευές, και οι σπάνιες αλλά εξαιρετικά προβεβλημένες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης περιπτώσεις τραυματισμού ή και θανάτου από πτώσεις δέντρων, προβληματίζουν τους πολίτες, τους τοπικούς άρχοντες και τους εργαζόμενους που φέρουν ευθύνη για τα κοινόχρηστα δέντρα, που σε περίπτωση ατυχήματος θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ποινικές ευθύνες. Έτσι η καρατόμηση, όρος που περιγράφει πιο παραστατικά τέτοιες κλαδεύσεις, θεωρείται μια εύκολη και σίγουρη λύση αφού «ένα χαμηλό δέντρο πέφτει δυσκολότερα», χωρίς να μπαίνει στην εξίσωση ότι αυτές μπορεί να διαταράσσουν την ισορροπία, την υγεία και την στατικότητά τους.

Η κλάδευση δεν είναι αυτοσκοπός

Το κλάδεμα είναι η επιλεκτική αφαίρεση κλαδιών ή βραχιόνων για τον έλεγχο της ανάπτυξης των δέντρων. Κάθε επέμβαση εξετάζεται και σταθμίζεται κατά περίπτωση. Τα καρποφόρα δέντρα, για παράδειγμα, κλαδεύονται για την αύξηση της καρποφορίας τους και τη διευκόλυνση της συγκομιδής. Στα δέντρα των πόλεων στόχος είναι η υγεία και η μακροζωία των δέντρων , η αύξηση των διακοσμητικών στοιχείων τους όπως τα άνθη, οι καρποί και το πλούσιο φύλλωμα σε συνδυασμό με την ασφάλεια και την αισθητική αναβάθμιση του χώρου που τα φιλοξενεί. Ωστόσο για το ίδιο το δέντρο, το κλάδεμα αποτελεί καταπόνηση, καθώς μειώνονται οι αποθήκες του σε ενέργεια περιορίζεται η φωτοσυνθετική του ικανότητα και οι τομές που δημιουργούνται αποτελούν εισόδους για έντομα και μικρο-οργανισμούς. Εν τέλει οι συχνές αυστηρές κλαδεύσεις δεν πρέπει να γίνονται χωρίς σημαντικό λόγο, καθώς οδηγούν στην πρόωρη γήρανση του δέντρου.

Επομένως η κλάδευση ενός δέντρου δεν είναι αυτοσκοπός, δεν γίνεται από συνήθεια, αλλά πρέπει να επιλέγεται με προσοχή και σοβαρότητα απαντώντας σε μια σειρά κρίσιμων  ερωτημάτων: Τί θέλουμε να πετύχουμε; Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις; Πώς θα προχωρήσουμε; Ποια είναι η καταλληλότερη εποχή; Ποιος μπορεί να κλαδέψει σωστά; Πριν προχωρήσουμε σε μια παρέμβαση, θα πρέπει να απαντηθούν ξεκάθαρα αυτά τα ερωτήματα, ώστε να ικανοποιούνται οι ορθολογικοί στόχοι μιας κλάδευσης.

Κάποιοι από τους στόχους αυτούς στο αστικό περιβάλλον είναι: α) η αφαίρεση προσβεβλημένων και νεκρών κλαδιών για την αποφυγή της πτώσης τους με κίνδυνο ζημιών ή τραυματισμών και για τη διατήρηση της καλής υγείας των δέντρων, β) η δημιουργία ενός ισχυρού σκελετού στα νεαρά ηλικία δέντρα και η διατήρηση του σχήματος και της σταθερότητας στα μεγαλύτερα, γ) η διευκόλυνση της κίνησης πεζών και οχημάτων, της ορατότητας του οδοφωτισμού και της οδοσήμανσης, καθώς και η ασφάλεια των εναερίων δικτύων (ηλεκτροφωτισμού, τηλεπικοινωνιών κλπ), δ) η ρύθμιση της ισορροπίας μεταξύ ανθοφορίας και καρποφορίας και ε) η διατήρηση του όγκου του δέντρου μέσα στην κλίμακα μεγέθους ανάλογα με τον χώρο που βρίσκεται (δεντροστοιχία, πάρκο, ιδιωτικός κήπος κλπ).

Ψηφοθηρία ή/και ανασφάλεια

Η αστική δενδροκομία, αποτελεί ένα σύνθετο επιστημονικό και επαγγελματικό πεδίο, που μεταξύ άλλων προσπαθεί να συγκεράσει τις ανάγκες των δέντρων με εκείνες των ανθρώπων, για ένα αξιοβίωτο και όσο το δυνατό πιο ασφαλές αστικό περιβάλλον. Στη χώρα μας, τα αστικά δέντρα υπηρετούνται από όλο και περισσότερους έτοιμους να προσφέρουν νέους επιστήμονες,  που δραστηριοποιούνται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο χώρο. Μαζί τους και ικανοί δενδροκηπουροί, με σεβασμό στα δέντρα και διάθεση να εξελίξουν και να προάγουν την τέχνη τους. Παράλληλα, η ζήτηση για εξειδικευμένες υπηρεσίες δενδροκομίας αυξάνεται διαρκώς, ιδιαίτερα σε ιδιωτικούς χώρους (κατοικίες, επαγγελματικούς χώρους, ξενοδοχεία, πρεσβείες κλπ) όπου οι ιδιοκτήτες τους αναγνωρίζουν την αξία των δέντρων τους και επενδύουν σε αυτά.

Ωστόσο, τα «παλιά μυαλά» αντιμετωπίζουν τα δέντρα στην πόλη σαν όχληση, εμπόδιο ή κίνδυνο, πιέζουν για την καρατόμηση/πετσόκομμά τους χωρίς να αντιλαμβάνονται τα οφέλη στην υγεία και στην καθημερινότητα και δυστυχώς εισακούγονται από εκείνους που παίρνουν της αποφάσεις είτε για ψηφοθηρικούς λόγους, είτε από ανασφάλεια, αγνοώντας τους ειδικούς.

Αντίστοιχα ίσως και μεγαλύτερα προβλήματα προκύπτουν με τις κοπές των δέντρων. Στα κοινόχρηστα δέντρα, οι αντίστοιχες αποφάσεις λαμβάνονται από τους αιρετούς της τοπικής αυτοδιοίκησης που απαρτίζουν τις Επιτροπές Ποιότητας Ζωής και τα Δημοτικά Συμβούλια (όργανα εκ του νόμου αρμόδια να λαμβάνουν αποφάσεις για την κοπή ή την μη κοπή των δένδρων) με υποχρεωτική, μη δεσμευτική όμως, τεχνική έκθεση γεωτεχνικού επιστήμονα. Στα ιδιωτικά δέντρα και ειδικότερα σε νέα έργα/οικοδομές οι κοπές είναι ουσιαστικά ανεξέλεγκτες, με μόνη απαίτηση την έκδοση οικοδομικής άδειας!

Για τη διαχείριση του αστικού πράσινου

Η πολιτεία δείχνει απρόθυμη να αντιληφθεί τη θεμελιώδη σημασία των δέντρων για την υγεία και την ποιότητα ζωής των πολιτών και να επενδύσει σε αυτά. Προτάσεις που μπορούν να εφαρμοστούν προς αυτήν την κατεύθυνση είναι:

• για οποιαδήποτε παρέμβαση (τομής ή κλαδέματος) σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 25% της κόμης/φυλλικής επιφάνειας του δέντρου,  να απαιτείται τεκμηρίωση και υπογραφή γεωτεχνικού/ων,

• χρήση ειδικών τεχνολογικών μέσων και μεθόδων όπως τομογράφων, δοκιμές στατικότητας δέντρων κ.α. Τεχνολογίες που δεν έχουν ακόμα διαδοθεί στην πατρίδα μας.

• η καταγραφή/αποτύπωση του φυτικού υλικού των πάρκων και των δενδροστοιχιών, η οποία θα συνοδεύεται από σημαντικές πληροφορίες όπως η ακριβής θέση του δένδρου, το είδος, η ηλικία, και η αξιολόγηση της κατάστασης των δέντρων ανά περιοχή, με βάση συγκεκριμένα μοντέλα αξιολόγησης.

• χαρακτηρισμός συγκεκριμένου αριθμού δέντρων ως ιστορικά, σε κάθε Δήμο και προστασία τους,

• ο περιορισμός των κοπών και η υποχρεωτική φύτευση δέντρων στο πλαίσιο νέων έργων/οικοδομών με αυστηρές προδιαγραφές για την ανάπτυξή τους

• η ενίσχυση των παραγκωνισμένων, κατά κανόνα, υπηρεσιών  πρασίνου, με προσωπικό και μέσα για το σχεδιασμό και την εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων διαχείρισης,

• η ενημέρωση των πολιτών για τα οφέλη του αστικού πρασίνου.

Ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών, είναι ευκαιρία να γίνει μια διευρυμένη συζήτηση για την διαχείριση του αστικού πρασίνου και γιατί όχι κάποιες από τις παραπάνω να αποτελέσουν και προτάσεις  αυτοδιοικητικών παρατάξεων.