Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Μπορεί, όπως λέγεται, η κάλπη της 25ης Ιούνη να είναι άδεια, οι τάσεις όμως είναι παρούσες. Ο στόχος της ανατροπής τους μπορεί να διεγείρει τον κομματικό πατριωτισμό, αλλά η διάψευση θα επιτείνει την αίσθηση ενός αναξιόπιστου βολονταρισμού. Το στοίχημα για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είναι η αποτροπή μιας περαιτέρω πτώσης, με τη συσπείρωση του σκληρού πυρήνα της επιρροής του στον κόσμο της εργασίας και στα λαϊκά στρώματα. Για να ξεκινήσει ίσως από την επόμενη μέρα η απαιτητική και πολυσύνθετη πορεία μιας νέας δυναμικής στη σχέση του με την κοινωνία. Το στοίχημα είναι δύσκολο. Στην αφετηρία, βρίσκεται το ερμηνευτικό κενό του εκλογικού αποτελέσματος του Μαϊου. Και αυτό πρέπει να κλείσει.
Μια προβληματική ερμηνεία
Το αποτέλεσμα έχει προκαλέσει πληθώρα δημόσιων παρεμβάσεων. Δεν αναφέρομαι στους αλαλαγμούς των ακροκεντρώων. Αλλά σε παρεμβάσεις από τη σκοπιά της ευρύτερης αριστεράς. Μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα «εμβριθείς» και να μη συμφωνούμε σε όλα, αλλά είναι χρήσιμο να τις ακούσουμε – περισσότερο από το διορισμό επιτροπών σε υποκατάσταση των συλλογικών οργάνων και την πρόσληψη συμβούλων, ειδικών επί της επικοινωνίας. Χρήσιμο, επειδή θίγουν παραλυτικές αντιφάσεις του πολιτικού σχεδίου που εξακολουθούν να αναπαράγονται. Χρήσιμο για την ανάκτηση ενός ζωτικού χώρου συνομιλίας από τον οποίο το κόμμα έχει εδώ και καιρό αποκοπεί.
Σε αντίθεση με τους «απ’ έξω» που μιλούν, «μέσα» έχει επιβληθεί σιωπητήριο. Στη θέση μιας συλλογικής, συνεκτικής, έστω και εν θερμώ, ερμηνείας έχουμε: Διαπιστώσεις που δεν αμφισβητούν τον πυρήνα του πολιτικού αφηγήματος με το οποίο δόθηκε η εκλογική μάχη, κάποιες συστάσεις και διορθώσεις επικεντρωμένες στην επικοινωνιακή διαχείρισή του και την ένταση του προεδρικού συγκεντρωτισμού. Αλλά ο ισχυρισμός ότι η μήτρα της βαριάς εκλογικής ήττας πρέπει να αναζητηθεί στο επίπεδο της επικοινωνίας είναι αυθαίρετος και προσχηματικός. Για παράδειγμα, το ναυάγιο της πρότασης για την προοδευτική διακυβέρνηση με άξονα την απλή αναλογική έχει έντονη τη σφραγίδα της αποκλειστικά επικοινωνιακής διαχείρησης. Επί τέσσερα χρόνια δεν αντιμετωπίστηκε ως μια ριζοσπαστική πολιτική τομή και δεν στηρίχθηκε με συστηματικές πρωτοβουλίες διαλόγου στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο. Για να εκπέσει τελικά σε τρυκ εκλογικής χρησιμοθηρίας.
Η αναγωγή των αιτίων της εκλογικής ήττας στην «επικοινωνιακή βαβυλωνία» είναι λοιπόν μια πολύ ρηχή ανάγνωση και ερμηνεία και η συνταγή της ανάκαμψης δεν πείθει. Διότι η σύγχιση στην επικοινωνία αντανακλά την πολιτική και ιδεολογική σύγχιση – τις αντιφάσεις του πολιτικού σχεδίου, την ανατροπή της στρατηγικής κοινωνικής του απεύθυνσης, την οργανωτική αδυναμία να ασκηθεί πολιτική με όρους κοινωνικής ενεργοποίησης και συνέργειας. Η εκλογική ήττα ήταν μια πολιτική και ιδεολογική ήττα με παρελθόν. Ήττα μιας αυθαίρετης αλλαγής του «στρατηγικού παραδείγματος». Ήττα της αρχηγοκεντρικής συγκρότησης του πολιτικού υποκειμένου.
Αναδρομή
Ιούλιος 2019. Εκλογική ήττα με ποσοστό 31,5%. Ήττα αλλά και διάψευση της προφητείας περί κατάρρευσης και «αριστερής παρένθεσης». Ένα σημείο καμπής που επέβαλε την άμεση κριτική αποτίμηση της κυβερνητικής φάσης, χωρίς εξωραϊσμούς και αναθέματα. Η αναγκαία συζήτηση δεν έγινε. Η ηγεσία είδε στο εκλογικό αποτέλεσμα τη στρατηγική ήττα του αριστερού ριζοσπαστισμού. Το δόγμα της «βίαιης ωρίμανσης» ενεργοποιήθηκε, όχι ως σχέδιο μιας οργανωμένης προγραμματικής συζήτησης, αλλά ως βίαιος ταυτοτικός μετασχηματισμός του πολιτικού υποκειμένου, που δρομολογήθηκε χωρίς συλλογική νομιμοποίηση. Το κλείσιμο της παρένθεσης συντελείται όχι ως νίκη του αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου αλλά ως επιλογή της ηγεσίας. Η έκδηλη αντίφαση δεν συζητήθηκε.
Ο διάλογος αποθαρρύνθηκε στο όνομα της αποτροπής ενός αχρείαστου «θορύβου» που θα προκαλούσε εντάσεις. Έπρεπε να διεξαχθεί αργότερα και συντεταγμένα Το «αργότερα» κράτησε τρία περίπου χρόνια. Στη διάρκειά τους, η «δυστυχής συνείδηση» του κόμματος μετεωριζόταν μεταξύ της αμφιθυμίας ως προς την περίοδο της διακυβέρνησης και ενός παρόντος με περισσότερα ερωτήματα από τις απαντήσεις. Το «συντεταγμένα» υλοποιήθηκε μ’ ένα Συνέδριο συμβατικής επικύρωσης ενός μετασχηματισμού που είχε ήδη ολοκληρωθεί. Στο ζήτημα αυτό βιώνουμε ένα déjà vu.
Το πολιτικό υποκείμενο σε κρίση
Μήπως τελικά πίσω από την εκλογική συντριβή βρίσκεται ο συντηρητισμός της ελληνικής κοινωνίας ; Και μήπως αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία συγκροτείται η ιδεολογική ηγεμονία της ΝΔ; Το υποστηρίζουν πολλοί μέσα και έξω από τον ΣΥΡΙΖΑ -ΠΣ. Μόνο που η όψιμη ανακάλυψή του λειτουργεί ως άλλοθι. Πρώτον, διότι κοινωνικές αναλύσεις, όχι πριν από πολύ καιρό, εντόπιζαν την επανεμφάνιση ενός αντιδεξιού ριζοσπαστισμού σε αρκετούς κοινωνικούς χώρους. Και κυρίως, διότι αυτή η αντίληψη υποβιβάζει τη σύνθετη διαλεκτική κοινωνικού-πολιτικού σε μια μηχανιστική σχέση μονής κατεύθυνσης που αναιρεί μια θεμελιώδη αρχή : Οι αξιακές κοινωνικές στάσεις δεν διαμορφώνονται ερήμην της πολιτικής και ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Η κριτική αναμνημόνευση της τετραετίας ’19 – ’23 το επιβεβαιώνει: Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δεν δίνει τη μάχη των ιδεών με υπαρκτές συντηρητικές τάσεις. Αντίθετα επιχειρεί να τις ενσωματώσει στο πολιτικό του σχέδιο και στον προγραμματικό του λόγο. Η κυρίαρχη λογική είναι αυτή της προσαρμογής. Το βλέπουμε στο ζήτημα του φράχτη, στο όνομα της «ασφάλειας των συνόρων» και στον ανταγωνισμό πλειοδοσίας στις φοροαπαλαγές και στις εισφοροαπαλαγές της «μεσαίας τάξης», που συνεχίζει να αποτελεί την προνομιακή του απεύθυνση. Το βλέπουμε στην ομογενοποιημένη πολιτική γλώσσα της αντιπαράθεσης και στα κοινά στερεότυπα με τα οποία ενοποιείται η απεύθυνση στον «μεσαίο χώρο» πέρα από τη διάκριση Αριστεράς/Δεξιάς όπως, για παράδειγμα, αυτό της «ευρωπαϊκής κανονικότητας» ως εθνικού ιδεώδους.
Η επίκληση του κοινωνικού συντηρητισμού συσκοτίζει το μείζον: Επί τέσσερα χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ τρέχει ασθμαίνοντας πίσω από την πολιτική ατζέντα της Δεξιάς, ετεροκαθοριζόμενος, τροφοδοτώντας την αίσθηση του λίγο-πολύ «όλοι ίδιοι είναι», εγκλωβίζοντας την αντιπαράθεση στο πεδίο της διαχείρησης, αδυνατώντας να εντάξει τη συγκυρία στη στρατηγική του προοπτική. Αυτό είναι που έρχεται να αποκαλύψει η εκλογική συντριβή του Μαϊου. Δηλαδή την έρπουσα κρίση ταυτότητας, πολιτικού σχεδίου, συλλογικότητας, πολιτικών πρακτικών. Και με αυτήν πρέπει να αναμετρηθεί άμεσα.