Λιλιάνα Κολάνσι «Λάμπετε στο σκοτάδι», μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα, 2023
Στα έξι διηγήματα της συλλογής «Λάμπετε στο σκοτάδι», η βολιβιανή Λιλιάνα Κολάνσι (1981), καθηγήτρια λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο Cornell, εκκινεί από πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις και τα υποβάλλει σε μεταμορφώσεις, κατά κύριο λόγο χρησιμοποιώντας τους τρόπους της λογοτεχνίας του φανταστικού ή της επιστημονικής φαντασίας, ώστε να χάσουν κάθε ρεαλισμό διατηρώντας ωστόσο το στοιχείο μιας αιχμηρής κοινωνικής κριτικής.
Πυρηνικά ατυχήματα και διαρροή ραδιενέργειας, λούμπεν παραγκουπόλεις στις παρυφές των μεγάλων μητροπόλεων, κοινωνικές ανισότητες και αποκλεισμοί, έμφυλη βία και έλεγχος του σώματος των γυναικών, νεοσυντηρητισμός θρησκευτικών αιρέσεων, καταστροφή του περιβάλλοντος αποτελούν τα θέματα των περισσότερων από τα διηγήματα της συλλογής.
Στη Σπηλιά, το διήγημα που μας εισάγει στην παρούσα συλλογή, η Κολάνσι δοκιμάζει ένα αρκετά τολμηρό μοντάζ, εστιάζοντας στον τόπο, μια σκοτεινή σπηλιά την οποία παρακολουθεί μέσα στις χιλιετίες. Η γραφή της υπηρετεί μια κριτική ανάγνωση του ανθρωποκεντρισμού και της Ανθρωπόκαινου. Λειτουργώντας ως μια συλλογή μέσα στη συλλογή, το διήγημα συναρμόζει μικρότερες αφηγηματικές μονάδες για να θέσει υπό αμφισβήτηση την πρωτοκαθεδρία του ανθρώπου στην αφήγηση και τις ερμηνείες του κόσμου, αφού το καταγωγικό σκοτάδι της σπηλιάς γίνεται καταφύγιο διαδοχικά ανθρώπων, ζώων, βακτηρίων και ιών για να καταλήξει σε ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο χωρίς ανθρώπινη παρουσία.
Η λογική του μοντάζ ή του κολάζ, η δημιουργία ενός μωσαϊκού ιστοριών με εναλλαγές αφηγητών ή οπτικής γωνίας αποτελεί χαρακτηριστικό της τεχνικής της Κολάνσι και στα διηγήματα «Ατομίτο» και «Λάμπετε στο σκοτάδι», όπου ένα πυρηνικό ατύχημα ή μια ραδιενεργός μόλυνση επηρεάζουν τον πληθυσμό μιας περιοχής, κατά κύριο λόγο απόκληρους, λούμπεν, συλλέκτες σκραπ και νέους που επιβιώνουν με ευκαιριακές δουλειές ή βυθίζονται στην απραξία. Η ίδια η συγγραφέας σε μια συνέντευξή της υπογραμμίζει το ενδιαφέρον της για όσους ζουν μια ζωή περιορισμένων επιλογών και στενών οριζόντων, τόσο ως προς την πρόσβασή τους στη γνώση ή την πληροφορία, όσο και όσον αφορά τις δυνατότητες και τις προοπτικές τους.
Με βαθιές ρίζες στην πραγματικότητα των κοινωνιών της Λατινικής Αμερικής, σε χώρες όπως η Βολιβία ή η Βραζιλία, στη ζούγκλα του Αμαζονίου, σε υπερσυντηρητικές νεοευαγγελικές κοινότητες, τα διηγήματα της Κολάνσι μοιάζουν να μετατρέπουν, όπως συχνά κάνει η καλή λογοτεχνία, το τοπικό και το ιστορικό σε άχρονο και οικουμενικό, οδηγώντας την αναγνώστρια να ανακαλύψει σκόπιμες ή ακούσιες συγγένειες με αφηγήσεις που έρχονται από αλλού. Έτσι, θα μπορούσε κανείς να δει ομοιότητες με τα νοτιοκορεάτικα «Παράσιτα» του Πονγκ Τσουν-Χο ή με την τηλεοπτική σειρά «The Handmaid’s tale» (κυρίως στο διήγημα «Η στενή οδός» αλλά και στην «Οφειλή»), ή να διαβάσει τα διηγήματα της συλλογής μέσα από τους φακούς της επιστημονικής φαντασίας και των video games ή των εφαρμογών εικονικής πραγματικότητας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει να δει κανείς στη γραφή της νέας βολιβιανής συγγραφέα, που αναδεικνύεται σε μια από τις σημαντικές φωνές της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, τον τρόπο με τον οποίο επιστρέφει το στοιχείο του φανταστικού στη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, κάτι που δεν αφορά μόνο τη γραφή της Κολάνσι. Αν το περίφημο boom και ο μαγικός ρεαλισμός του έφεραν στο προσκήνιο την ιστορία και τις μυθολογίες των χωρών αυτών αρθρώνοντας επίσης μια πολιτική κριτική για τη Λατινική Αμερική, τις επαναστάσεις της και τους καταπιεσμένους πληθυσμούς της, αν μια προηγούμενη γενιά συγγραφέων αξιοποίησε τις τεχνικές του αστυνομικού μυθιστορήματος σε πολύ πιο σύνθετες αφηγηματικές κατασκευές για να δημιουργήσει αυτό που αποκαλούμε «κοινωνικό μυθιστόρημα» της εποχής μας, μια νέα γενιά συγγραφέων επιστρέφει στο φανταστικό, με πολύ διαφορετικούς και πολύ σύγχρονους όρους ωστόσο, για να μιλήσει για γενιές χωρίς αύριο και προοπτική, για τους παρίες των μητροπόλεων και την καταστροφή του περιβάλλοντος, για τον νεοσκοταδισμό και την έμφυλη καταπίεση.
Η συλλογή της Λιλιάνα Κολάνσι Λάμπετε στο σκοτάδι έχει κερδίσει το βραβείο Ribera de Duero, ένα από τα σημαντικότερα βραβεία για την ισπανόφωνη διηγηματογραφία, και κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Αγγελικής Βασιλάκου, από τις εκδόσεις Δώμα, που παρακολουθούν και αναδεικνύουν, μεταξύ άλλων, τη σύγχρονη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία.