Ο χρόνος αποτελεί τη μονάδα μέτρησης για την αξία ενός καλλιτεχνικού έργου. Αυτό σκεφτόμουν καθώς ξαναέβλεπα ύστερα από πολλά χρόνια το «Ταξίδι στα Κύθηρα» που γυρίστηκε το 1984 και μετά από 40 χρόνια περίπου διαπίστωσα πως όχι μόνον δεν είχε χάσει τη δύναμή του αλλά μου φάνηκε εξίσου -αν όχι περισσότερο- συγκλονιστικό από ό,τι όταν το είχα πρωτοδεί.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μέσα από μια ιστορία ενός πολιτικού πρόσφυγα του Εμφυλίου στοχάζεται επάνω στην Ιστορία και τους ανθρώπους έρμαιά της. Ο ήρωάς του, ο ηλικιωμένος Σπύρος, είναι ένας άνδρας ο οποίος κουβαλά επάνω του τα όνειρα, τα πάθη και τις πληγές των ανθρώπων που βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων κι αποφάσισαν πως μπορούν κι αυτοί να πάρουν το μερτικό τους από την Ιστορία.
Αναζητώντας έναν ηθοποιό για τη νέα του ταινία, ο Αλέξανδρος θα πέσει τυχαία επάνω σε έναν ηλικιωμένο άνδρα. Ο Αγγελόπουλος τον τοποθετεί μέσα στο σενάριό του κι έτσι ο Αλέξανδρος υποδέχεται τον γέροντα πατέρα του, τον Σπύρο, ο οποίος επέστρεψε μετά 32 χρόνια πολιτικής προσφυγιάς στη Σοβιετική Ένωση. Η επανασύνδεση με τη γυναίκα του Κατερίνα δεν είναι εύκολη ενώ η κόρη του, η Βούλα, τον αντιμετωπίζει εχθρικά. Όταν θα φτάσει στο σχεδόν ερημωμένο χωριό του θα διαπιστώσει πως οι συγχωριανοί του σχεδιάζουν να πουλήσουν τη γη τους και να το εγκαταλείψουν. Ο Σπύρος δεν συμφωνεί κι αυτό θα τον φέρει σε αντιπαράθεση με τον συγχωριανό του τον Αντώνη, που στον Εμφύλιο βρέθηκε στο αντίθετο στρατόπεδο. Η επιμονή του θα τον φέρει αντιμέτωπο με τις αρχές και, καθώς του είχε αφαιρεθεί η ιθαγένεια, οδηγείται σε απέλαση.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με την έκτη μεγάλου μήκους ταινία του, ανοίγοντας την Τριλογία της Σιωπής και έχοντας ως ιστορικό σημείο αναφοράς τον Εμφύλιο και τις χιλιάδες των πολιτικών προσφύγων που βρήκαν άσυλο στις σοσιαλιστικές χώρες, στοχάζεται επάνω σε έννοιες όπως η ταυτότητα, οι ρίζες και ο επαναπροσδιορισμός τους μετά από πολύχρονη απουσία. Αλλά και πάνω στις πληγές που δεν έπαψαν να αιμορραγούν παρά τα χρόνια που έχουν περάσει, αφήνοντας χώρο για τις απορίες που βασανίζουν τους ανθρώπους, για εκείνο το τεράστιο κι αναπάντητο «γιατί;» που σε ανθρώπινο επίπεδο άφησε μόνον ηττημένους.
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για το σινεμά του Αγγελόπουλου και για την απουσία συναισθήματος. Κάτι που το «Ταξίδι στα Κύθηρα» διαψεύδει με τρόπο εκκωφαντικό. Γιατί είναι μια ταινία που πέρα από την κινητοποίηση της λογικής και της νόησης, κινητοποιεί και το συναίσθημα δημιουργώντας στον θεατή στιγμές σπαρακτικά συγκινητικές. Με κορυφαίες τη σκηνή της συνάντησης του Σπύρου (Μάνος Κατράκης) με το παλιό αντίπαλο τον Αντώνη (Διονύσης Παπαγιαννόπουλος) και τα λόγια που ανταλλάσσουν και τη σκηνή του τέλους, όταν ο Σπύρος μαζί με τη γυναίκα του Κατερίνα (Δώρα Βολανάκη) απομακρύνονται στον ορίζοντα επάνω στη σχεδία μένοντας, επιτέλους, μαζί!
Η ταινία τιμήθηκε με το βραβείο σεναρίου (Θανάσης Βαλτινός, Τονίνο Γκουέρα, Θόδωρος Αγγελόπουλος) και το βραβείο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Φεστιβάλ των Κανών. Τιμήθηκε επίσης με κρατικό βραβείο καλύτερης ταινίας, σεναρίου, Α' ανδρικού ρόλου (Μάνος Κατράκης), Α' γυναικείου ρόλου (Ντόρα Βολανάκη), σκηνογραφίας (Μικές Καραπιπέρης).