Έχει έρθει το τέλος της πολιτικής επικοινωνίας που διεξαγόταν στα μπαλκόνια και στα ψηλά βάθρα, μέρη του φυσικού κόσμου από τα οποία ο πολιτικός αποτελούσε μία μακρινή φιγούρα που προσπαθούσε να μεταφέρει τον παλμό του στα πλήθη, αλλά και ταυτόχρονα να διατηρήσει την απόμακρη φύση της εξουσίας.
Σήμερα επιχειρεί να βρίσκεται όσο πιο κοντά από ποτέ, μέσα από τις οθόνες των smart συσκευών μας, επικοινωνώντας προς εμάς -πάντα διαμεσολαβημένα- όχι μόνο προγραμματικές δηλώσεις, αλλά και στιγμιότυπα από την προσωπική ζωή του, υπό μία άλλη μορφή προσωπικής εξομολόγησης. Αυτή είναι η ψηφιοποιημένη πολιτική επικοινωνία που διεξάγεται μέσα από τις πλατφόρμες, οι οποίες αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην καθημερινότητά μας.
Η αξία των φορητών συσκευών
Το smartphone μας πλέον είναι ένα από τα σημαντικότερα «όπλα» που έχει στη διάθεσή του ένας πολιτικός. Πλατφόρμες που χρησιμοποιούμε σχεδόν όλοι μας καθημερινά όπως το Facebook, το Instagram, το YouTube, το Viber και το Tik Tok προσφέρουν τη δυνατότητα ο πολιτικός να κάνει μικροστόχευση και να απευθύνεται σε ειδικά κοινά ανάλογα το φύλο, την ηλικία, την περιοχή στην οποία διαμένουν ή κινούνται, αλλά και τα ενδιαφέροντά τους. Έτσι σήμερα μία προεκλογική καμπάνια μπορεί να σχεδιαστεί με πλήθος παραλλαγών ως προς τα μηνύματα, ώστε κάθε ένα από αυτά να δημιουργείται με διαφορετική γλώσσα και να ανταποκρίνεται ακριβώς στις ανάγκες του κοινού-στόχου.
Ταυτόχρονα, όλες οι πλατφόρμες παρέχουν τη δυνατότητα να προσμετρώνται τα αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο και έτσι ο πολιτικός και το επιτελείο του γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή αν κάτι δουλεύει ή πρέπει να αναδιαμορφωθεί για να γίνει πιο αποτελεσματικό.
Ο ρόλος των social media στις εκλογές και η νέα γενιά
Αυτή η στροφή δεν είναι κάτι νέο. Τα social media χρησιμοποιούνται στην πολιτική επικοινωνία ήδη από το 2008 με πρώτο τον Barack Obama που επένδυσε στις δυνατότητές τους. Από τότε βλέπουμε πως σε κάθε εκλογικό κύκλο εμφανίζονται νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή πλατφόρμες και τα οποία αξιοποιούνται, καθώς οι πολιτικοί στην πράξη αντιγράφουν τις τάσεις και τις μεθόδους που αποτυπώνονται στο digital marketing εν γένει.
Ως προς την ελληνική περίπτωση, οι εθνικές εκλογές του 2023 έχουν δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία αξίζει να σημειώσουμε για να δούμε το γιατί φέτος τα social media είχαν τόσο ισχυρή παρουσία.
Αρχικά αποτελούν την πρώτη μεταπανδημική εκλογική διαμάχη στη χώρα μας. Η περίοδος της πανδημίας αποτέλεσε καταλύτη ώστε οι άνθρωποι να δαπανούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Ο εγκλεισμός (lockdowns) και ο φόβος της επαφής με τους άλλους, ως συνέπεια της υψηλής μεταδοτικότητας της Covid-19, οδήγησε πολλούς πολίτες να ανοίξουν λογαριασμό σε κάποιο ΜΚΔ ώστε να ικανοποιούν την ανάγκη για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία.
Παράλληλα, οι φετινές εκλογές αποτελούν την πρώτη πολιτικά ενεργή συμμετοχική εμπειρία στη δημοκρατία για την περιβόητη «Gen-Z», δηλαδή τους νέους που γεννήθηκαν από το 2000 και μετά και οι οποίοι είναι στην ουσία η και η πρώτη «digital native» γενιά. Πρόκειται για μία δεξαμενή περίπου 438.595 νέων ψηφοφόρων, αριθμός αρκετά σημαντικός αν λάβουμε υπ’ όψη μας τα ποσοστά συμμετοχής των προηγούμενων εκλογικών κύκλων τα οποία φθίνουν εδώ και χρόνια.
Σε αντίθεση με το στερεότυπο πως οι νέοι είναι αδιάφοροι για τα κοινά και διέπονται από πολιτικό κυνισμό, η έρευνα του Ινστιτούτου Ereron «Η νέα γενιά μετά τα Τέμπη» αποκάλυψε πως το 82,1% των συμμετεχόντων (17-34 ετών) σκοπεύει να συμμετέχει στις εκλογές της 21ης Μαΐου, ενώ το 77,5% επιθυμεί να ψηφίσει ξανά αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση.
Το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών εγγράφηκε ως συλλογικό τραύμα σε αυτή τη γενιά, καθώς τα περισσότερα από τα θύματα ήταν φοιτητές και αυτομάτως γίνεται η τοποθέτηση του εαυτού τους στο πλαίσιο της διακινδύνευσης. Τα αρνητικά συναισθήματα τα οποία παράχθηκαν υπήρξαν κυρίαρχη θεματική για σχεδόν ένα μήνα στα social media αποδεικνύοντας πως τα ΜΚΔ είναι ικανά να συμβάλουν σε σημαντικό βαθμό στη συγκρότηση της πολιτικής ταυτότητας, αλλά και την επιθυμία για συμμετοχικότητα στις δημοκρατικές διαδικασίες.
Η αποπολιτικοποίηση της πολιτικής
Στα ΜΚΔ οι πολιτικοί πλέον δεν διαγωνίζονται μονάχα για να κερδίσουν εντυπώσεις -και ψήφους- με τις πολιτικές θέσεις τους, αλλά και μέσα από τη συγκρότηση πολιτιστικών στοιχείων. Αυτό δεν αποτελεί μονάχα συνέπεια της αμερικανοποίησης της πολιτικής επικοινωνίας, αλλά και μία τάση οι ίδιοι αλγόριθμοι να προωθούν καλύτερα περιεχόμενο που ακολουθεί συγκεκριμένα trends ή συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά. Πρόκειται ουσιαστικά για μία μορφή αποπολιτικοποίησης της ίδιας της πολιτικής, η οποία δίνει βάρος στο image-making, την προσωπική ζωή των υποψηφίων και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά τα οποία στο τέλος είναι και αυτά που μένουν στον ψηφοφόρο μαζί με κάποια επίκαιρα slogans. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα ΜΚΔ αποτελούν ημι-προσωπικούς και ταυτόχρονα ημι-δημόσιους χώρους.
Πίνακας εκλογικής συμμετοχής
Έτος Ποσοστό Συμμετοχής Αριθμός Ψηφοφόρων Μεταβολή
2019 57,78% 5.769.644 +1,21%
2015 (Σεπτέμβριος) 56,57% 5.566.295 -7,30%
2015 (Δημοψήφισμα) 62,50% 6.161.140 -1,37%
*Υπολογίζεται ανεξάρτητα
2015 (Ιανουάριος) 63,87% 6.330.786 +1,40%
2012 (Ιούνιος) 62,47% 6.217.000 -2,63%
2012 (Μάιος) 65,10% 6.476.751 -5,85%
2009 70,95% 7.044.606 -3,20%
Πηγή Δεδομένων: Υπουργείο Εσωτερικών, https://www.ypes.gr/