Φωτογραφίες: Νικόλας Κοκοβλής
Μία εβδομάδα μετά τα απροσδόκητα εκλογικά αποτελέσματα, η «Εποχή» μιλά με την ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και υποψήφια βουλεύτρια στο Επικρατείας του ΜέΡΑ25-Συμμαχία για τη Ρήξη, Αλεξάνδρα Κορωναίου, για μια πρώτη ακτινογραφία της ψήφου της κοινωνίας. Πού κινείται αξιακά ο κόσμος, γιατί η Αριστερά έχασε κατεξοχήν εκλογικά της «προπύργια», όπως οι άνεργοι και οι νέοι; Μπορεί να υπάρξει κάποια αλλαγή μέσα σε έναν μόλις μήνα;
Η πρωτιά της ΝΔ, βάσει δημοσκοπήσεων, ήταν αναμενόμενη. Παρόλ’ αυτά, τα ποσοστά και η διαφορά με τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν αναπάντεχα. Πώς ψήφισε τελικά η ελληνική κοινωνία, έχει ιδεολογικά χαρακτηριστικά η ψήφος ή αφορά περισσότερο ζητήματα διαχείρισης; Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research, το 43% στο ερώτημα γιατί νίκησε η ΝΔ, απάντησε λόγω αδυναμιών της αντιπολίτευσης…
Δύσκολο ερώτημα, καθώς η κοινωνία δεν είναι μια αδιαφοροποίητη συνάθροιση ατόμων. Αποτελείται από κοινωνικές τάξεις, ομάδες, κατηγορίες κ.λπ., με διαφορετικά συμφέροντα και προτάγματα, διαφορετικές αξίες, ιδεολογίες και κοινωνικές αναπαραστάσεις. Όλοι αναγνωρίζουμε ότι πρόκειται για μια σημαίνουσα συντριπτική ήττα της Αριστεράς στο σύνολό της. Οι ποιοτικές αναλύσεις απαιτούν περίσκεψη, νηφαλιότητα και χρόνο. Σε μια πρώτη προσέγγιση, η καθαρή νίκη της Δεξιάς και η άνοδος των ποσοστών μικρότερων ακροδεξιών και λαϊκιστικών κομμάτων δείχνουν πως όσοι/ες ψήφισαν, επέλεξαν με βάση τη σταθερότητα, αλλά και την εγγύτητα προς «παραδοσιακές» αξίες, εμβολιασμένες με ισχυρές δόσεις ρατσισμού, εθνικισμού κ.ά. Ας μην παραγνωρίζουμε, όμως, και το βίωμα πολλαπλών τραυματικών εμπειριών από τη μακρόχρονη λιτότητα, την πανδημική κρίση, τον πόλεμο στην Ευρώπη. Είναι φανερό πως οι ηγεσίες των αριστερών κομμάτων, και ιδιαίτερα η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, όχι μόνο δεν κατάφεραν να επουλώσουν αυτά τα τραύματα, αλλά πολλές φορές έξυσαν πληγές του παρελθόντος. Η αιμορραγία ήταν φανερή, καθώς τα αριστερά, προοδευτικά, ή όπως αλλιώς θέλετε, κόμματα επιδόθηκαν με περισσή αυταρέσκεια σε «ενδοοικογενειακές» διαμάχες, ακυρώνοντας στην πράξη τη μεγάλη ευκαιρία της απλής αναλογικής για να επεξεργαστούν ένα πειστικό, οραματικό και ρεαλιστικό πρόγραμμα. Αυτό βαραίνει και θα βαραίνει, νομίζω, πρωτίστως την ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, που επέλεξε να μην ανταποκριθεί στα καλέσματα για προεκλογικό διάλογο, κυρίως από την πλευρά του ΜέΡΑ25. Αυτή είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα και την γνωρίζουν όλοι και όλες. Σε τελική ανάλυση, όμως, αυτή είναι μια υπόθεση που θα αποτιμηθεί ως προς τις συνέπειές της στο εσωτερικό κάθε κόμματος. Επειδή, όμως, η κοινωνία είχε σαφή πρόσληψη της αδυναμίας συγκρότησης μιας σταθερής συμμαχίας των αριστερών δυνάμεων, ελπίζω η συζήτηση να είναι ανοικτή, ευρύτατα και ουσιαστικά συμμετοχική και δημοκρατική. Διαφορετικά οφείλουμε, είτε μας αρέσει είτε όχι, να παραδεχτούμε με ειλικρίνεια ότι ο ατομοκεντρισμός δεν αποτυπώνεται μόνο στην κοινωνία, αλλά και στα αριστερά ατομικά και συλλογικά υποκείμενα.
Στον άξονα Αριστεράς - Δεξιάς, η κοινωνία που θεωρείτε ότι βρίσκεται; Είδαμε δυστυχώς και μια σημαντική άνοδο της ακροδεξιάς, με τον Βελόπουλο να αυξάνει τα ποσοστά του, αλλά και το υπερσυντηρητικό Νίκη να κοντεύει να μπει στη Βουλή.
Για πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα νέους, τα όρια Αριστεράς-Δεξιάς είναι πλέον δυσδιάκριτα και αυτό συμβαίνει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στη γενικότερη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας συνέβαλε και η συντηρητική στροφή της ριζοσπαστικής Αριστεράς προς κεντρώες και ακροκεντρώες επιλογές. Αργή, αλλά σταθερή πορεία από το 2015 και έπειτα. Σήμερα διαπιστώνουμε τα αποτελέσματά της. Η κοινωνική οργή, οι ποικίλες ματαιώσεις αγώνων και διεκδικήσεων, τα «καπελώματα» των κοινωνικών κινημάτων προς όφελος των επαγγελματιών πολιτικών, ακόμα και το έγκλημα στα Τέμπη, οδήγησαν σε ενίσχυση είτε της παραδοσιακής με έντονες αποχρώσεις ακροδεξιών αντιλήψεων Νέας Δημοκρατίας, είτε στην ενίσχυση καθαρών ακροδεξιών κομμάτων που ομνύουν στο πρόταγμα «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» και ολίγη «πονεμένη Ρωμιοσύνη» του πρωτοεμφανιζόμενου κόμματος «Νίκη» που φλερτάρει με την είσοδό του στη Βουλή. Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου μια μικρή παρένθεση. Σε τι ωφέλησε, αλήθεια, η λυσσαλέα δαιμονοποίηση του ΜέΡΑ25, η ψυχολογιοποίηση της πολιτικής οντότητας του γραμματέα του κόμματος, η απουσία διαμαρτυρίας για τον αποκλεισμό εκπροσώπων του κόμματος από τα συστημικά μέσα ενημέρωσης; Δεν νομίζω πως το μικρό αυτό κόμμα, παρά τις ποικίλες αδυναμίες του, δεν έδωσε συνεπείς αγώνες τόσο εντός όσο και εκτός Βουλής, για να στηλιτεύσει τα ολιγαρχικά συμφέροντα ονοματίζοντάς τα χωρίς φόβο. Βεβαίως, το πρόγραμμά του αποδοκιμάστηκε, αυτό είναι αναμφισβήτητο και θα συζητηθεί. Ποιους, όμως, ωφελεί μια ακροδεξιά στροφή; Σίγουρα όχι τα πολύμορφα εργατικά, γυναικεία, νεολαιίστικα κινήματα, τα προοδευτικά κινήματα υπέρ της ελεύθερης δημιουργικότητας, της τέχνης, της παιδείας και του πολιτισμού.
Αναφερθήκατε στην τραγωδία των Τεμπών, που συγκλόνισε τη χώρα, παρόλ’ αυτά στην έρευνα της aboutpeople, στους λόγους επιλογής ψήφου ήταν στο τέλος, μαζί με τις υποκλοπές, με 6,2% και 5,2% αντίστοιχα. Οι πρώτοι λόγοι ήταν η λειτουργία του κράτους και η οικονομία. Τι μας δείχνει αυτό; Δεν ενδιαφέρεται η κοινωνία για ζητήματα δημοκρατίας, αλλά και για συλλογικά κοινωνικά πλήγματα;
Μέχρι τώρα, σε όλες σχεδόν τις έρευνες, διαπιστώνουμε πως η κοινωνία δεν έχει εμπιστοσύνη σε θεσμούς όπως είναι τα κόμματα, η κυβέρνηση, η Βουλή, ακόμα και ο θεσμός του πρωθυπουργού. Η κρίση της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας εξαπλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Θα διακινδυνεύσω, επομένως, μια ερμηνεία που ενδέχεται να είναι λανθασμένη. Το σκάνδαλο των υποκλοπών δεν άγγιξε βαθύτερα την κοινωνία, στον βαθμό που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πειστεί πως όλοι σχεδόν οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι, διαπλεκόμενοι, παρακολουθούν ο ένας τον άλλον κ.ο.κ. Και, επιπλέον, γνωρίζουν και φαίνεται να έχουν αποδεχτεί ότι ζούμε κάτω από την παγκόσμια επιτήρηση του Big Brother. Άρα, η εμμονή του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ σε αυτό το θέμα δεν τον βοήθησε, πήρε συχνά τη μορφή κουτσομπολιού στα τηλεοπτικά πάνελ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφήνοντας στη σκιά τα θεμελιώδη ερωτήματα για τις κοινωνικές και ατομικές ελευθερίες και τη λειτουργία του επιτελικού κράτους. Όσο για το έγκλημα των Τεμπών, ενδεχομένως, οι ψηφοφόροι επέλεξαν να κρατήσουν αποστάσεις από μια τιμωρητική ψήφο των ενόχων. Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης ήταν μάλλον καταλυτικός. Το έγκλημα εμφανίστηκε σαν «ατομική ανευθυνότητα», η τραγωδία του θανάτου έγινε θέαμα προς κατανάλωση. Ο κόσμος της εικόνας καταβρόχθισε τη συλλογική οργή.
Είδαμε, επίσης, ότι η πλειοψηφία των ανέργων ψήφισε ΝΔ, κάτι σπάνιο για ευάλωτη κοινωνική ομάδα, που συνήθως στρέφεται στα αριστερά. Το 2019 είχε προτιμήσει τον ΣΥΡΙΖΑ κατά 42%. Τι άλλαξε και επέλεξε μια κυβέρνηση, μάλιστα, που έχει θέσει κόφτη στον ΟΑΕΔ; Θεώρησαν πως έχουν καλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας με τη ΝΔ;
Νομίζω πως ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ήταν μακριά από το να θέσει στο επίκεντρο του λόγου και των προτάσεών του τους άνεργους και άλλες ομάδες υψηλής ευαλωτότητας. Η σαφέστατη στροφή προς τη «μεσαία τάξη» –μια αμφιλεγόμενη και προβληματική εργαλειακή έννοια στην κοινωνιολογία– άφηνε στη σκιά τις παλαιότερες προτεραιότητες. Επίσης, η επικέντρωση σε προσωποποιημένες επιθέσεις στον πρωθυπουργό έδιναν την εντύπωση πως το τελικό διακύβευμα ήταν η εναλλαγή προσώπων στη διαχείριση των προβλημάτων (ακρίβεια, ανεργία, φτώχεια), χωρίς όμως ριζικές διαφοροποιήσεις στις κύριες κατευθύνσεις. Οι βασικές δομές δεν τέθηκαν σε αμφισβήτηση. Αντιθέτως, η ΝΔ είχε την επικοινωνιακή «άνεση» να υπόσχεται ανάπτυξη, επενδύσεις και καλύτερους μισθούς. Αυτά ηχούν ευχάριστα στα αυτιά των ανθρώπων που δεν θέλουν να ταυτίζονται με τους φτωχούς και τους άστεγους. Αυτή είναι η παγίδα της «μεσαίας τάξης». Είναι λίγο σαν το νεαρό εργαζόμενο σε πιτσαρία στην Αγγλία, ο οποίος σε ερώτησή μου, στο πλαίσιο έρευνας για το brain drain, αρνήθηκε έντονα να αυτοχαρακτηριστεί ως «μετανάστης», επειδή δεν βρισκόμαστε στην εποχή τους 1960. Έτσι, αυτοπροσδιορίστηκε ως «πολίτης του κόσμου», επειδή ζει στην Αγγλία, μιλάει αγγλικά και δεν επιθυμεί να τον ταυτίζουν με τους φτωχούς έλληνες μετανάστες άλλων εποχών. Ενδιαφέρουσα αντίληψη.
Πηγαίνοντας προς τις δεύτερες εκλογές, πώς κρίνετε ότι θα κινηθεί η κοινωνία; Με τον ίδιο τρόπο, θα μετατοπιστεί, θα πάει να ψηφίσει;
Θεωρώ πως μπορεί να υπάρξουν μικροδιορθώσεις, αν κινητοποιηθούν ψηφοφόροι της Αριστεράς που δεν είχαν πάει να ψηφίσουν. Δεν πιστεύω, όμως, πως θα έχουμε θεαματικές αλλαγές προς όφελος της Αριστεράς, η οποία άλλωστε μπαίνει σε περίοδο ξεκαθαρίσματος λογαριασμών. Είναι σκληρή η Αριστερά σε τέτοια ξεκαθαρίσματα, είναι ανθρωποφαγική. Και δεν νομίζω πως θα γίνει κάποια σε βάθος αυτοκριτική. Η συντήρηση του ήδη υπάρχοντος είναι πιο δυνατή από την αλλαγή του. Η ριζοσπαστική ανατρεπτική Αριστερά έχει δύσβατο δρόμο για να ανασυνταχθεί. Δεν έχει, άλλωστε, και τα κατάλληλα εργαλεία διατηρώντας, αφενός, την ιστορική μνήμη και επινοώντας, αφετέρου, τη ριζοσπαστική προοπτική του 21ου αιώνα. Η αριστερή μελαγχολία του Enzo Traverso θα μας συνοδεύει για καιρό. Δεν είναι κακό αυτό. Αρκεί να μην περάσουμε στην ακινησία, στην πλήρη απομάκρυνση από τα πιο ζωντανά κομμάτια της κοινωνίας. Και από αυτή τη σκοπιά, επιτρέψτε μου να πω όσο πιο ταπεινά μπορώ, πως θεωρώ χρήσιμο να ακούγεται η φωνή του ΜέΡΑ25 μέσα στη Βουλή. Εκτός Βουλής είμαι σίγουρη πως θα εξακολουθήσει να ακούγεται. Και ο τόπος και η συνολική Αριστερά έχουν να ωφεληθούν από τις ενδιαφέρουσες προτάσεις της ανυπάκουης Αριστεράς για τη δημιουργία μιας μεγαλύτερης και, κυρίως, πιο συλλογικής ριζοσπαστικής Αριστεράς. Η μεγάλη ευκαιρία της απλής αναλογικής δυστυχώς μάλλον χάθηκε. Αυτό που προέχει γενικά, είναι να συνειδητοποιήσουμε πως θα πάμε στις εκλογές έχοντας ένα κυρίαρχο δεξιό-ακροδεξιό ρεύμα απέναντι στο οποίο καλούμαστε να ενεργοποιήσουμε δυνάμεις και αντοχές, ώστε να μην αφήσουμε τη δίκαιη οργή των τελευταίων χρόνων να αποκρυσταλλωθεί σε εθνικιστικά, συντηρητικά, αντιδημοκρατικά προτάγματα. Να αναχαιτίσουμε το ρεύμα προς τον σκοταδισμό. Αναγνωρίζοντας, πρωτίστως, ό,τι μας ενώνει στους δρόμους της θεωρίας και της πράξης ως προϋπόθεση για να μπορούν κι οι διαφορές ελεύθερες να ανθίζουν.
Βιαστήκαμε να κάτσουμε δίπλα στη νεολαία
Η μεγάλη ανατροπή, βέβαια, ήρθε στη νέα γενιά, που για πρώτη φορά η ΝΔ κατέγραψε πρωτιά σ’ αυτή την ομάδα. Εδώ και μια τετραετία λέγαμε πως αυτή η κυβέρνηση εχθρεύεται τους νέους με την καταστολή τους στα σινεμά, στις πλατείες, την πανεπιστημιακή αστυνομία… Πώς εξηγείται, λοιπόν, αυτό το αποτέλεσμα; Αναγνώσαμε λάθος την πραγματικότητα, έπαιξαν ρόλο τα 150 ευρώ στους νέους ή η καμπάνια στο tik tok;
Νομίζω ότι βιαστήκαμε να κάτσουμε δίπλα στη νεολαία, χωρίς να την ρωτήσουμε αν εκείνη επιθυμεί να κάτσει μαζί μας και σε ποια θέση. Αλλά ποιος δεν ονειρεύεται την αιώνια νεότητα και ποιος δεν ποντάρει στην εκλογική πελατεία που αντιπροσωπεύει; Βέβαια, πρέπει να δούμε αν η αποχή ήταν σημαντική στους νέους και ιδιαίτερα σε ποιες κατηγορίες των νέων, αφού κοινωνιολογικά η νεολαία δεν είναι παρά μια λέξη. Υποθέτω πως οι νέοι άνθρωποι που ψήφισαν, μας έστειλαν ένα ηχηρό μήνυμα. Μήνυμα από μια γενιά που έχει ταλαιπωρηθεί πολύ και στα μάτια της οποίας οι προηγούμενες γενιές έχουν μεγάλες ευθύνες για το δυστοπικό παρόν στο οποίο ζουν. Αυτό τους κάνει να νιώθουν εξαιρετικά ανασφαλείς και, έτσι, η νέα γενιά, ιδιαίτερα επηρεασμένη και σοκαρισμένη από την πρόσφατη πανδημία, παρά τους μαχητικούς αγώνες της, νιώθει την ανάγκη ασφάλειας και σταθερότητας. Αυτό είναι πιο σημαντικό, αν δει κανείς και τις διεθνείς έρευνες. Το ψυχολογικό αποτύπωμα της πανδημίας είναι εδώ, αύξησε την ανασφάλεια, την κόπωση, την αβεβαιότητα. Δε νομίζω ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τα 150 ευρώ για την εμπορευματοποίηση του όποιου ελεύθερου χρόνου τους. Οι καμπάνιες στο tik tok και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σίγουρα έπαιξαν ρόλο, αλλά η Αριστερά άργησε να ανακαλύψει αυτό το σύμπαν και, το κυριότερο, δεν επιχείρησε να το αλλάξει. Αφέθηκε μάλλον χωρίς κριτική σκέψη στις συμβουλές των ειδικών του εμπορικού μάρκετινγκ και ενσωματώθηκε στη lifestyle καταναλωτική κουλτούρα της εποχής. Οι lifestyle επιλογές έχω τη εντύπωση πως δεν ωφέλησαν ιδιαίτερα την Αριστερά. Ωφέλησαν για μια ακόμα φορά τα πρόσωπα που ενσαρκώνουν αυτές τις επιλογές. Όμως οι νέοι καταλαβαίνουν πως αυτά είναι «διαφημιστικά κόλπα» για αλίευση πελατών-ψηφοφόρων. Δεν πείθονται εύκολα, καθώς γνωρίζουν, βλέπουν και κρίνουν πώς χτίζονται οι πολιτικές καριέρες κομματικών στελεχών και επιτελείων και πώς αναπαράγεται το πολιτικό τους κεφάλαιο. Παρά τη στυγνή καταπίεση της κυβέρνησης Μητσοτάκη, διάλεξαν τη νεοφιλελεύθερη κουλτούρα και αισθητική που είναι και καλύτερα επεξεργασμένη. Ακόμα και το πιο επαναστατικό μήνυμα στα λόγια κινδυνεύει να εξαϋλωθεί μπροστά σε μια εικόνα καταναλωτικού μάρκετινγκ. Από αυτή την άποψη, οι τράπεζες παράγουν πιο ελκυστικές διαφημίσεις. Πάντως, είναι λυπηρό και οφείλω να το επισημάνω που η τροπολογία του ΜέΡΑ25 για την ψήφο των νέων εποχικών εργαζόμενων ή σπουδαστών αγνοήθηκε στη Βουλή. Κι αυτό θα φανεί ενδεχομένως πιο έντονα στις εκλογές της 25ης Ιουνίου.
Δικαιώνεται, λοιπόν, αυτό που έχουν πει αρκετοί αναλυτές, πως μπορεί η gen z να είναι πολύ προοδευτική γενιά σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα κτλ, αλλά όταν αφορά την οικονομία και την εργασία είναι συντηρητική, ως παιδιά της κρίσης;
Δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς εννοούμε λέγοντας ότι η νεολαία συντηρητικοποιείται σε θέματα εργασίας και οικονομίας… Νομίζω πως στα παιδιά της κρίσης δεν προτάθηκαν από την πλευρά της Αριστεράς εναλλακτικά ρεαλιστικά σχέδια σε θέματα εργασίας και όχι «απασχόλησης», εργασιακών συνθηκών και δικαιωμάτων για μια προοπτική ζωής με αξιοπρέπεια. Όλοι παραδέχονταν ότι υπάρχουν «γαλέρες». Κανείς, όμως, δεν είπε με ποιους τρόπους και διαδικασίες, ποιες πολιτικές θα πάψουν να υπάρχουν. Άλλωστε, ένας προσεκτικός παρατηρητής εύκολα διαπίστωνε πως σε αυτά τα κινήματα το κόμμα της υποτιθέμενης πια ριζοσπαστικής Αριστεράς απουσίαζε, πλην μεμονωμένων εξαιρέσεων. Εκεί συναντούσε κανείς περισσότερο άλλα κοινοβουλευτικά κόμματα και, κυρίως, ομάδες και συλλογικότητες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Πολλά δε από τα λεγόμενα «δικαιωματικά» κινήματα, η Αριστερά τα προσεγγίζει με έναν εργαλειακό τρόπο και για όσο χρονικό διάστημα είναι χρήσιμα, π.χ. για να αντλήσει ψηφοφόρους προωθώντας κάποια υποψηφιότητα προερχόμενη από αυτά. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν βρίσκεται μέσα σε αυτά, δεν εμπνέεται από αυτά για να αλλάξει τον κόσμο. Προτείνει κάποια πιο προοδευτικά μέτρα από τη βαθιά συντηρητική παράταξη, αλλά μέχρι εκεί. Συνηθίζει, άλλωστε, ακόμα και στην εποχή μας να κουνάει το δάχτυλο στη νεολαία, έχοντας την αυταπάτη ότι αρκεί ένας πρόεδρος κόμματος να δέχεται να τον αποκαλούν bro, για να κερδηθούν οι νέες και οι νέοι. Όμως, αυτό το κάνουν και οι εκσυγχρονισμένοι νεότεροι εκπρόσωποι της δεξιάς παράταξης και μάλλον με μεγαλύτερη επιτυχία στα παιδιά της περίφημης «μεσαίας τάξης». Με τη νεολαία τα πράγματα είναι πάντα πιο περίπλοκα και οι απίστευτα πολλές επαναλαμβανόμενες ποσοτικές έρευνες δεν προσθέτουν κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για το πώς σκέφτονται, για τις εμπειρίες τους, ατομικές και συλλογικές.
Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για κατάργηση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ) από φέτος δεν έγινε πιστευτή από τη νέα γενιά, κατά τη γνώμη σας, ή έχει αλλάξει πια και το βάρος που έχει για έναν νέο άνθρωπο η είσοδος στο πανεπιστήμιο;
Νομίζω πως δεν έγινε πιστευτή και δεν εξηγήθηκε επαρκώς. Άλλωστε οι νέοι αντιτάχθηκαν συνολικά στον «χουντονόμο Κεραμέως», όπως τον αποκαλούσαν, όχι μόνο για την ΕΒΕ, αλλά και για το άσυλο και άλλες πτυχές του νόμου. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είχε συνταχθεί με τις αποφάσεις φοιτητικών συλλόγων και συλλόγων μελών ΔΕΠ και είχε, μάλιστα, δεσμευτεί ρητά πως θα αποσύρει αυτό τον νόμο. Αυτή η υπόσχεση φάνηκε να ξεχνιέται στη συνέχεια. Η δυναμική των φοιτητικών αγώνων φάνηκε να εξαντλείται. Και πώς να μη συμβεί αυτό όταν ο φοιτητικός κόσμος διαπίστωνε πως η Αριστερά άλλα έλεγε και άλλα έπραττε αποδεχόμενη π.χ. τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά προγράμματα; Έτσι, περιμένεις να πείσεις για τη αξιοπιστία σου, βάζοντας από το παράθυρο ό,τι φαίνεται πως προσπαθείς να διώξεις από την πόρτα; Ή, όταν, σιωπάς εκκωφαντικά μπροστά στον κ. Πρετεντέρη που ειρωνικά διακόπτει τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ σε μια συζήτηση για τους νέους, λέγοντας «δεν θα κάνουμε τώρα κοινωνιολογία». Αστεία πράγματα που οι νέοι τα αντιλαμβάνονται χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια και τα ερμηνεύουν το λιγότερο ως εμπαιγμό.