Κατά γενική ομολογία οι εκλογές της 21ης Μάιου ήταν εκλογές της σιωπής. Η πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα σε κυβέρνηση – αξιωματική αντιπολίτευση δεν υπερέβη σε σφοδρότητα τα γνώριμα επίπεδα της μακράς, προηγούμενης περιόδου. Οι δημοσκοπήσεις δεν διακρίθηκαν για την ευγλωττία τους ούτε ως προς τα ποσοτικά, ούτε ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προτιμήσεων του εκλογικού σώματος. Τα λεγόμενα «μικρά κόμματα» περιφέρονταν σαν μιντιακά φαντάσματα καθ’ όλη τη διάρκεια του προεκλογικού χρόνου, δίχως κανείς να μπορεί να σταθμίσει το πολιτικό και εκλογικό τους βάρος. Χώρος, αλλά και ενδιαφέρον στη δημόσια σφαίρα για την ανάπτυξη των πολιτικών προγραμμάτων της «σταθερότητας» (ΝΔ), των διαφορετικών αποχρώσεων της «αλλαγής» (ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ), του «Μόνοι τους και Όλοι μας» (ΚΚΕ), της «Ρήξης» (ΜέΡΑ 25), της «δικής μας Ελλάδας» (Ελληνική Λύση) και του «Δεν κοιτάμε ούτε Δεξιά, ούτε Αριστερά: Κοιτάμε Μπροστά» (Πλεύση Ελευθερίας) δεν υπήρχε σε αφθονία. Τέλος, αλλά όχι τελευταίο, οι έρευνες κοινής γνώμης, συχνά, έρχονταν αντιμέτωπες με την άρνηση ή την απροθυμία (και την αποκωδικοποίηση αυτών) των ερωτηθέντων στο να απαντήσουν.
Σ’ αυτήν την τελευταία εκδοχή σιωπής των ερευνών, ίσως, θα έπρεπε να έχουμε σταθεί λίγο παραπάνω, να την είχαμε αφουγκραστεί με μεγαλύτερη προσοχή. Γιατί, συνήθως, αυτές οι σιωπές βοούν δηλώσεις στάσεων, που δεν είναι και ιδιαίτερα «περήφανες» για το περιεχόμενο τους. Γι’ αυτό και δεν διατυπώνονται ρητά. Εν προκειμένω, γιατί κουβαλούσαν την αμήχανη παραδοχή ότι, την ώρα του παραβάν, η επιλογή στήριξης του κυβερνώντος κόμματος, ενός κόμματος με πλούσιο βιογραφικό σε σκάνδαλα και αντιδημοκρατικές πρακτικές, σε κατασπατάληση πόρων και απευθείας αναθέσεις, σε αντι-κοινωνικές πολιτικές κ.ο.κ (η λίστα είναι ανεξάντλητη) δεν ήταν και η πλέον ενάρετη. Κρινόταν, όμως, ως η πλέον ενδεδειγμένη σ’ ένα περιβάλλον χαμηλών πολιτικών προσδοκιών, απουσίας ενός εναλλακτικού οραματικού ορίζοντα, αλλά και μιας ορατής κυβερνώσας πολιτικής δύναμης που να απηχεί το «κοινωνικό ζήτημα» στο σήμερα και να συνθέτει τις απαντήσεις του σ’ ένα συνεκτικό, εναλλακτικό πρόγραμμα διακυβέρνησης. Όχι με δυσδιάκριτες πολιτικές οριοθετήσεις σε νευραλγικούς τομείς της κοινωνικο-οικονομικής ζωής, αλλά ούτε και με μια γενικόλογη επίκληση «αλλαγής» προηγούμενης ιστορικής εποχής, μιας επαγγελίας που άλλωστε ανήκει στην πολιτική κληρονομιά ενός άλλου πολιτικού κόμματος. Δύο μισά, και με ισχυρά πλήγματα αξιοπιστίας, «κόμματα αλλαγής» σε μια κάλπη φαίνεται πως είναι πλεονασμός.
Με ποια κριτήρια, όμως, προέκυψε «καλύτερη» ή η «καλύτερη χειρότερη επιλογή» στις εκλογές της 21ης Μαΐου;
Περιπλανώμενες διαθέσεις και αναζήτηση θετικού οράματος
Πολύς λόγος έγινε για την επικοινωνιακά «αποτυχημένη» στρατηγική της δυστοπίας στην οποία επένδυσε ο ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να συσπειρώσει το εκλογικό σώμα σε ένα αντι-δεξιό μπλοκ. Αυτή η επισήμανση, αν και αρκετά προφανής, είναι εν μέρει, ορθή. Η ενεργοποίηση των συναισθημάτων δυσφορίας, ως διαδικασία κινητοποίησης των πολιτών, δεν αρκεί για να προσδώσει στην πολιτική συμμετοχή διάρκεια και ταυτότητα σε βάθος χρόνου. Ελλείψει σταθερών οργανωτικών χώρων και δεσμών αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας, η προσδοκία κοινωνικής αλλαγής μέσα από τη συλλογική δράση εξασθενεί σχετικά γρήγορα. Την έντονη μεν, εφήμερη δε, επενέργεια των συναισθημάτων στη διαμόρφωση πολιτικών στάσεων μοιάζει πως ήρθε να φωτίσει και να επικυρώσει η έρευνα που είχαμε την ευκαιρία να διεξαγάγουμε με το ETERON, λίγες μέρες πριν τις εκλογές, σφυγμομετρώντας τις πολιτικές επενέργειες της τραγωδίας των Τεμπών στις ηλικιακές κατηγορίες 17-34.
Συγκεκριμένα, διερευνώντας την πρόθεση ψήφου του δείγματος μέσα από την ερώτηση «Ψηφίζοντας στις εκλογές της 21ης Μαΐου, ποια από τα (2) παρακάτω ζητήματα θα επηρεάσουν την ψήφο σας;», η «τραγωδία των Τεμπών» απέσπασε μόλις το 18.5%. Αντιθέτως, άλλες θεματικές όπως «Ακρίβεια – Πληθωρισμός», «Οικονομία – Ανάπτυξη», «Δικαιοσύνη – Διαφάνεια» εμφάνισαν, σαφέστατα, προβάδισμα, με ποσοστά 43.4%, 43% και 40% αντίστοιχα. Στην ίδια γραμμή σκέψης, ρωτώντας «ποιο/α πιστεύεται ότι είναι το/α μεγαλύτερο/α προβλήματα της χώρας (μέχρι 2 απαντήσεις);», τα υψηλότερα ποσοστά, και πάλι απέσπασαν οι συναφείς κατηγορίες με την «Ακρίβεια/ Κόστος ζωής» και τη «Διαφθορά» να αγγίζουν διαδοχικά το 69.4% και 58.3%.
Πέρα, όμως, από τη διάγνωση (ορισμός του προβλήματος και απόδοσης ευθύνης) κρίσιμη διάσταση στη δυναμική και τις ατραπούς της πολιτικής συμμετοχής είναι και η πρόγνωση (προτεινόμενες λύσεις στα υφιστάμενα προβλήματα). Πρόκειται για γνωστική διαδικασία που, κατά τεκμήριο, λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό των πολιτικών οργανώσεων και η οποία, προκειμένου να εκδηλώνει υψηλό βαθμό επιδραστικότητας με το περιβάλλον της, οφείλει να λαμβάνει υπόψη (όχι απαραίτητα να υιοθετεί άκριτα) τις περιρρέουσες διαθέσεις και αντιλήψεις και να τις μετασχηματίζει σε προτροπές για συλλογική δράση.
Στη βάση, και πάλι, της εν λόγω έρευνας, στην ερώτηση «Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να βελτιωθεί η ζωή σας (πολλαπλής επιλογής);» αναμφίβολα επικρατέστερη απάντηση ήταν η επιλογή «Με την προσωπική μου προσπάθεια» (66.2%). Ακολουθούσε με πολύ μεγάλη διαφορά η επιλογή «Με την ψήφο μου/ κυβερνητική εναλλαγή» (35.2%), και «Με τη συμμετοχή μου σε κοινωνικά κινήματα/συλλογική δράση» (33.2%). Ενδιαμέσως παρεισέφρεε η εξίσου δημοφιλής απάντηση «Με την καλή μου δικτύωση και τις καλές μου γνωριμίες» (24.1%). Τέλος, αρκετά χαμηλά βρισκόταν η προοπτική της βελτίωσης της ζωής «Με τη συμμετοχή μου σε πολιτικά κόμματα» (8.5%), ενώ αρκετά ψηλά γι’ αυτό που προεικονίζει η απάντηση «Δεν πιστεύω ότι μπορεί η ζωή μου να βελτιωθεί με τίποτα» (8.8%).
Τα όρια του «ώριμου φρούτου»
Η αποτύπωση των παραπάνω αντανακλάσεων πολιτικών στάσεων και με δεδομένο το δυσμενές αποτέλεσμα της κάλπης της 21ης Μάιου δεν επιδιώκει στο να βάλει μια ακόμη πιο μουντή πινελιά στο γκρίζο, μετεκλογικό τοπίο. Αντιθέτως, έρχεται να επισημάνει ότι η αντιπολιτευτική στρατηγική του «ώριμου φρούτου», της εκτίμησης ότι η κυβέρνηση θα κατέρρεε υπό το βάρος των δεινών που έχει προκαλέσει, δεν συνιστά αποτελεσματική και ικανή πολιτική πρόταση για να βρει πολιτική διέξοδο ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό συμπολιτών μας, που εμφορείται από προοδευτικές ιδέες και αξίες (σχετικές έρευνες που τεκμηριώνουν την ύπαρξη αυτού του ισχυρού πολιτιστικού και πολιτικού ρεύματος, έχουν δημοσιευθεί στον ιστότοπο του Ινστιτούτου ETERON). Οι επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις είναι μπροστά.