Ετέλ Αντνάν «Ταξίδι, πόλεμος, εξορία», μετάφραση: Σπύρος Γιανναράς, εκδόσεις Άγρα, 2023
«Πώς να γιατρέψεις τη μνήμη;» αναρωτιόταν η Ετέλ Αντνάν στο τόσο ξεχωριστό βιβλίο της Σιττ Μαρί-Ροζ (μτφ. Λίζυ Τσιριμώκου, εκδ. Άγρα, 2019), στο οποίο περιδιαβάζει στη σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο Βηρυτό και στη σκληρή της ιστορία. «Τη μνήμη μου και τη ζωή μου στην καθημερινότητά της την έχει υφάνει ο πόλεμος», γράφει η Ετέλ Αντνάν εδώ, στο σύντομο κείμενο που περιέχεται σε αυτή την έκδοση, συνομιλώντας με το προηγούμενο κείμενο και ανατέμνοντας κάποιες από τις πιο σκληρές εμπειρίες που μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος: τον πόλεμο, τον ξεριζωμό, την εξορία.
«Η γεωγραφική εξορία δεν είναι παρά το πλαίσιο μιας βαθύτερης εξορίας»: την πληγή αυτής της βαθύτερης εξορίας («για την οποία δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα», όπως προσθέτει) σκαλίζει με τον διεισδυτικό τρόπο της η Αντνάν, καθώς περιγράφει το δικό της βίωμα του φευγιού και της εξορίας (προσωπικό και οικογενειακό), αλλά και την επιλογή της επιστροφής, το 1972, και κατόπιν της ζωής στην αγνώριστη, πια, ματωμένη Βηρυτό: εκεί, στη γενέθλια πόλη που κατέρρεε μέσα στη δίνη του εμφυλίου που ξέσπασε το 1975, «ανακάλυπτα –βίωνα– το βαθύτερο νόημα της εξορίας. Τη στιγμή εκείνη, αντί να φύγω εγώ, με εγκατέλειπε η Βηρυτός, και, σήμερα πια, ξέρουμε ότι με εγκατέλειπε για πάντα», λέει, φωτίζοντας το δίπολο πόλεμος-ξεριζωμός και τις ανεξίτηλες πληγές του, από άλλη μια σκοπιά, βαθιά και βιωματική. Ή, αλλιώς, «από την εξορία δεν γυρίζεις ποτέ», όπως έλεγε ένας άλλος εξόριστος, Χιλιανός αυτός, ο Λουίς Σεπούλβεδα. Ανοίγει, λοιπόν, τον φακό της η Αντνάν και μιλάει και για εκείνη τη (διαφορετική; πώς διαφορετική;) εξορία αυτών που, αν δεν έχουν ίσως εκτοπιστεί από τόπο τους, ωστόσο «ζουν υπό ποικίλα τυραννικά καθεστώτα» (το insilio ίσως, κατά το exilio, μια λέξη που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο αν και δεν έχει περάσει καν στα λεξικά ακόμα).
Για πολλά μιλάει η Αντνάν σε αυτές τις λίγες σελίδες: για τη ζωή της μακριά από τον Λίβανο, για τη γλώσσα και την αποικιοκρατία, για τις ψυχολογικές διαδρομές που διαβαίνουν όσοι και όσες βιώνουν την εξορία.
Λίγες σελίδες, ένα μικρό κείμενο, γόνιμο και πλούσιο, που μένει μαζί με τον αναγνώστη και την αναγνώστρια και αφού κλείσει το βιβλίο.
Η Ετέλ Αντνάν γεννήθηκε στη Βηρυτό το 1925. Έζησε πολλά χρόνια στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, ενώ την περίοδο 1972-1976 είχε επιστρέψει στον Λίβανο και είχε δουλέψει ως δημοσιογράφος. Με πολύ πλούσιο έργο, συγγραφικό και εικαστικό, έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία (μεταξύ άλλων έχει χριστεί Ιππότης των Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας, ενώ το 2013 τιμήθηκε με το βραβείο λεσβιακής ποίησης Lambda Literary Award). Πέθανε στο Παρίσι το 2021.