«Ο μύθος μου, η ζωή μου, ό, τι απέμεινε απ’ αυτήν. Τα γεγονότα, οι συνέπειες… Το ίδιο θα μείνει σε όλους σας… Για ό,τι έγινε θέλω επιτέλους να μιλήσω. Εγώ, όχι οι άλλοι… Είμαι η Φαίδρα… Φαίδρα, φαιδρή, λαμπερή, φως, φαεινή. Εγώ η σκοτεινή…». Με αυτά τα λόγια, η Φαίδρα ξεκινά την ιστορία της, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από το έργο της Δήμητρας Μήττα «Φαίδρας Άτοπος» που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Θέατρο Αθήναιον (Λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας 35, Θεσσαλονίκη) στις 6 και 7 Μαΐου 2023 στις 9μμ, σε σκηνοθεσία Αντώνη Καραγιάννη.
Ένα ρεσιτάλ για δύο σολίστ: τον μουσικό Μιχαήλ Χατζηαναστασίου, ο οποίος υπογράφει τη μουσική σύλληψη και εμφανίζεται επί σκηνής μαζί με την ηθοποιό Ηρώ Μουκίου. Η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο κι επιχειρεί να ρίξει φως στην ανήλια πλευρά του μύθου της Φαίδρας. «Η Δήμητρα Μήττα διά στόματος της ίδιας της Φαίδρας, επιχειρεί μια απολογία, μια ανατομία στο έγκλημά της, στα στρεβλά της, στον έρωτα για τον οποίο κρεμάστηκε, δικάστηκε. Η Φαίδρα είναι από τις πιο μισητές ηρωίδες παγκοσμίως. Η Φαίδρα μιλά για τον έρωτα, τον απαγορευμένο έρωτα, για το έγκλημα αν συντελέστηκε», αναφέρει η ηθοποιός Ηρώ Μουκίου στην Εποχή.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι το έργο γράφτηκε πρώτα μουσικά από τον Μιχαήλ Χατζηαναστασίου. Ο συνθέτης αφού έδωσε μια συναυλία, στη συνέχεια προσέγγισε τη Δήμητρα Μήττα, η οποία κλήθηκε να εμπνευστεί από τη μουσική και δώσει «φωνή» διά του γραπτού λόγου στην απολογία της αντιηρωίδας της μυθολογίας.
Ποια είναι όμως, η ανήλια πλευρά του μύθου της Φαίδρας που έρχεται στο προσκήνιο μέσω της παράστασης; Η κα Μουκίου απαντά: «Είναι τα ακραία συναισθήματα της Φαίδρας που γέννησαν ακραίες πράξεις. Αυτό συμβαίνει από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Η ανήλια πλευρά είναι πέρα από την επιφάνεια και την “υποτιθέμενη” αιμομιξία, το “υποτιθέμενο” έγκλημα. Διερευνούμε τι έγινε πίσω από τον μύθο. Αυτό θα μπορούσε να ισχύει και σήμερα. Συνδέεται άμεσα και με το κίνημα me too. Υπάρχουν θύτες και θύματα και στον μύθο τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Η ανήλια πλευρά είναι αυτό που δεν φωτίστηκε ποτέ, όπως του άξιζε. Το πώς φτάσαμε ως εκεί. Αυτό που ψάχνουμε ακόμα και σήμερα. Πώς ένας θύτης γίνεται θύτης; Έχει υπάρξει θύμα και ο ίδιος;».
Όσον αφορά τη διαχρονικότητα του μύθου και συνεπώς της παράστασης, η κα Μουκίου εξηγεί: «Η Φαίδρα είναι μια αναγνωρίσιμη ηρωίδα. Ο μύθος της και το κείμενο αφορούν πάρα πολύ και το σήμερα. Ο κάθε άνδρας και η κάθε γυναίκα, θα μπορούσαν να ταυτιστούν με κομμάτια του ψυχισμού της, του χαρακτήρα της. Βεβαίως, κατηγορούμε την Φαίδρα για την πράξη. Έκανε κάτι μεμπτό και είμαστε πάντα υπέρ των θυμάτων, αλλά ψάχνουμε την ανατομία του ψυχισμού της, τι την οδήγησε ως εκεί».
Φτάνοντας στα δύο άκρα
Πώς έφτασε η Φαίδρα στα δύο άκρα; «Από την ανάγκη της να βιώσει τον έρωτα, έναν έρωτα που δεν είχε βιώσει μέχρι τότε. Παντρεύτηκε όταν ήταν κοριτσάκι με τον Θησέα, έκανε δύο παιδιά. Γνώρισε τον γιο του, που δεν είχε καμία συγγένεια μαζί του, και τον ερωτεύτηκε. Όταν είσαι 23 ετών υποκινείσαι και ορμονικά. Οι ορμόνες έχουν επίδραση στον εγκέφαλο, στο συναίσθημα. Κλωτσάνε τη λογική. Ο Ιππόλυτος την απέρριψε και για λόγους ηθικής. Αυτή η απόρριψη σε συνδυασμό με τον παθιασμένο και ακραίο έρωτα που ήθελε να βιώσει η Φαίδρα, την οδήγησε στο να κατηγορήσει τον Ιππόλυτο για απόπειρα βιασμού. Αυτό είναι που ψάξαμε και ψάχνουμε επί σκηνής. Εκτός από τον λόγο, έχουμε και πολύ σωματικό θέατρο. Στην αρχαιότητα κάθε συναίσθημα εκφραζόταν και με σωματικό θέατρο. Είμαι πάνω σε μια δοκό 30 πόντων και προσπαθώ να ακροβατήσω, όπως ακροβατεί και η Φαίδρα, ανάμεσα στη λογική, το συναίσθημα, το σώμα, τον έρωτα κ.ά. Αυτό διαφοροποιεί και την παράστασή μας. Η κίνηση επιβεβαιώνει τον λόγο και πολλές φορές, ο λόγος σφραγίζει την κίνηση. Αυτό το χρησιμοποιούμε για να υπερθεματίσουμε στη σάρκα και τις επιθυμίες, που είναι πολύ δυνατές σε αυτή την παράσταση», τονίζει η κα Μουκίου.
Η ηθική σε μη τόπο και χρόνο
Ανάμεσα στα ερωτήματα που θέτει το έργο είναι και αυτά της μοίρας και των επιλογών του ανθρώπου και κατά πόσο επηρεάζουν τη ζωή του. «Κατά ένα μεγάλο μέρος είμαστε οι επιλογές μας, όμως προσπαθώ να εξηγήσω κάποια μη εξηγήσιμα πράγματα. Αυτά, κάποιες φορές, τα αποδίδουμε στη μοίρα. Είναι η αδυναμία μας να εξηγήσουμε αυτά που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, αυτά που δεν μπορούμε να “δούμε”. Για να μπορέσουμε να πάμε παρακάτω. Με αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι ηρεμούν, καθησυχάζονται και τα πολύ δύσκολα της ζωής, τα τραγικά, τα αποδίδουν εκεί. Και η μοίρα και η τύχη έχουν βάλει το λιθάρι τους στην πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο. Τα κείμενα των συγγραφέων, εμπεριέχουν μια μερίδα της μοίρας».
Τι σημαίνει ηθική για την Φαίδρα στο «Φαίδρας Άτοπος»; «Το άτοπος αναφέρεται στο ου τόπος, το ου χρόνος. Αυτό επιχειρεί η Δήμητρα Μήττα στο κείμενό της. Το διαχρονικό του πράγματος. Η Φαίδρα είναι μια ηρωίδα στο χθες του μύθου. Είναι μια ηρωίδα χωρίς τόπο και χρόνο. Την ηθική την βιώνει στον χρόνο και στον τόπο που είναι κάθε φορά. Άλλη ήταν η ηθική στην αρχαιότητα, στον Μεσαίωνα, το 1960, το 2000 και άλλη η ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, όπου θα επικρατεί η ηθική της μηχανής, που δεν γνωρίζω ποια θα είναι. Η ηθική διαφοροποιείται με τα χρόνια και τις καταστάσεις που βιώνουμε», απαντά η κα Μουκίου.
Η Φαίδρα μιλά για τον εαυτό της με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Λυρισμός, χιούμορ, κυνισμός, ρεαλισμός, τραγωδία σε ρυθμό παραληρηματικό. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απολογηθεί, αναρωτιόμαστε αν θα καταφέρει να εξηγήσει εν τέλει τα στρεβλά της ζωής της. Μια εξωπραγματική πραγματικότητα αναμένεται να αποκαλυφθεί στο Θέατρο Αθήναιον, με την ίδια την Φαίδρα του μύθου να ταξιδεύει στην αχρονία και να ξετυλίγει την ιστορία της, ακροβατώντας στην κυριολεξία, υπό τους ήχους της υποβλητικής ζωντανής μουσικής.