Στην Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης (Galleria Nazionale d’ Arte Moderna e Contemporanea), στη Ρώμη, ανήκει πλέον, και διαθέσιμο για το κοινό, το πολύτιμο Αρχείο Κάρλα Λόντζι [Carla Lonzi], της ιταλίδας φεμινίστριας, συγγραφέα και κριτικού τέχνης, εμβληματικής μορφής του φεμινιστικού κινήματος. Η Κάρλα Λόντζι (1931-1982) υπήρξε συνιδρύτρια, τo 1970, με τις Κάρλα Ακάρντι (1924-2014) και Ελβίρα Μπανότι [Elvira Banotti] (1933-2014) της Rivolta Femminile (Γυναικεία Εξέγερση), της πιο σημαντικής ιταλικής φεμινιστικής οργάνωσης.
Η σχέση της Λόντζι με την Εθνική Πινακοθήκη χρονολογείται από το 1959, όταν, στο πλαίσιο μιας σειράς συναντήσεων για το θέατρο και την τέχνη, είχε προβάλει την εργασία της Παραστατικές τέχνες και σύγχρονο θέατρο ενώ, μεταξύ άλλων, το 1962, είχε παρουσιάσει στο σημαντικό περιοδικό, L’ approdo letterario, δύο εκθέσεις της Πινακοθήκης, του γερμανού καλλιτέχνη Όσκαρ Σλέμερ, που συνέδεσε το όνομά του με το Μπαουχάουζ, και τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Λετονού πρωτοπόρου, πολιτογραφημένου αμερικανού καλλιτέχνη του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, Μαρκ Ρόθκο. Η συνεργασία της με το περιοδικό έληξε το 1969, προκειμένου αυτή ν’ αφοσιωθεί στη δημιουργία της Rivolta Femminile.
Aπό κινητοποίηση της Rivolta Femminile
Η πρωτοβουλία για τη μεταφορά και την καταγραφή του Αρχείου ανήκει στην τωρινή διευθύντρια του Μουσείου Cristiana Collu με τη συνεργασία του γιου της Λόντζι, Battista Lena, ενώ είναι σε αναμονή μέρος ακόμα του υλικού από τον Lena, καθώς και από τις νεότερες συντρόφισσες της Λόντζι στη Rivolta Femminile. Είναι η πρώτη φορά μετά τον θάνατο της Λόντζι που επιχειρείται με συστηματικότητα να παρουσιαστεί και να προβληθεί η πολύτιμη κληρονομιά της, παρότι εδώ και δεκαετίες έχει αναγνωριστεί ως η φιλόσοφος/φεμινίστρια της ιταλικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα.
Από το 2015, που η μαχητική Cristiana Collu ανέλαβε τη διεύθυνση της Πινακοθήκης, από όλες τις καινοτομίες που προώθησε, η πιο σημαντική πρωτοβουλία ήταν το 6ετές ριζοσπαστικό πρόγραμμα Women Up: Έξι χρόνια έρευνας, στη διάρκεια της οποίας η Πινακοθήκη με εκθέσεις και φεστιβάλ, αφιέρωσε τα ποικίλα προγράμματά της στον φεμινισμό, εμπλουτίζοντάς την με περισσότερα από πεντακόσια έργα των διακοσίων πενήντα πλέον καλλιτέχνιδων που εκθέτουν στο χώρο της. Το Women Up -ειρωνική αναφορά στo ιδιωματικό man up, συμπεριφορά που χαρακτηρίζει δηλ τον «σωστό» άντρα-, το αφιερωμένο στην ισότητα των φύλων πρόγραμμα, έχει χαρακτηριστεί «ένας σκληρός αλλά απαραίτητος αγώνας μετ’ εμποδίων, όπου τα έργα τέχνης, οι προβολές, οι εκδηλώσεις, οι γυναικείες φωνές, τα λήμματα, τα βίντεο, τα δεδομένα, αναδεικνύουν τη κεντρική θέση του γυναικείου βλέμματος και την έρευνα της Πινακοθήκης για το φεμινισμό».
Ποιος είπε ότι η ιδεολογία είναι η δική μου περιπέτεια; Περιπέτεια και ιδεολογία είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Εγώ η ίδια είμαι η περιπέτειά μου... (Κάρλα Λόντζι, «Εγώ λέω Εγώ»)
Το διάσημο κείμενο της Κάρλα Λόντζι «Εγώ λέω Εγώ» υπήρξε η έμπνευση για την έκθεση που εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης, την άνοιξη του 2021, με έργα δεκάδων καλλιτέχνιδων, σύγχρονων αλλά και παλιότερων που αποτελούν σημεία αναφοράς του καλλιτεχνικού φεμινισμού, ανάμεσά τους, η Κάρλα Ακάρντι (1924-2014), εκπρόσωπος της άμορφης τέχνης και της άρτε πόβερα, όπως και η περφόρμερ KΚέτι Λα Ρόκα (1938-1976), σημαντική μορφή της body art στην Ιταλία.
Η δανεισμένη από τη Λόντζι φράση Εγώ λέω εγώ προκύπτει από την ανάγκη να πάρω τον λόγο και «να μιλήσω σε πρώτο πρόσωπο, να επιβεβαιώσω τη δική μου υποκειμενικότητα, συνθέτοντας, όμως, ταυτόχρονα, ένα πλήθος του Εγώ που αντηχεί συμφωνίες και παραφωνίες».
Ως μια ανοιχτή έρευνα για το παρόν, το «Εγώ λέω Εγώ» θρυμματίζει προκαθορισμένα σχέδια, χαράσσοντας μια μη γραμμική διαδρομή: μια αφήγηση που περιλαμβάνει και προκύπτει από ποικίλες ιστορίες, βλέμματα, ευφάνταστες επινοήσεις: Μια selfie, μια αυτοπροσωπογραφία, μια περιπέτεια. Η έκθεση συγκεντρώνει Ιταλίδες καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών οι οποίες, σε διαφορετικά ιστορικά και κοινωνικά πλαίσια, αφηγούνται, η καθεμία, την προσωπική της περιπέτεια. Η αναπαράσταση του εαυτού, το προσωπικό βλέμμα που αμφισβητεί και αρνείται τους ρόλους, η γραφή ως περιγραφή και αφήγηση του εαυτού, το σώμα ως μέτρο, ως όριο, είναι μερικά μόνο από τα θέματα γύρω από τα οποία η έκθεση προτείνει διαδρομές, ανατρέπει απόψεις, δημιουργεί νέα οράματα και αφηγήσεις.
Το «Εγώ λέω Εγώ» δεν καταφεύγει σε νοσταλγικές αναδρομές –παρότι μια μικρή ζήλεια, για όσα εμείς δεν ζήσαμε, την νοιώθουμε– δεν εφευρίσκει νέες λέξεις, εξετάζει βαθιά αυτό που έχουμε, τον φεμινισμό, προτείνοντας διαφορετικούς και μοναδικούς τρόπους μέσω των οποίων να του δίνεται υπόσταση, όπως σε αυτήν την έκθεση.
Τώρα παρουσιάζεται για πρώτη φορά και δικτυακά στο κοινό το εξαιρετικό Αρχείο Carla Lonzi: με κείμενά της, ιδιόχειρες επιστολές, σημειώματα, φωτογραφίες από προσωπικές στιγμές, μεταξύ άλλων, προβάλλεται η ριζοσπαστική σκέψη της φεμινίστριας θεωρητικού και κριτικού τέχνης, μαζί και η εποχή της, με τη σπουδαία συμβολή και νέων έργων που δημιουργήθηκαν από Ιταλίδες καλλιτέχνιδες, για την περίσταση, αλλά και με έργα καλλιτέχνιδων που ανήκαν ήδη στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης. Βραβευμένες φεμινίστριες συγγραφείς, για παράδειγμα, η Μικέλα Μούρτζια, παρουσιάζουν βίντεο με θεματικές, όπως Το Γυναικείο Σώμα, Βία και Τέχνη, ενώ στο «κεφάλαιο» In the words of women, ακούμε φιλοσόφους, επιμελήτριες και κριτικούς εκθέσεων, ανάμεσά τους η Άν Σικάρντι [Anna Siccardi] και η Φραντζέσκα Γκάλο [Francesca Gallo], να μιλούν για καλλιτέχνιδες σημεία αναφοράς όπως η Ντόρα Μάαρ, ενώ στο κεφάλαιο για την body art, ένα μεγάλο μέρος αφορά βέβαια τη σπουδαία Τζίνα Πάνε.
Ένα τεράστιο αφιέρωμα, από το οποίο μάλλον δεν λείπει καμία, και στο οποίο θα επανερχόμαστε, που αποκαλύπτει και προωθεί συναρπαστικές επιλογές ανάγνωσης της ιστορίας της τέχνης και της σκέψης του φεμινισμού.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι:
https://artsandculture.google.com/project/women-up
και https://www.epohi.gr/article/13095/h-karla-lontzi-kai-h-gynaikeia-exegersh