«Η Απελευθέρωση (Liberazione) είναι το αποτέλεσμα δέσμευσης και βαθιάς αντίληψης
ότι το προσωπικο και το κοινό συμφέρον ταυτίζονται και συνθέτουν μια επιτακτική ανάγκη:
να αποφασίσουμε το πώς θέλουμε να ζήσουμε αυριο.
Είναι ενας στόχος που αφυπνίζει και δεν επιτρέπει υποχωρήσεις και υπεκφυγές.
Μην λέτε ότι αισθάνεστε απογοητευμένοι, ότι δεν θέλετε να ξέρετε.
Να σκέφτεστε ό,τι συνέβη ό,τι έγινε γιατι δεν θελήσατε να μάθετε.
Η ελευθερία δεν είναι ένα βραβείο με πόντους…
Για να την βιώσεις χρειάζεται να υπερβείς της άνεσης σου,
να αδράξεις το δικαίωμα στην αντίσταση, στη φαντασία, στη συμμετοχή».
Τζιάκομο Ουλίβι (1925-1944), φοιτητής, αντάρτης, εκτελέστηκε από τους φασίστες
Εβδομήντα οχτώ χρόνια πέρασαν από την απελευθέρωση της Ιταλίας από τον φασιστικό ζυγό, μέσω της παλλαϊκής ένοπλης Αντίστασης (Resistenza) και λίγους μήνες από τις τελευταίες πολιτικές εκλογές, που ανέδειξαν στην εξουσία το συνασπισμό της δεξιάς - ακροδεξιάς, με πρώτο το μετα-φασιστικό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της Μελονι.
Το αφήγημα της προπολεμικής ιταλικής ιστορίας (απάνθρωπη αποικιοκρατία στην Αφρική, άνοδος του φασισμού), της εμπόλεμης (από συμμαχία με τον Άξονα περνάει στο στρατόπεδο των Συμμάχων) και της μεταπολεμικής ιστορίας (αντίσταση και νίκη επι του φασισμού), συνθέτουν ένα μοναδικό μείγμα ιστορικών εξελίξεων, οπου η διεκδίκηση της εθνικής απελευθέρωσης συνοδεύεται, ταυτόχρονα, από την διεκδίκηση για κοινωνική χειραφέτηση και δικαιοσύνη. Ο ιταλικός Συνταγματικός Χάρτης αναδεικνύει και ενσωματώνει, κανονιστικά και θεσμικά, τα χαρακτηριστικά αυτής της πορείας, με κεντρικό δομικό στοιχείο την νίκη στην μάχη της απελευθέρωσης της χώρας από τον φασισμό.
Η συνάντηση των πιο προωθημένων ιστορικών εμπειριών των δύο βασικών πολιτικο-κοινωνικών παρατάξεων, της μαρξιστικής (ΚΚΙ) και του κοινωνικού καθολικισμού (Partito d’ Azione), μαζί και με την φιλελεύθερη δημοκρατική δεξιά (Liberali), επεξεργάζονται από κοινού, το πιο προωθημένο ευρωπαϊκό σύνταγμα, του οποίου ο αντιφασισμός είναι το θεμελιακό διακηρυγμένο στοιχείο!
Η επέτειος με μια μεταφασιστική κυβερνητική πλειοψηφία
Ήταν αναμενόμενο: στο ραντεβού της φετινής επετείου της 25ης του Απρίλη, η σημερινή μεταφασιστική κυβερνητική πλειοψηφία βρίσκεται σε αμηχανία και δυσκολεύεται να διαχειριστεί την πολιτική, ιστορική και πολιτισμική πρόκληση της επετείου (κάτι ανάλογο συμβαίνει στην ελληνική δεξιά όταν καταθέτει στεφάνι στην επέτειο του Πολυτεχνείου στις 17 του Νοέμβρη…).
Ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Σ. Ματαρέλα στο λόγο που εκφώνησε στο μαρτυρικό Cuneο, έβαλε τα πράγματα στην σωστή θέση: «η Αντίσταση ήταν ένα παλλαϊκό κίνημα, εθνικής λύτρωσης της χώρας από την καταστροφή που την είχε οδηγήσει ο φασισμός. Η ιταλική δημοκρατία είναι κτισμένη πάνω στο σύνταγμα της και αυτό είναι προϊόν της αντιφασιστικής πάλης. Η 25 του Απρίλη είναι η ταυτοτική γιορτή της Ιταλίας».
Η πρωθυπουργός Τζ. Μελόνι προκειμένου να τοποθετηθεί, χρησιμοποίησε μια ολόκληρή σελίδα της εφημερίδας Corriere Della Sera, αποφεύγοντας να προσδιοριστεί ως αντιφασίστρια και διαβεβαιώνοντας ότι αυτή και η παράταξή της δεν είναι νοσταλγοί του φασισμού! Υποβάθμισε την έννοια της Απελευθέρωσης με την αοριστόλογη αναφορά στην ελευθερία και την ανάγκη για εθνική ενότητα, υποκαθιστώντας έτσι τον πλούτο της συνθετότητας των ανταγωνιστικών διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων. Ο δεύτερος στην πολιτειακή ιεραρχία, πρόεδρος της Γερουσίας, ο τραγικός νεοφασίστας Ι. Λα Ρούσα, αφού δήλωσε ότι το σύνταγμα «πουθενά δεν αναφέρεται στον αντιφασισμό», θεώρησε σκόπιμο την ημέρα της επετείου να καταφύγει στην Πράγα για να καταθέσει στεφάνι στο μνημείο του Γιαν Πάλαχ και να επισκεφθεί ταυτόχρονα το στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερέζιενστατ, μνημείο της ναζιστικής θηριωδίας.
Τα εργαλεία της προσπάθειας ηγεμόνευσης
Η εναγώνια προσπάθεια κανονικοποίησης της επανακάμψασας δεξιάς-ακροδεξιάς και του νεοφασισμού βρίσκει γόνιμο έδαφος στο εσωτερικό των επιδεινούμενων προβλημάτων του αποσταθεροποιημένου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού (τελευταία έκδοση, ο πολεμοφόρος καπιταλισμός), αναζητώντας νομιμοποίηση και συστημική ανεκτικότητα (fascism washing), σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιβάλλον, που προοιωνίζει ριζικές αναπροσαρμογές των μοντέλων σε πολιτικο και οικονομικο επίπεδο.
Στην προσπάθεια διεκδίκησης της πολιτικής ηγεμονίας, σαν πολιτισμικό υπόστρωμα, η ιταλική ακροδεξιά περιορίζεται σε αδέξιες προσπάθειες, αφού η συνθετότητα των νέων συνθήκων (πόλεμος, οικονομική, κλιματική κρίση και έκρηξη των ανισοτήτων), την καθηλώνει στα επείγοντα (οικονομία, μεταναστευτικό) καθιστώντας την άσκηση πολιτισμικών πρακτικών περιορισμένης πνοής, έμπνευσης και αποτελεσματικότητας.
Η προσπάθειά της να «σταθεροποιηθεί» στον πολιτικο χώρο που δεν κατέκτησε, αλλα κατέλαβε, από την υποχώρηση/απουσία της αριστεράς, την υποχρεώνει να ανασυντάξει την πολιτική της ταυτότητα με ένα μείγμα ανομοιογενών υλικών δύσκολης σύνθεσης. H αποφυγή σαφών τοποθετήσεων, οι συνέχεις υπαναχωρήσεις και οι βεβιασμένοι αναπροσδιορισμοί εκθέτουν κατ’ επανάληψη την κυβέρνηση, ενώ καταγράφουν τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει και την ανικανότητα να τις χειριστεί. Ο «έξυπνος νεοφασισμός» (smart neofascism) της πρωθυπουργού Μελόνι εχει να κλείσει προεκλογικούς λογαριασμούς με απλήρωτες επιταγές με ένα απελπιστικά γραφικό κωμικοτραγικό συνονθύλευμα συνεργατών, προσδοκώντας, σε δεύτερο χρόνο, στηρίγματα στο αποσυντιθέμενο και λάγνο στην εξουσία φιλελεύθερο κέντρο των Ρέντζι, Καλέντα. Ταυτόχρονα, διαφυλάττει τα νότα της από τον μονίμως εκτός φάσης ξενόφοβο Σαλβίνι της Λέγκα, ενόσω ο ανοξείδωτος Μπερλουσκόνι αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας.
Τα υλικά που διατίθενται ακόμη για ηγεμόνευση, είναι η επίκληση «εθνικής ομόνοιας» ως ισοπεδωτικό αντι-ιστορικό υποκατάστατο του ζωογόνου ανταγωνιστικού πολύμορφου κεφαλαίου της ιταλικής πολιτικής ζωής, η απλουστευμένη, ύποπτη επικοινωνιακή χρήση του όρου «ελευθερία”, αντί εκείνου της «απελευθέρωσης» σε ένα δυσδιάκριτο πλαίσιο ιδιωτικού και συλλογικού και η παραπλανητική εξίσωση «είμαστε όλοι πανω στην ίδια βάρκα», που εξαλείφει τις ευθύνες και απαλλάσσει από την ανάγκη διάκρισης και διευκρίνησης της φύσης των πολιτικών προσταγμάτων (π.χ. η φύση του φασισμού). Τελευταίο, σαν εισαγόμενο υλικό, η επίκληση της δημοκρατίας σαν εξαερωμένο, άνευρο, ιδανικοποιημένο στοιχείο, χωρίς όποιο προσδιοριστικό «επώνυμο», που μόνο οι λαϊκοί αγώνες και διεκδικήσεις μπορούν να προσδώσουν. Αυτό επεδίωξε και κατόρθωσε η αντιφασιστική εξέγερση στην Ιταλία στις 25 Απρίλη του 1944.