Ολοκληρώθηκε χθες, Πέμπτη 27 Απριλίου, το διήμερο συνέδριο Ασφάλεια: Αντιστρέφοντας τη συζήτηση. Από την «ατομική ευθύνη» στην πολύπλευρη συλλογική ασφάλεια, που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς στο Innovathens της Τεχνόπολης του δήμου Αθηναίων.
Έχοντας φέρει επί δύο μέρες στον ίδιο χώρο έναν μεγάλο αριθμό σημαντικών επιστημόνων, συνδικαλιστών/τριών και εκπροσώπων φορέων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών από ένα ευρύτατο φάσμα πεδίων, το συνέδριο αυτό συγκέντρωσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η θεματική του, μια εναλλακτική και συνολική προσέγγιση της έννοιας της ασφάλειας, με κοινωνικό προσανατολισμό και προοδευτικό πρόσημο, επιδίωξε και πέτυχε να αμφισβητήσει την κυρίαρχη, συντηρητική αντίληψη γύρω από την έννοια αυτή και έθεσε ένα νέο προγραμματικό και πολιτικό πλαίσιο για τη σχετική συζήτηση.
Από τα πλέον ενδιαφέροντα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από το συνέδριο αυτό –η αναλυτικότερη παρουσίασή τους θα γίνει από τους διοργανωτές τις επόμενες μέρες– είναι η διαπίστωση ότι η ασφάλεια έχει όχι απλώς πολλές παραμέτρους, αλλά παραμέτρους που διασυνδέονται μεταξύ τους, ακόμα και με μη προφανείς τρόπους, όπως π.χ. η εθνική άμυνα με την οικονομική σταθερότητα ή η εργασιακή ασφάλεια με την ποιότητα των μεταφορών, αλλά και η ανάγκη μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης της ασφάλειας, με τον άνθρωπο –ιδίως τον εργαζόμενο/την εργαζόμενη– να είναι όχι απλώς το υποκείμενο του δικαιώματος σε μια ασφαλή ζωή, αλλά και μια βασική προϋπόθεση κάθε σχεδιασμού ασφάλειας, ακόμα και σε τεχνολογικά προηγμένους τομείς, κάτι που καθιστά αναγκαία τη δημοκρατική και συμμετοχική συζήτηση γύρω από το ζήτημα της συλλογικής και πολυεπίπεδης ασφάλειας.
Η παγκόσμια διάσταση
Αναλυτικότερα, η συζήτηση κατά το διήμερο του συνεδρίου οργανώθηκε γύρω από τέσσερις μεγάλες θεματικές.
Η πρώτη θεματική, σχετικά με την παγκόσμια διάσταση της ασφάλειας, συζητήθηκε στο πρώτο πάνελ της Τετάρτης 26 Απριλίου, με συμμετέχοντες/ουσες τους/τις Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου, Ευάγγελο Αποστολάκη, Μαριλένα Κοππά, Αθανάσιο Πλατιά και Γεωργία Σπυροπούλου. Οι σχετικές εισηγήσεις και η συζήτηση που ακολούθησε ανέδειξαν έντονα τις διεθνείς ανακατατάξεις και τις συνέπειες που προκαλεί η μετάβαση σε έναν πολυπολικό κόσμο, την τομή που σηματοδότησε ο εν εξελίξει πόλεμος στην Ουκρανία, την αυξανόμενη αλληλεξάρτηση στις μέρες μας μεταξύ διεθνούς και εσωτερικής ασφάλειας, τις τάσεις και τις αστοχίες της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι του φαινομένου της μετανάστευσης, τον κίνδυνο που συνιστούν τα πυρηνικά όπλα, αλλά και το ερώτημα της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης και υπό ποιες προϋποθέσεις θα μπορούσε αυτή να επιδιωχθεί. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η επισήμανση που έγινε ότι η ασφάλεια, με την έννοια της εθνικής ασφάλειας έναντι εξωτερικών απειλών, έχει πολλές παραμέτρους εκτός των παραδοσιακών διαστάσεών της, την άμυνα και τη διπλωματία, οι οποίες περιλαμβάνουν και την οικονομική ισχύ, τη διεθνή φήμη της χώρας, την εσωτερική κοινωνική και πολιτική συνοχή κ.ά.
Ασφαλές περιβάλλον
Η δεύτερη θεματική του συνεδρίου, με τίτλο «Ένα ασφαλές φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον», αναπτύχθηκε σε τρία συνολικά πάνελ. Το πρώτο εξ αυτών, για το ζήτημα της ασφάλειας των δημόσιων μεταφορών και συγκοινωνιών, με τη συμμετοχή των Κώστα Γενιδούνια, Αθανασίου Καραμητόπουλου, Όλγας Τόκη και Αναστασίας Φρατζεσκάκη, εκπροσώπων συνδικαλιστικών οργανώσεων στους τομείς των σιδηροδρόμων, των αστικών μεταφορών, του ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας και των λιμανιών αντίστοιχα, ήταν ίσως και ένα από τα πιο επίκαιρα του συνεδρίου, αφορμή για το οποίο εξάλλου αποτέλεσε το δυστύχημα των Τεμπών. Από το σύνολο των παρεμβάσεων αναδείχθηκε η σημασία που έχει τόσο η επένδυση σε υποδομές και τεχνολογικό εξοπλισμό, όσο και η εξασφάλιση επαρκούς στελέχωσης και σταθερών ποιοτικών θέσεων εργασίας στην ασφάλεια των μεταφορών και συγκοινωνιών.
Το δεύτερο πάνελ σχετικά με την ασφάλεια του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος εστίασε γενικά στο πεδίο των υποδομών και των δικτύων, με αναφορές στην οδική ασφάλεια, την αντισεισμική προστασία, την ασφάλεια στον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό με ιδιαίτερη έμφαση στην έμφυλη διάσταση, τον δημόσιο χαρακτήρα του νερού και τις διαστάσεις ασφαλείας που προκύπτουν σχετικά από το δικαίωμα στην πρόσβαση μέχρι την ποιότητα του νερού, αλλά και στην κυβερνοασφάλεια και στη σχέση της με την καθημερινή κοινωνική ζωή και τη δημοκρατία. Στο πάνελ αυτό μίλησαν οι Εύα Γρηγοριάδου, Νίκος Ηλιού, Γιάννης Κρεστενίτης, Μανώλης Μαυροφίδης και Άρης Χατζηδάκης.
Οι πολλαπλοί κίνδυνοι της κλιματικής κρίσης
Το τρίτο πάνελ της θεματικής αυτής εστίασε στους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους και στις πολλαπλές φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, με βάση τις εισηγήσεις των Κώστα Κάβουρα, Θεοδότας Νάντσου, Σπυριδούλας Ντεμίρη και Μανώλη Πλειώνη. Από το σύνολο των παρεμβάσεων αναδείχθηκε η ανάγκη αφ’ ενός άμεσης αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, που επιτείνει σαφώς τη συχνότητα και την ένταση των φυσικών καταστροφών, αφ’ ετέρου κατάλληλης προετοιμασίας και προσαρμογής ώστε οι υποδομές και συνολικά η οργάνωση της κοινωνικής ζωής να είναι λιγότερο ευάλωτες και να μετριάζονται οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών.
Η τρίτη θεματική του συνεδρίου, που αφορούσε μια «αναπόσπαστη αλλά συχνά αγνοημένη, όπως επισήμαναν οι διοργανωτές, διάσταση της ασφάλειας, την κοινωνικο-οικονομική, απασχόλησε συνολικά τρία από τα πάνελ.
Στο πρώτο εξ αυτών, με αντικείμενο την φροντίδα και το κοινωνικό κράτος, πήραν μέρος οι Τριανταφυλλιά Αθανασίου, Ντίνα Βαΐου, Γιάννης Καλομενίδης και Δήμητρα Σιατίτσα, με αναφορές στην φροντίδα γενικά και στην τυπική και άτυπη εκδοχή της, με έμφαση στην έμφυλη διάσταση, στην πρωτοβάθμια κοινωνική φροντίδα και τις δομές της, ιδίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, την υγεία και τις παραμέτρους της υγειονομικής ασφάλειας, τους κοινωνικούς παράγοντες υγειονομικού κινδύνου και τις διαφορετικές προσεγγίσεις –μια νεοφιλελεύθερη και μια κοινωνικά προσανατολισμένη– για τον ρόλο του ΕΣΥ, αλλά και στο μείζον ζήτημα της στέγης και της στεγαστικής ασφάλειας.
Το δεύτερο πάνελ της θεματικής αυτής εστίασε στην εργασιακή και οικονομική ασφάλεια, από τη σκοπιά των ατόμων και των νοικοκυριών, και ειδικότερα στο ζήτημα του κατώτατου μισθού, αλλά και της προστασίας των εισοδημάτων και της αγοραστικής δύναμης των πολιτών απέναντι στις πληθωριστικές πιέσεις, το ζήτημα της καταπολέμησης της εργασιακής επισφάλειας, την προαγωγή της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία, αλλά και το θέμα των συντάξεων και του ρόλου της κοινωνικής ασφάλισης. Τις εισηγήσεις στο πάνελ αυτό έκαναν οι Κωνσταντίνος Θεοδωρίδης, Θεανώ Κακουλίδου, Σταυρούλα Παπαδημητρίου, Θόδωρος Παρασκευόπουλος και Μαρίκα Φραγκάκη.
Τέλος, στο τρίτο πάνελ της συγκεκριμένης θεματικής, η έμφαση δόθηκε στο οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο και στη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητά του. Ειδικότερα, δύο εισηγήσεις, του Θεόδωρου Μητράκου και του Γιώργου Χουλιαράκη, έδωσαν το γενικό πλαίσιο αφ’ ενός για την ισόρροπη και συμπεριληπτική ανάπτυξη, αφ’ ετέρου για το ζήτημα της δημοσιονομικής σταθερότητας, ενώ οι εισηγήσεις των Γεράσιμου Ζαχαράτου, Σπύρου Κίντζιου και Αγγελικής Μητροπούλου έθεσαν επιμέρους διαστάσεις της ασφάλειας από την οπτική του οικονομικού και αναπτυξιακού μοντέλου, με αναφορές στα ζητήματα του τουρισμού, της αγροδιατροφής, αλλά και τη διάσταση της νησιωτικότητας, που έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα.
Ελευθερία και δικαιώματα
Μια ενδιαφέρουσα επιλογή, τέλος, αποτέλεσε η τέταρτη θεματική του συνεδρίου, με τον τίτλο «Ασφάλεια, ελευθερία, δικαιώματα: Έννοιες ασύνδετες ή παραπληρωματικές; Ο ρόλος του κράτους δικαίου και της δικαιοσύνης», καθώς μέσα από τα δύο πάνελ αυτής, οι διοργανωτές επιδίωξαν να υπερβούν το δίλημμα που συνήθως τίθεται μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας.
Αναλυτικότερα, στο πρώτο από τα δύο συνολικά πάνελ της θεματικής αυτής, οι Μιχάλης Καλογήρου, Στάθης Κοντός, Νίκος Κουλούρης, Γιώργος Παπανικολάου και Κλειώ Παπαπαντολέων με τις εισηγήσεις τους παρουσίασαν μια εναλλακτική και προοδευτική προσέγγιση στο θέμα του εγκλήματος, της αστυνόμευσης, της ποινής, δηλαδή στον «σκληρό» κατά κάποιο τρόπο πυρήνα της παραδοσιακής έννοιας της ασφάλειας. Οι εισηγήσεις στο πάνελ αυτό προσέγγισαν από μια προοδευτική και κριτική οπτική το φαινόμενο του εγκλήματος, ενώ έθεσαν ερωτήματα που επανέρχονται συχνά με πολλές αφορμές στη δημόσια συζήτηση, όπως λ.χ. το ζήτημα του κατά πόσο η φιλελευθεροποίηση του ποινικού δικαίου αντιστρατεύεται ή αντίθετα προάγει την ασφάλεια, το θέμα της καταστολής και του αυταρχισμού ή της φυλακής και του εγκλεισμού ως κεντρικές στρατηγικές επιλογές στο όνομα της ασφάλειας, αλλά και τη διάσταση της έμφυλης και ρατσιστικής βίας.
Τέλος, το καταληκτικό πάνελ, με τον τίτλο «Το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα ως προϋπόθεση της ασφάλειας» και παρεμβάσεις των Στέφανου Βιτωράτου, Κώστα Δουζίνα, Ιωάννας Μεϊτάνη και Δημήτρη Χριστόπουλου, έθιξε επιμέρους ερωτήματα γύρω από το –υποτιθέμενο– δίλημμα ελευθερίας ή ασφάλειας, όπως λ.χ. το ζήτημα της προστασίας της ιδιωτικότητας, που απέκτησε ιδιαίτερη επικαιρότητα με αφορμή την υπόθεση των υποκλοπών, αλλά και η κριτική εξέταση και αποδόμηση του λόγου της ακροδεξιάς περί ασφάλειας, ενώ διατυπώθηκαν –επέχοντας και θέση κατακλείδας στον διήμερο προβληματισμό του συνεδρίου– ορισμένες ευρύτερης αξίας παρατηρήσεις για τη σχέση ασφάλειας και ελευθερίας, δημοκρατίας, κράτους δικαίου, για το ζήτημα της ευθύνης στο πλαίσιο της κοινωνίας της διακινδύνευσης.