Άμος Οζ «Η τρίτη κατάσταση», μετάφραση - επίμετρο: Μάγκυ Κοέν, εκδόσεις Καστανιώτη, 2022
Απ’ τους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα, ο ισραηλινός Άμος Οζ δεν αξιώθηκε να πάρει ένα Νόμπελ. Ας είναι, για έναν άνθρωπο ο οποίος πίστεψε στην αληθινή γη της επαγγελίας και διαψεύστηκε οικτρά όπως και άλλοι ευαίσθητοι δημιουργοί της χώρας του. Πριν ασχοληθεί με το γράψιμο εργάστηκε πολλά χρόνια σε κιμπούτς. Επί είκοσι χρόνια συμμετείχε στον αγώνα για ουσιαστική ειρήνη στην περιοχή. Με παραγωγή αρκετών και εξαιρετικών βιβλίων λογοτεχνίας και πολιτικών δοκιμίων, με πολλά βραβεία. Δυστυχώς έφυγε στην ηλικία των 79, τέλη 2018, στην πόλη Αράντ όπου ζούσε.
Ονομάζεται Εφραίμ Νίσαν. Οι φίλοι τον φωνάζουν Φίμα. Κατά κάποιο τρόπο alter ego του Οζ, ο μοναχικός πρωταγωνιστής της Τρίτης κατάστασης, ένας αντιήρωας, απρόβλεπτος, αιωνίως έφηβος, παρορμητικός, απροσάρμοστος, προφήτης δεινών, ένας κλόουν ανάμεσα σε ενήλικες, με προβλήματα στην ούρηση πια, αγκαλιά διαρκώς με γυναίκες, αναζητά τη σωτηρία του έθνους ή τον χαλασμό του. Στα 54 του, με δύο διαζύγια, και ενώ σπούδασε Ιστορία στον Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, με μάστερ και μέλλουσα διδακτική καριέρα, καλύπτει την περίοπτη θέση υπάλληλου υποδοχής σε μικρή γυναικολογική κλινική. Έχασε τη μητέρα του δέκα χρονών. Τον ανέλαβε αναγκαστικά ο πατέρας του, Μπαρούχ Νόρμπεργκ, μπον βιβέρ, λάτρης των γυναικών, αυτοδημιούργητος εργοστασιάρχης καλλυντικών, ο οποίος και εξακολουθεί να τον στηρίζει οικονομικά. Όλοι στον κύκλο του Φίμα περιμένουν δεκαετίες την πολλά υποσχόμενη ποιητική συλλογή του. Σκηνικό η Ιερουσαλήμ. Η πόλη είναι ζωντανή, ανασαίνει μαζί με τους κατοίκους της, επηρεάζει αποφασιστικά τις ζωές τους. Αυλαία: ένα μουντό, κρύο, χειμωνιάτικο πρωινό. Ο Εφραίμ ξυπνάει και αμέσως γράφει στο περίφημο Τετράδιο των Ονείρων το όνειρο: η Υπόσχεση της Ψυχράνθης να τον περάσει στην πλευρά των Αρίων. Η πλοκή εξελίσσεται το 1989 κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Παλαιστινίων, της Πρώτης Ιντιφάντα, με την άγρια δολοφονική καταστολή που υφίσταται. Περιπλανιέται στους βρεγμένους δρόμους της πόλης του, στα στενά σοκάκια, στους λοφίσκους της με τις εναλλαγές φωτός και σκιάς. Θυμάται την πρώην γυναίκα του Γιαέλ, την αεροναυπηγό με την οποία παντρεύτηκαν το 1961 και χώρισαν μετά από λίγα χρόνια, όταν η τελευταία πήγε στις ΗΠΑ για να δουλέψει και να επιστρέψει παντρεμένη με τον Τεντ Τομπάιας και με ένα ιδιόμορφο παιδί θαύμα, τον Ντίμα. Δουλεύοντας στη συγκεκριμένη κλινική, ο ήρωας μας βρίσκεται διαρκώς σε επαφή με γυναίκες, αλλά αυτό δεν τον διευκολύνει καθόλου στις φιλικές συνευρέσεις με τη γυναίκα φίλου του ή με μια τυχαία σαραντάρα πελάτισσα εγκαταλειμμένη απ’ τον σύζυγο. Συνεχίζει να βλέπει όνειρα με επελαύνοντα τανκ ή πυρηνικά ολοκαυτώματα και σκέπτεται έναν κάτοικο της πόλης, τον φανταστικό Γιόεζερ εκατό χρόνια μετά και πώς αυτός θα συμπεριφέρεται. Στον στενό του κύκλο, που θεωρείται μεγάλο παιδί προς προστασία, ο Φίμα ασφυκτιά, φωνάζει, προσβάλλει, θέλει να αλλάξει ζωή σε μια χώρα που «εμείς ψευδολογούμε, μοιχεύουμε και δολοφονούμε».
Μοναδικός δεξιοτέχνης του λόγου, με λεπτό χιούμορ, αυτοσαρκαστικός και αναστοχαστικός , με κεντημένες φράσεις γερά δεμένες μεταξύ τους χάρη, βεβαίως, στην ουσιαστική μετάφραση της Μάγκυ Κοέν.
Τελικά, ο θάνατος του πατέρα θα αποτελέσει άραγε αφετηρία ενηλικίωσης για τον Εφραιμ Νίσαν ;