Ορισμένες σκέψεις με φόντο το κείμενο του


Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ «Μια εύκολη υπόθεση», μετάφραση: Δ. Σταυρίδου, εκδόσεις Έρμα, 2023

 

Ας αρχίσουμε με ορισμένες απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τη νουάρ μυθιστορία του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, «Μια εύκολη υπόθεση». Καταρχάς, πρόκειται για το δεύτερο κείμενο του συγγραφέα με ήρωα τον ανεξάρτητο ντετέκτιβ Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1977. Το πρώτο κείμενο με ήρωα τον Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν, είχε δημοσιευτεί έναν χρόνο πρωτύτερα (1976), με τον τίτλο «Días de combate». Άρα η ήττα του μεξικάνικου κινήματος του 1968 είναι ακόμη νωπή στο μυαλό του συγγραφέα. Τούτη η παράμετρος ίσως εξηγεί ορισμένα σημεία της μυθιστορίας του Τάιμπο ΙΙ, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

 

Εστιάζοντας στον αντι-ήρωα του Τάιμπο ΙΙ: Ο πρώην μηχανικός και πλέον ανεξάρτητος ντέντεκτιβ Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν εδρεύει στην πόλη του Μεξικού με την οποία έχει αναπτύξει μια ιδιαίτερη -και αντισυμβατική παράλληλα- σχέση αγάπης και μίσους. Ζει σε ένα μικροσκοπικό διαμέρισμα στη συνοικία Ρόμα Σουρ ενώ μοιράζεται τον εργασιακό του χώρο -ένα είδος γραφείου το οποίο έχει μετατραπεί σε έναν αυτοδιαχειριζόμενο χώρο- με ετερόκλητους χαρακτήρες που σκιαγραφούν μια μερική κατάτμηση εργατικών τάξεων του Μεξικού: με έναν υδραυλικό, με έναν ταπετσέρη και με έναν… ειδικό βαθέων αποχετεύσεων. 

Εξαρχής λοιπόν ο Τάιμπο ΙΙ εντάσσει τον αντι-ήρωα του, σε ένα πλαίσιο αντικουλτούρας, δίνοντάς του τα αντισυμβατικά εκείνα χαρακτηριστικά που χρειάζονται ώστε να ισορροπεί ανάμεσα στη μαύρη κωμωδία, τον κοινωνικό προβληματισμό και τη νουάρ ατμόσφαιρα. Ίσως ο Τάιμπο ΙΙ όταν δημιουργούσε τον Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν, να είχε κατά νου μια λατινοαμερικάνικη έκδοση του Φίλιπ Μάρλοου. Οι αναφορές εξάλλου στον Τσάντλερ δεν λείπουν ούτε σε αυτό μυθιστόρημα. Εντούτοις, η φιγούρα του Μπελασκοαράν ξεφεύγει κατά πολύ από την underground «κατασκευή» του Μάρλοου, μοιάζοντας πολύ πιο γειωμένη στην ταξική στρωμάτωση του πεδίου δράσης του.

Προφανώς ο Τάιμπο ΙΙ ακολουθεί τη λογική του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν που θέλει τον κεντρικό του ήρωα να δρα έξω και πέρα από το κρατικό-εξουσιαστικό πλαίσιο των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους. Για τον Πάκο Ίγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, όμως, η ιδιώτευση ενός ντετέκτιβ δεν αρκεί. Ο όρος «ιδιωτικός» αντικαθίσταται από το «ανεξάρτητος» κατά τρόπο ανάλογο που ο «φιλελευθερισμός του ιδιωτικού» θα μπορούσε, λόγου χάρη, να αντικαθίσταται από τον «αναρχισμό του ανεξάρτητου». Τούτο υποδηλώνεται με σαφή τρόπο από τον συγγραφέα:

«Κι εσύ; Με τι ασχολείσαι;» τον ρώτησε στο τέλος ο Βαλδίβια.
«Είμαι ντετέκτιβ».
«Της αστυνομίας;»
«Όχι, ανεξάρτητος», είπε ο Μπελασκοαράν. Η λέξη «ιδιωτικός» τον ενοχλούσε και είχε βρει το τέλειο επίθετο για να χαρακτηρίζει τη δουλειά…

 

Νουάρ μυθιστορία

 

Η νουάρ μυθιστορία διαδραματίζεται το 1977. Τούτο σημαίνει ότι ο Τάιμπο ΙΙ γράφει κατά μια έννοια σε ενεστώτα χρόνο. Εντούτοις όπως θα δούμε οι πολιτικές «αναγνώσεις» του παρελθόντος δεν λείπουν από το κείμενο. Ο Τάιμπο ΙΙ, όπως συνηθίζει άλλωστε, υφαίνει ένα σύνθετο μοτίβο καταστάσεων μέσα στο οποίο οριοθετείται η δράση του αντι-ήρωα: τρεις παράλληλες υποθέσεις τρέχουν στο κεφάλι του ντετέκτιβ Μπελασκοαράν, την ίδια στιγμή που το μυαλό του γεμίζει με θύμησες από την πρόσφατη απώλεια της ιρλανδής μητέρας του. Ο Τάιμπο ΙΙ στην περίπτωση αυτή προσπαθεί να «εξηγεί» τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του αντι-ήρωα, κατά την εξέλιξη των τριών υποθέσεων. Η πρώτη υπόθεση αφορά τη δολοφονία ενός μηχανικού σε μια βιομηχανική μονάδα της Delex, η δεύτερη αφορά την κόρη μιας πρώην πρωταγωνίστριας σε σαπουνόπερες του Μεξικού της οποίας η ζωή απειλείται και η τρίτη υπόθεση αφορά μια έρευνα σχετικά με κάποιες φήμες ότι ο ηγέτης της Μεξικανικής Επανάστασης, Εμιλίανο Ζαπάτα, δεν σκοτώθηκε το 1919, αλλά βρίσκεται κάπου ζωντανός.

Οι τρεις υποθέσεις μοιάζουν εξαρχής άσχετες μεταξύ τους. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να ισχυριστεί ότι τουλάχιστον η μια από τρεις θα μπορούσε να οριοθετείται ακόμη και στο πεδίο του φαντασιακού. Τούτο όμως μοιάζει ως μια αρκετά απλοποιημένη εξήγηση. Εξάλλου, ακόμη και η φαντασία μοιάζει να υπόκειται στην υλικότητα. Όπως υπογραμμίζει, άλλωστε, ο Τάιμπο ΙΙ στην αρχή του τρίτου κεφαλαίου του κειμένου, μεταφέροντας τη ρήση του Καρλ Μαρξ: «Η έρευνα πρέπει να λαμβάνει υπόψη κάθε λεπτομέρεια του υλικού».

 

Πτυχές του μεξικάνικου κοινωνικού σχηματισμού

 

Ο συγγραφέας ξεδιπλώνει την κάθε υπόθεση ώστε αυτή να αντικατοπτρίζει κάποια πτυχή του μεξικάνικου κοινωνικού σχηματισμού. Το εργοστάσιο της Delex, για παράδειγμα, βρίσκεται στη μέση έντονων ταξικών συγκρούσεων. Ο Μπελασκοαράν αντιλαμβάνεται την πρόθεση της εργοδοσίας να δημιουργήσει συνθήκες ενοχής για τους απεργούς εργάτες του εργοστασίου σχετικά με τον θάνατο του μηχανικού. Τούτο γίνεται ακόμη πιο σύνθετο όταν σε αυτό μπλέκονται και υψηλόβαθμα στελέχη των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους, τα οποία μοιάζουν να λειτουργούν σε παράλληλη κίνηση με το κυρίαρχο μεξικανικό αστικό καθεστώς, το οποίο, παρεμπίπτοντος, αν και φαίνεται πιο εξευγενισμένο μετά τις συγκρούσεις του 1968, παραμένει το ίδιο αντιδραστικό και αδίστακτο όπως στο παρελθόν. Από την άλλη, ο τρόπος με τον οποίο δομεί ο συγγραφέας τη διάσημη πρωταγωνίστρια της σαπουνόπερας, μοιάζει να υποδηλώνει μια φιλελεύθερη χρήση του σώματος, κάτω από συγκεκριμένες σχέσεις εξουσίας, όπου αναπαράγονται υποκείμενα πολλαπλών χρήσεων από την πολιτιστική βιομηχανία, και που ενίοτε συμπλέκονται με την πολιτική και οικονομική εξουσία.

Τέλος, η υπόθεση που αφορά τον Εμιλιάνο Ζαπάτα, εκ πρώτης όψης μοιάζει να επαναλαμβάνει τους θρύλους που δημιουργούνται συνήθως μετά τη δολοφονία οποιοσδήποτε μεγάλου επαναστάτη, κυρίως ως αποτέλεσμα απόγνωσης ενός λαού που στερείται τον ηγέτη του. Δημιουργεί μια μυθολογική κατάσταση (η οποία προφανώς στέκεται σε μια πραγματική-υλική ρίζα) ως φυσική άμυνα στην κοινωνική κίνηση. Τούτο όμως δεν είναι απόλυτο. Ο Τάιμπο ΙΙ μοιάζει πιο πολύ να επαναφέρει στη μνήμη του τον Ζαπάτα -κατά ανάλογο τρόπο με τον «Περαστικό» Σεμπαστιάν Σαν Βινσέντε-, προκειμένου να κρατήσει μια ισορροπία ανάμεσα στη σχετικά πρόσφατη ήττα του Μεξικάνικου 1968 και στον «μύθο» του μεγάλου επαναστάτη, που πρέπει να παραμείνει ζωντανός, ως αντίβαρο στην αστική κυριαρχία. Κάτω από αυτό το πλαίσιο, ο αντι-ήρωας του Τάιμπο ΙΙ:

«Ήθελε να κοιτάξει κατάματα τον Εμιλιάνο Ζαπάτα. Ήθελε να δει αν η χώρα που είχε ονειρευτεί ο επαναστάτης ήταν δυνατό να υπάρξει. Να δει αν ο Ζαπάτα μπορούσε να του μεταδώσει ένα φλογερό μήνυμα, κάτι από την πίστη που είχε εμπνεύσει τη σταυροφορία του. Αν και δεν πίστευε ποτέ ότι υπήρχε πιθανότητα να είναι ακόμη ζωντανός, το σκάλισμα του παρελθόντος κατά την έρευνα του τον έκανε να νιώθει πιο ζωντανός».

 

Σε φόντο μαύρης κωμωδίας

 

Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ δεν περιορίζει το κείμενο σε ένα αυστηρό πλαίσιο μιας αστυνομικής μυθιστορίας. Η ιστορία καθαυτή δεν έχει κανένα νόημα αν δεν μπορεί να καταδείξει τις σχέσεις εξουσίας, πολιτικές, οικονομικές και ευρύτερα κοινωνικές, που διαρθρώνονται στον μεξικάνικό κοινωνικό σχηματισμό της δεκαετίας του 1970. Οι πρωταγωνιστές του Τάιμπο ΙΙ δεν αποτελούν ατομικότητες που κινούνται γύρω από τον άξονα καλού - κακού. Αντιθέτως, πρόκειται για υποκείμενα που παράγονται στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινωνικής δομής, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι αποκτούν ντετερμινιστικά χαρακτηριστικά κατά την εξέλιξη της ιστορίας. Εξάλλου, το στοιχείο της μαύρης κωμωδίας που επιλέγει ο Τάιμπο ΙΙ, κυρίως στις μυθιστορίες με τον Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν, σε συνδυασμό με τις πυκνές ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές αναφορές, βοηθά ακόμη περισσότερο στην κατανόηση της δράσης των συγκεκριμένων υποκειμένων.

 

Πάνος Ραμαντάνης Περισσότερα Άρθρα
Πρόσφατα άρθρα ( Βιβλίο )
ΓΙΑ ΤΗΝ 
ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ, 
ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ
ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ

Copyright © 2024 - All rights reserved

 | 

Developed by © Jetnet