Τον περασμένο Μάρτη η συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), του σημαντικότερου αερίου παγίδευσης της θερμότητας της Γης, ξεπέρασε κάθε ιστορικό προηγούμενο, πάνω από τα 420 ppm (μετρήσεις της NOAA από τη μέση τροπόσφαιρα, το στρώμα της ατμόσφαιρας της Γης, 8-12 χλμ πάνω από το έδαφος).
Από την αρχή της βιομηχανικής εποχής (18ος αιώνας), οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αυξήσει το ατμοσφαιρικό CO2 κατά 50% - που σημαίνει ότι η σημερινή ποσότητα στην ατμόσφαιρα του CO2 είναι αυξημένη κατά +150% σε σχέση με το 1750.
To CO2 προστεθειμένο στην ατμόσφαιρα, παραμένει ενεργό για μεγάλο χρονικό διάστημα: μεταξύ 300 και 1.000 ετών, επηρεάζοντας τις συνθήκες βιωσιμότητας πολλών γενεών!
Η Μεσόγειος είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική κρίση. Θερμαίνεται κατά 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, κλιματική συνθήκη που επιδεινώνεται λόγω του υψηλού ρυθμού αστικοποίησης της.
Η έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού WMO για την κατάσταση του παγκόσμιου κλίματος 2022, που δημοσιεύτηκε στις 21 Απριλίου, αναδεικνύει τις αλλαγές σε πλανητική κλίμακα, στην ξηρά, στους ωκεανούς και στην ατμόσφαιρα, που προκαλούνται από την εκτόξευση των ποσοτήτων των αερίων θερμοκηπίου.
Η έκθεση του WMO έπεται της δημοσίευσης της έκθεσης για την κατάσταση του κλίματος στην Ευρώπη από την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της ΕΕ. Συμπληρώνει δε, την 6η έκθεση αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία περιλαμβάνει δεδομένα έως το 2020.
Tα σημαντικότερα ευρήματα είναι:
Α. Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία το 2022 έφτασε + 1,15°C πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1850-1900. To 2022 καταγράφηκε σαν η 5η ή 6η θερμότερη χρονιά στην πρόσφατη ιστορία. Αυτό συνέβη παρά την ανασταλτική επίδραση του γνωστού φαινομένου La Niña. Ο δεσμευτικός στόχος 1,5-2 βαθμών της Συμφωνίας του Παρισιού, μοιάζει πλέον εξαιρετικά επισφαλής.
Β. Οι συγκεντρώσεις των τριών κύριων αερίων του θερμοκηπίου –διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου– έφθασαν σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ το 2021. Η ετήσια αύξηση της συγκέντρωσης μεθανίου από το 2020 έως το 2021 ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφεί.
H επιμονή στη χρήση του φυσικού αερίου στοιχειοθετεί αρνητική υποθήκη στην επίτευξη των κλιματικών στόχων. Το μεθάνιο που αποτελεί το 85-90% του ΦΑ, παραμένει σχετικά για περιορισμένη διάρκεια στην ατμόσφαιρα (περίπου μια δεκαετία), αλλά είναι 10 φορές ισχυρότερο του CO2 στην υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας. Το IPCC εκτιμά ότι η δραστική μείωση του μεθανίου είναι προϋπόθεση για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι εκπομπές του μεθανίου αντιπροσωπεύουν το 25% των αιτίων της υπερθέρμανσης και ο περιορισμός του μπορεί να συμβάλει στη μείωση της θερμοκρασίας κατά 0,3οC την επόμενη 20ετια, γλιτώνοντας 255 χιλ. πρόωρους θανάτους και 26 εκ. τόνους σταριού, σόγιας, καλαμποκιού και ρυζιού (Ε. Gagliano, Πανεπιστήμιο της Bologna).
Γ. Οι παγετώνες για τους οποίους έχουμε μακροχρόνιες παρατηρήσεις παρουσίασαν μέση μείωση πάχους άνω των -1,3 μέτρων μεταξύ Οκτωβρίου 2021 και Οκτωβρίου 2022. Η σωρευτική μείωση πάχους από το 1970 ανέρχεται σε σχεδόν 30 μέτρα.
Δ. Ο θαλάσσιος πάγος στην Ανταρκτική μειώθηκε στα 1,92 εκ. km2, το χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί και σχεδόν 1 εκ. κάτω από την περίοδο 1991-2020.
Ε. Η θερμοχωρητικότητα των ωκεανών έφτασε σε νέο υψηλό ρεκόρ το 2022. Παρά τις συνεχιζόμενες επιρροές του La Niña, το 58% της επιφάνειας του ωκεανού βίωσε τουλάχιστον ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα κατά τη διάρκεια του 2022.
ΣΤ. Η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας συνέχισε να αυξάνεται φτάνοντας σε νέο υψηλό ρεκόρ το 2022. Ο ρυθμός της παγκόσμιας μέσης ανόδου έχει διπλασιαστεί μεταξύ της πρώτης δεκαετίας 1993-2002 και της επόμενης, από 2,27 χιλ./έτος σε 4,62 χιλ./έτος, δηλαδή αύξηση κατά 107%.
Ζ. Οξίνιση των ωκεανών: Το CO2 αντιδρά με το θαλασσινό νερό με αποτέλεσμα τη μείωση του pH. Η οξίνιση των ωκεανών απειλεί τους οργανισμούς και τα οικοσυστήματα. Η 6η IPCC συμπεραίνει ότι «το pH της ανοικτής επιφάνειας των ωκεανών είναι τώρα το χαμηλότερο εδώ και τουλάχιστον 26 χιλιάδες χρόνια και οι τρέχοντες ρυθμοί αλλαγής του είναι άνευ προηγουμένου, τουλάχιστον από εκείνη την εποχή».
Η. Ξηρασία στην Ανατολική Αφρική: Οι βροχοπτώσεις ήταν κάτω από το μέσο όρο σε πέντε διαδοχικές υγρές περιόδους, η μεγαλύτερη ακολουθία εδώ και 40 χρόνια. Από τον Ιανουάριο του 2023, εκτιμάται ότι πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια.
Θ. Βροχοπτώσεις ρεκόρ που οδήγησαν σε εκτεταμένες πλημμύρες στο Πακιστάν, με πάνω από 1.700 θανάτους και σχεδόν 8 εκ. ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι συνολικές οικονομικές απώλειες εκτιμήθηκαν σε 30 δισ.
I. Κύματα καύσωνα έσπασαν ρεκόρ και έπληξαν την Ευρώπη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Σε ορισμένες περιοχές, η υπερβολική ζέστη συνδυάστηκε με εξαιρετικά ξηρές συνθήκες. Οι υπερβάλλοντες θάνατοι που συνδέονται με τη ζέστη στην Ευρώπη ξεπέρασαν συνολικά τους 15.000.
Κ. Επισιτική ανασφάλεια: Εκτιμάται ότι 767,9 εκ. αντιμετώπισαν υποσιτισμό το 2021, δηλαδή το 9,8% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι μισοί βρίσκονται στην Ασία και το ένα τρίτο στην Αφρική. Οι καύσωνες που ακολούθησαν τους μουσώνες του 2022 στην Ινδία και το Πακιστάν προκάλεσαν μείωση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Αυτό, σε συνδυασμό με την απαγόρευση των εξαγωγών σιταριού και τους περιορισμούς στις εξαγωγές ρυζιού στην Ινδία, μετά την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία, απείλησε τη διαθεσιμότητα, την πρόσβαση και τη σταθερότητα των βασικών τροφίμων στις διεθνείς αγορές τροφίμων.
Λ. Εκτοπισμοί πληθυσμών: Στη Σομαλία, σχεδόν 1,2 εκ. άνθρωποι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους λόγω των καταστροφικών επιπτώσεων της ξηρασίας στις κτηνοτροφικές και αγροτικές καλλιέργειες. Περισσότεροι από 60 χιλ. άνθρωποι πέρασαν στην Αιθιοπία και την Κένυα. Μέχρι τον Οκτώβριο, περίπου 8 εκ. άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά από τις πλημμύρες.
Νομικές διώξεις κλιματικών παραβατών
Για πρώτη φορά στην Ιταλία, μια ιδιωτική εταιρεία θα βρεθεί στο εδώλιο κατηγορούμενη ότι συνέβαλε μαζικά, για δεκαετίες, στην κλιματική αλλαγή και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προκαλεί. Η νομική δράση στρέφεται εναντίον της Eni (Ente Nazionale Idrocarburi) και προωθείται από τις οργανώσεις ReCommon και Greenpeace, μαζί με 12 πολίτες.
«Δεν ζητάμε τoν χρηματικό προσδιορισμό της ζημίας, αλλά την επιβεβαίωση της, σε σχέση με το παρελθόν και το μέλλον», λέει ο A. Tricarico του ReCommon. «Η κλιματική αλλαγή έχει σοβαρές επιπτώσεις στα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτά στη ζωή και την υγεία και έχει τους υπεύθυνους». Στόχος της «δίκαιης αιτίας», όπως την έχουν ονομάσει οι υπογράφοντες, είναι να καταδείξει στο δικαστήριο τη βλαπτικότητα των δραστηριοτήτων της Eni, έτσι ώστε, «ο δικαστής να καταδικάσει την εταιρεία να αλλάξει τη βιομηχανική στρατηγική της επιβάλλοντας μείωση των εκπομπών κατά 45% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2020, μέσα στα επόμενα επτά χρόνια».
Συλλογικότητες και απλοί πολίτες είναι πεπεισμένοι ότι οι αξιώσεις τους βασίζονται σε στέρεες νομικές βάσεις. Κατά πρώτον, στο ίδιο το ιταλικό Σύνταγμα, όπως και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ), η οποία προστατεύει επίσης τα θεμελιώδη δικαιώματα που παραβιάζονται από την κλιματική αλλαγή, και τη συμφωνία του Παρισιού για τη μείωση των εκπομπών. Αντιθέτως, η δικαστική εκτίμηση της ενδεχόμενης αιτιώδους συνάφειας μεταξύ των δραστηριοτήτων της Eni και των περιβαλλοντικών και οικολογικών αλλοιώσεων πρέπει να στηρίζεται στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα.
Το 2021 στην Ολλανδία μια παρόμοια αγωγή κατά της Shell οδήγησε σε καταδίκη πρώτου βαθμού. Η βρετανική πετρελαϊκή εταιρεία έχει θεωρηθεί υπεύθυνη για τη συνειδητή συμβολή της καταστροφή του κλίματος και έχει υποχρεωθεί να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Παρόμοιες πρωτοβουλίες βρίσκονται σε εξέλιξη σε πολλές άλλες χώρες. Οικολογικά κινήματα και συλλογικότητες αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο και σε επίπεδο νομικών δράσεων απέναντι στην ανεξέλεγκτη κλιματοκτόνα πρακτική των μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών.