Όταν γράφουμε για ανθρώπους ξεχωριστούς, ωστόσο δημόσια πρόσωπα, που το χνάρι τους είναι καθοριστικό, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να γράφουμε για τον εαυτό μας κυρίως, λιγότερο ή περισσότερο παρεξηγήσιμο, αλλά «κάνε το» θα μου έγραφε ή έλεγε η Μυρσίνη Ζορμπά.
Δεκαετία του ’90 μπήκα στο διάδρομο του χειρουργείου κρατώντας στο χέρι: «Μικρές παρεξηγήσεις άνευ σημασίας» του Αντόνιο Ταμπούκι, εκδόσεις Οδυσσέας. Καθώς περίμενα τα νέα για τον καρκίνο της μάνας μου, το μάτι έπεσε στη φράση: «την περίμενα στο διάδρομο που οδηγεί στο χειρουργείο, εκεί που τους αφήνουν μερικά λεπτά μέχρι να έρθει η σειρά τους». Κοίταξα τη μετάφραση, το όνομα Μυρσίνη Ζορμπά. Αυτή, η καθοριστική γνωριμία.
Να κάνουμε τον κόπο να θυμηθούμε πως οι συγκεκριμένες εκδόσεις, που ίδρυσαν με τον συνεργάτη της, έφεραν πρώτη φορά στην Ελλάδα κείμενα του Ταμπούκι, του Λεονάρντο Σάσα, του Γιόζεφ Ροτ. Και όταν κάποτε, πολλά χρόνια αργότερα, πήρα μια ζεστή επιστολή με την υπογραφή της, το χάρηκα διπλά. Δηλαδή, η ΜΚΟ Πλοηγός, αρμόδια στην Κρήτη για τους πρόσφυγες εξέδωσε ένα διήγημα (μου) σε τέσσερις γλώσσες, (ανάμεσά τους τα αραβικά) και η Μυρσίνη απαντούσε με έναν ζεστό έπαινο.
Κύλησε ακόμη λίγο νερό στ’ αυλάκι για να βρεθούμε στο fb. Κι άρχισε η κουβέντα μας. Κουβέντα για τα βιβλία, τους αγαπημένους συγγραφείς, το βιβλίο και τις δυσκολίες του, κάθε φορά έμενα άφωνη, θεωρούσα τον εαυτό μου τον τελευταίο τροχό της άμαξας που θα μπορούσε να της μιλάει γι’ αυτά, αλλά αυτό, τελικά, ήταν η Μυρσίνη: την ενδιέφερε η άποψη των «κοινών» ανθρώπων που αγαπούν το βιβλίο, αυτών μακριά από το κέντρο, η ματιά που δεν είχε να κάνει με δεσμεύσεις στον χώρο του βιβλίου. Μιλήσαμε για την αρρώστια και ήταν η στιγμή να της στείλω ό,τι είχα γράψει για εκείνη την πρώτη ματιά στον Ταμπούκι, πριν από χρόνια, σε εκείνες τις σπαρακτικές σελίδες των μικρών παρεξηγήσεων, τον καρκίνο πώς μπαίνει και βγαίνει στη ζωή μας. Η δική της αξιοπρέπεια, η ατσάλινη θέληση ήταν ένα συνεχές μάθημα για μένα. Κάπου εκεί, μέσα στην καραντίνα, Αύγουστος 2021, έκανε την ανάρτηση για το μυθιστόρημα «Ουρανός από στάχτη». Δεν ήταν, για μένα, η πρώην υπουργός που έγραφε δημοσίως για το βιβλίο μου, ήταν η (συν)εκδότρια του Οδυσσέα. Ήταν η μεταφράστρια του Μάριο Βίττι. Ήταν η γυναίκα που ήξερε από μέσα την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Βρυξέλες των χαρτογιακάδων, που επέμενε πως το βιβλίο μου είναι ένα ευρωπαϊκό μυθιστόρημα που πρέπει να μεταφραστεί «γιατί στους ήρωές [σου] εύκολα αναγνωριζόμαστε». Και πρόλαβα να της πω πως άνοιξε ο δρόμος αυτός.
Το τηλέφωνο πήρε τη θέση των μηνυμάτων, ζητούσε λεπτομέρειες για το 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου στα Χανιά, «κλείνω φακέλους, επαγγελματική διαστροφή», μου είπε, ήδη είχε δώσει στα ΑΣΚΙ όσα είχαν σχέση για την, απίστευτης δοτικότητας δράση της, για τα προσφυγόπουλα. Και διάβαζε: «να πάρεις το βιβλίο για τους σκελετούς του Φαλήρου, γράψε τίτλο και εκδόσεις» και συμβούλευε: «όχι, αυτό είναι κοινότοπος τίτλος, βρες κάτι άλλο, μπορείς», όταν της είπα τον τίτλο μελλοντικής εργασίας.
Κι εδώ είναι το ιδιαίτερο βάρος της Μυρσίνης: Πέθαινε, το ήξερε, τακτοποιούσε τις εκκρεμότητές της, και χωρίς συμβάσεις μελοδραματισμού και επίδειξης -η βαθειά παιδεία της και η αισθητική αγωγή της είχε προσπεράσει όλα του είδους αυτού-, διάβαζε τα νέα βιβλία που την ενδιέφεραν, έγραφε, και μέσα από όλα αυτά μας διαπαιδαγωγούσε, εμάς τους ανήξερους, που δεν πονούσαμε, που δεν περνούσαμε τις ώρες μας στις χημειοθεραπείες, που γκρινιάζαμε για τα μικρά και ανώφελα εν τέλει, μας μάθαινε την τέχνη να κοιτάς στα ίσα, κατάματα τον θάνατο. Την ίδια περίοδο, ζώντας τον θάνατο δικών μου ανθρώπων, η στάση της Μυρσίνης Ζορμπά, αυτής της «άγνωστης» αλλά τόσο «δικής» μου γνωστής, ήταν ένα αποκούμπι από μακριά, ήταν γιατρικό. Και το ήξερε, σκόπευε ακριβώς σε αυτό: ένα μάθημα δικό της τελευταίο, καθοριστικό, πέρα από «ναρκισσισμούς και βερμπαλισμούς» και όσοι, όσες καταλάβαιναν, ήμασταν οι τυχεροί αποδέκτες. Άλλωστε, σημασία έχει πάντα να ξέρεις να διαλέγεις ανθρώπους, «εκλεκτικές συγγένειες, το κάνω από χρόνια» έλεγε, να διαλέγεις την πλευρά της Ιστορίας που μαζί της θα μείνεις. Κι αυτή, δεν θα σε ξεχάσει, έστω κι αν όλα γίνονται στάχτη.
Καληνύχτα Μυρσίνη Ζορμπά, και σήμερα μια καινούργια μέρα είναι.