Μετά από δύο μήνες επιτόπιας έρευνας, συνεντεύξεων με αιτούντες και αιτούσες άσυλο που διαμένουν στις δομές, ανθρώπους που δουλεύουν στο πεδίο, οργανώσεις και αλληλέγγυους/ες και συλλογή/αποτύπωση στοιχείων, η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) δημοσίευσε την περασμένη εβδομάδα ένα αναλυτικό σημείωμα* για την κατάσταση που επικρατεί στις προσφυγικές δομές στα πέντε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Κως, Λέρος).
Θέλοντας να ανοίξουμε ξανά τη συζήτηση για τη σημερινή πραγματικότητα στις δομές, αυτή που βιώνουν χιλιάδες αθέατοι και αθέατες, δίνουμε έμφαση στην έρευνα, τα στοιχεία αλλά και τη δυνατότητα να δοθεί φωνή, πρώτα πρώτα στους ίδιους τους ανθρώπους που διαμένουν εκεί, αλλά και σε όλους όσοι και όσες είναι εκεί και συμβάλλουν καθημερινά, είτε μέσα από την εργασία τους, είτε μέσα από κινήσεις αλληλεγγύης. Επίσης, καθώς αυτή η συζήτηση είναι σημαντικό να φτάνει σε όσους περισσότερους ανθρώπους γίνεται, σε μια εποχή που το προσφυγικό ζήτημα δε συζητιέται, ή συζητιέται διαστρεβλωμένα και με όρους παραπληροφόρησης και πολιτικών “παιχνιδιών”, δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στην αποτύπωση των κειμένων σε χωριστή ιστοσελίδα, με γραφιστικό και φωτογραφικό υλικό και εικονοποιημένη πληροφορία.
Επτά χρόνια μετά την υπογραφή της τοξικής «συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου παραμένουν «μαύρες τρύπες» για τα θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων και των αιτουσών διεθνή προστασία. Ευρώπη, Ελλάδα και νησιά-Φρούρια, που τείνουν να θεωρούνται κανονικότητα. Όλοι και όλες γνωρίζουμε ότι η κατάσταση στις προσφυγικές δομές είναι άθλια, αλλά γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Χιλιάδες άνθρωποι ζουν σε αναξιοπρεπείς συνθήκες, με πολύ σημαντικές ελλείψεις σε νομική βοήθεια, ιατρική περίθαλψη και διερμηνεία, καθώς και σε φαγητό και είδη πρώτης ανάγκης.
Στην Κω, ένας 21χρονος Παλαιστίνιος πρόσφυγας μας έλεγε τον Μάρτιο «Μας έδιναν μία φορά την ημέρα φαγητό και κάποιες φορές το πρωί μόνο ένα πορτοκάλι. Είχαμε φτάσει στο σημείο να πεινάμε.» Είναι δυνατόν άνθρωποι που δικαιούνται συνθήκες πρώτης υποδοχής, αφού καταθέσουν την αίτηση ασύλου τους, που διαμένουν σε δομές υπό την ευθύνη του κράτους, να δηλώνουν ότι έχουν φτάσει στο σημείο να πεινάνε;
Η ζωή στις προσφυγικές δομές στα νησιά του Αιγαίου χαρακτηρίζεται από σκληρή επιτήρηση, έλεγχο και καταστολή, μέσα σε συνθήκες απομόνωσης, μακριά από τον αστικό ιστό· οι δομές αυτές προσομοιάζουν με φυλακές. Τα μέτρα που έχουν επιβληθεί προσομοιάζουν με φυλακές υψίστης ασφαλείας. Τα παιδιά που διαμένουν τουλάχιστον στις δομές Σάμου και Λέρου υποβάλλονται σε έλεγχο ασφαλείας ακόμη κι όταν επιστρέφουν από το σχολείο.
Οι συνθήκες αυτές, σε συνδυασμό με τραυματικές εμπειρίες των προσφύγων κατά την είσοδό τους στα σύνορα, έχουν επιβαρύνει σημαντικά τη σωματική και ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων και παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα όσων μένουν εκεί αλλά και των εργαζομένων σε αυτά (όπως καταγγέλλουν και σωματεία εργαζομένων, με πιο πρόσφατη την περίπτωση των εργαζόμενων στη Λέρο). Σε πολλές περιπτώσεις, οι διαμένοντες υφίστανται περιορισμό της ελευθερίας τους και μέσα στη δομή.
Σε όλες τις δομές καταγράφεται σημαντική μείωση του προσωπικού και αποχώρηση οργανώσεων που εργάζονταν προηγουμένως στο πεδίο, βασικά εξαιτίας των αυστηρών προϋποθέσεων για την εγγραφή τους στο Μητρώο ΜΚΟ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, με σοβαρές επιπτώσεις στην παροχή αναγκαίων υπηρεσιών (νομικές υπηρεσίες, έρευνα και διάσωση, ιατρικές υπηρεσίες, παροχή ειδών πρώτης ανάγκης).
Επιπλέον, υπάρχουν παντού σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό προσωπικό και ψυχοκοινωνική στήριξη, όπως και στην παροχή διερμηνείας. Ενδεικτικά, στις τρεις από τις πέντε δομές (Χίο, Σάμο και Κω), δεν υπάρχει γιατρός μέσα στη δομή. Αυτό συνεπάγεται σοβαρές ανεπάρκειες στην παροχή της αναγκαίας ιατροφαρμακευτικής υποστήριξης (ειδικά σε συνδυασμό με την υποστελέχωση των τοπικών νοσοκομείων), αλλά και στις διαδικασίες ασύλου, την τεκμηρίωση και παρακολούθηση της ευαλωτότητας και ελλείμματα στην υποστήριξη και παραπομπή των ευάλωτων περιπτώσεων.
Οι δομές στα νησιά, χρηματοδοτούμενες εξ ολοκλήρου από την ΕΕ με ευθύνη και στη λειτουργία και εποπτεία, είναι απλώς και μόνο η έκφραση της πλήρους αποτυχίας της ευρωπαϊκής και ελληνικής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο, που παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα και στοχεύει στην -παράνομη- παρεμπόδιση των αφίξεων στην ΕΕ, μέσα από την εξωτερικοποίηση των συνόρων και τη γενικευμένη στρατιωτικοποίηση.
Μέσα και από την παρούσα έρευνα, επανέρχεται η επιτακτική ανάγκη να ενισχυθεί το σύστημα υποδοχής. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει παρά μέσα από τη ριζική αλλαγή της ευρωπαϊκής και ελληνικής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο. Αυτό περιλαμβάνει την κατάργηση της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, που έτσι κι αλλιώς συνιστά θεσμική εκτροπή, και την άμεση άρση του γεωγραφικού περιορισμού στα νησιά. Τα “hotspots”, που έχει αποδειχθεί μετά από χρόνια εμπειρίας ότι συνδέονται άρρηκτα με την παραβίαση δικαιωμάτων και τις άθλιες συνθήκες, πρέπει να αντικατασταθούν άμεσα από αποκεντρωμένες, μικρές και ανοιχτές δομές φιλοξενίας μέσα στον αστικό ιστό, με έμφαση στην τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ανθρώπων και επένδυση στην ένταξή τους στην κοινωνία.
* Το σημείωμα βρίσκεται εδώ: https://rsaegean.org/el/ked-nisia-aigaiou/