Είδα την παράσταση «Rohtko» του Λούκας Ταρκόφσκι στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και άμεσα ήρθα σε επαφή με τον σκηνοθέτη. Το λάθος αναγραμματισμού είναι ένα αναγκαίο στίγμα μόνο της επιτυχίας της παράστασης για το νόημα της τέχνης και τις ιδέες που δημιουργούνται στον δυτικό πολιτισμό περί αυθεντικότητας, ενόσω εξυπηρετούν το καπιταλιστικό εμπόριο υψηλών αγαθών.
Δεν υπήρχε περίπτωση να μην συζητήσω έστω και για ένα μισάωρο με τον μαθητή του Λούπα που έδωσε ζωή στο παρελθόν-παρόν-μέλλον των ιδεών με τη χρήση νέων τεχνολογιών και μέσα από πολύ αυτοσχεδιασμό με την ομάδα των εξαιρετικών ηθοποιών, οι οποίοι όλοι ανεξαιρέτως ήταν εξοικειωμένοι με την κάμερα και τον τρόπο λειτουργίας της, όπως ο σκηνοθέτης επεσήμανε.
Ποια ήταν τα κίνητρα να ανεβάσετε τον Ρόθκο/ Rohtko;
Δύο ήταν τα κίνητρα. Από τη μία, υπήρξε η ανοιχτή πρόταση από την Ρίγα -πρωτεύουσα της Λετονίας- να δουλέψω και να κάνω ό,τι θέλω. Μου αρέσει να αναλαμβάνω μια ιδέα σε σχέση με την τοπική ιστορία, οπότε αυτόματα το μυαλό μου πήγε στον Ρόθκο που γεννήθηκε εκεί -με το όνομα Marcus Rothkowitz- και έχει μείνει στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος λετονός ζωγράφος (Ντάουβγκαπιλς, 1903 - Νέα Υόρκη, 1970). Παρόλο που δεν μιλούσε λετονικά, η Λετονία ακόμη δεν ήταν ανεξάρτητη, και θεωρούταν αμερικανοεβραίος ζωγράφος, σήμερα πλέον έχει αναγνωριστεί ως λετονός και στο Ντάουβγκαπιλς, γενέτειρα του Μαρκ Ρόθκο, υπάρχει το Κέντρο Τεχνών με το όνομά του.
Λίγα χρόνια πριν στο Kunsthistorisches Museum -12.3 - 30.6.2019, στη Βιένη, είδα μια τεράστια έκθεση του Ρόθκο. Ήταν υπερβολικά κακή. Ένιωσα κάπως εξαπατημένος. Τόσοι άνθρωποι ήθελαν να μπουν, η όλη ιδέα ιστορικής πλαισίωσης δεν δούλεψε και ο χαμηλός φωτισμός που πάντα ήθελε ο Ρόθκο δεν ήταν ο σωστός. Η κεντρική ιδέα να μάθει ο κόσμος τον Ρόθκο ήταν καλή, αλλά μέσα από την έκθεση δεν αποτιμήθηκε η αξία του. Η διακόσμηση του χώρου ήταν δυνατότερη από τα ίδια τα έργα. Άρχισα, λοιπόν, να σκέφτομαι. Πού μας οδηγεί όλο αυτό; Έχουμε ένα κοινό που θέλει με χίλια να δει τον Ρόθκο και τον έχω δει στο MoMA και στην Tate Modern, αλλά αυτή η έκθεση δεν ήταν καλά δουλεμένη. Σκέφτηκα, λοιπόν, να προβάλω την εξπρεσιονιστική δύναμη και αξία του.
Με βοήθησε σε αυτό το δεύτερο κίνητρο, το βιβλίο «Αποδομώντας τους Κινέζους» του Μπιουνγκ Τσουλ Χαν (1959, Νότια Κορέα). Αυτό το βιβλίο μου έσωσε τη ζωή στην Κίνα διότι είχα πολλά προβλήματα με τους Κινέζους, ενώ δούλευα εκεί. Κατάλαβα ότι η διαφορετική αντίληψη δεν είναι εναντίον των άλλων, απλώς συμβαίνει. Ο Μπιουνγκ Τσουλ Χαν αναπτύσσει τέσσερις βασικούς άξονες. Είναι ο Νόμος, το Πρωτότυπο, το Αντίγραφο και το Πλαστό. Αυτά τα θέματα οι Κινέζοι τα επεξεργάζονται με εντελώς διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τους ευρωπαίους δυτικούς. Τότε άρχισα να εξετάζω τον Ρόθκο με όρους αυθεντικότητας, αντιγράφου και πλαστού. Ακόμη δεν ήξερα το ντοκιμαντέρ «Made you look», που μου έδωσε ακριβώς τον συνδετικό κρίκο που χρειαζόμουν.
Πώς δουλέψατε;
Αρχίσαμε να δουλεύουμε με ιδέες και θέματα χωρίς σενάριο, μόνο με αυτοσχεδιασμό για πέντε εβδομάδες. Στην αρχή δεν υπήρχαν χαρακτήρες ή ιστορία. Διαβάζαμε άρθρα, συζητούσαμε, δουλέψαμε πολύ με κάμερα. Όλοι οι ηθοποιοί έμαθαν να χρησιμοποιούν την κάμερα ως εικονολήπτες πρώτα και μέσα σε πέντε εβδομάδες είχαμε τραβήξει πολύ υλικό από τις πρόβες, αλλά δεν ξέραμε τι θα έμενε. Συναντηθήκαμε τρεις-τέσσερις μήνες αργότερα αφότου γράψαμε πλέον το σενάριο στο 80% του. Εν ολίγοις, χρειαστήκαμε μισό χρόνο προετοιμασίας, πέντε εβδομάδες αυτοσχεδιασμού, τρεις μήνες συγγραφής και πέντε εβδομάδες στη σκηνή. Συνήθως θέλουμε επτά, όμως, σε αυτήν την περίπτωση λόγω μιας επέμβασης που είχα στη σπονδυλική στήλη, το ανέβασμα πήρε πέντε εβδομάδες για να μην αναβληθεί η πρεμιέρα.
Ποιος πίνακας του Ρόθκο σας αρέσει περισσότερο;
Μου μιλά περισσότερο η σειρά για το Four Seasons Restaurant. Έχω δει τα έργα στην Tate Modern. Αυτά που βρίσκονται στην Ιαπωνία δεν τα είδα ακόμη. Η πορφύρα σε διάφορες εκφάνσεις της από το βαθύ κόκκινο του κρασιού ως το μαβί σε αγγίζει εσωτερικά. Νιώθεις και την έμπνευση που προέρχεται από την ιταλική αρχιτεκτονική. Το βασικότερο, όμως, -που μας εκφράζει και ακολουθούμε σε όλες μας τις παραστάσεις- είναι αυτό που πίστευε ο Ρόθκο: ότι η ζωγραφική δεν πρέπει να περιγράφει την εμπειρία. Πρέπει να είναι η ίδια εμπειρία. Έτσι πρέπει να είναι και το θέατρο αντίστοιχα, εμπειρία και συναισθηματική ανταλλαγή. Μάλιστα, σχετικά με αυτό, πρόσφατα ανακάλυψα ότι επαναλάμβανα τον Φράνσις Μπέικον, ο οποίος έλεγε, αν μπορείς να περιγράψεις τον πίνακά σου, τότε γιατί να τον ζωγραφίσεις; Αντίστοιχα, αν μπορείς να περιγράψεις την παράστασή σου, δεν χρειάζεται να την ανεβάσεις. Είναι μια εντελώς άλλη γλώσσα.
Ακριβώς. Όλα στη διαδικασία παραγωγής είναι έμπνευση. Τι ακολουθεί μετά από αυτήν τη δουλειά;
Πηγαίνουμε στο Πόρτο Χέλι για δύο εβδομάδες και ετοιμάζουμε νέο έργο για να ανέβει στο Μόναχο, το WOW (World on a Wirecard) με έμπνευση από τον Φασμπίντερ. Το αναμειγνύουμε με το μεγαλύτερο σκάνδαλο που συνέβη στη Γερμανία τέσσερα χρόνια πριν, όταν μέχρι και η Άνγκελα Μέρκελ πίστευε ότι το Wirecard ήταν το καλύτερο τραπεζικό προϊόν που είχαν στην ελεύθερη αγορά, ενώ μετά αποκαλύφτηκε ότι τα 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ ήταν ανύπαρκτα. Οπότε, στήνουμε την παράσταση επάνω στην ιδέα της προσομοίωσης. Πλέον όλοι ζούμε περισσότερο μια υπερπραγματικότητα παρά την ίδια την πραγματικότητα.
Φαίνεται πολύ ενδιαφέρον. Το καστ θα είναι το ίδιο;
Όχι, οι περισσότεροι είναι Γερμανοί.
Πώς επιλέγετε τους συνεργάτες σας;
Με τoν Κούμπα -Jakub Lech- δουλεύουμε από το 2009, και με την Άνκα -Anka Herbut- από το 2011. Εξαρτάται από την ατζέντα όταν ανανεώνουμε ονόματα χορογράφων ή άλλων συνεργατών, αλλά γενικά έχουμε μία ομάδα συγκεκριμένων συνεργατών. Από την πρώτη ως την τελευταία πρόβα όλοι είναι επί σκηνής, οχτώ ώρες την ημέρα και μετά στη σύσκεψη άλλες οχτώ ώρες.
Στην παράσταση που είδα, ένιωσα σαν να πήγα ταξίδι σε άλλη πόλη χωρίς αεροπλάνο. Μου άρεσε πολύ και η μουσική.
Η μουσική είναι πολύ σημαντική για μένα. Από το 2017 με το «Lokis» στη Λιθουανία, αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε πιο βαρύ, δυνατό ήχο. Ώστε ο κόσμος άρχισε να απορεί γιατί έχουμε καθίσματα, ενώ θα μπορούσαν να χορεύουν. Οπότε, στο Λόκις, είχαμε καθίσματα στην Όπερα μόνο στο πρώτο μέρος, ο κόσμος γνώριζε, και στο δεύτερο μπορούσαν να χορεύουν.
Kαθώς στην περφόρμανς υπήρχε έντονη η παρουσία και του κινέζικου στοιχείου, τι έχετε κρατήσει από την παραμονή σας εκεί;
Ήμουν ένα χρόνο σχεδόν, έκανα δύο παραγωγές, βίντεο για τον Λούπα, ήταν ένα τετράμηνο πρότζεκτ και μετά η περιοδεία. Για αυτούς δεν είναι υποτιμητική η πλαστογραφία. Το πλαστό στα πολωνικά, αντίθετα, είναι άκρως υποτιμητικό. Για τους Κινέζους δεν υπάρχει πρωτότυπο σε ορατή μορφή, το πρωτότυπο στην κινέζικη γλώσσα σημαίνει «ίχνος σκέψης». Άρα, είναι μια αντανάκλαση αντί για το πρωτότυπο καθαυτό. Με απασχόλησε αυτό το πέρασμα από την εικονικότητα, οι Κινέζοι το έχουν στη φιλοσοφία τους, ότι δεν υπάρχει αρχή ή τέλος. Εμάς η κουλτούρα μας έχει σημαδευτεί από τον χριστιανισμό με τη γέννηση και το θάνατο του Χριστού, έχει αρχή και τέλος. Στην Κίνα ρωτούσα, είναι αυτό το πρωτότυπο; Και μου έλεγαν, τι εννοείς; Είναι όπως ήταν. Και πότε χτίστηκε; Και απαντούσαν, είκοσι χρόνια πριν. Άρα, δεν είναι το πρωτότυπο. Και επαναλάμβαναν, είναι όπως ήταν.
Οπότε, δεν τίθεται θέμα αυθεντικότητας για αυτούς.
Ακριβώς. Αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι: Πώς κλαίμε μπροστά σε έναν πίνακα αξίας 8 εκατομμυρίων δολαρίων και στιγμιαία σταματάμε όταν μάθουμε πως είναι πλαστός;
Έχουμε μια αντίληψη και μετά αυτόματα καταστρέφεται.
Εμείς είμαστε, οι ευρωπαίοι δυτικοί. Ξεχνάμε ότι ζούμε σε άλλους κόσμους. Μέσα από τις παραστάσεις μας, θέλω ο κόσμος να δει ότι το παραμικρό πράγμα στη ζωή μας είναι ζήτημα κοινωνικού συμβολαίου. Δεν είναι δοσμένη αξία, εμείς του την αποδίδουμε. Δημιουργούμε τον πολιτισμό μας. Χρήμα και θρησκεία είναι μόνο κοινωνικές συμβάσεις.
Ακριβώς. Και δεν συμφωνήσαμε, τις βρήκαμε. Σας ευχαριστώ πολύ.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι:
direct.mit.edu/books/book/4910/ShanzhaiDeconstruction-in-Chinese
www.nga.gov/audio-video/video/mark-rothko.html
www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/epixeiriseis/wirecard-to-epichirimatiko-skandalo-pou-ektheti-ton-germaniko-kapitalismo-ke-strimochni-to-verolino/
www.muenchner-kammerspiele.de/en/programm/22311-wow-world-on-a-wirecard