«Το νεκροταφείο τους». Αυτός ήταν ο πρωτοσέλιδος τίτλος της γαλλικής Liberation για το ναυάγιο στην Πύλο, με τη διευθύντρια σύνταξης να αναρωτιέται «για πόσο ακόμα θα ανεχόμαστε να πνίγονται παιδιά, γυναίκες και άνδρες, ενώ προσπαθούν πάση θυσία να ξεφύγουν από την πείνα, τη μιζέρια και τη βία και να αναζητήσουν καταφύγιο στην Ευρώπη;» Η γαλλική Le Figaro χαρακτηρίζει το ναυάγιο «ένα από τα χειρότερα στην ιστορία της Ελλάδας» και το BBC κάνει λόγο για «καταστροφή». Στον ιταλικό τύπο αναλύονται οι κινήσεις της Frontex και των ελληνικών αρχών και κάνουν λόγο για μπαλάκι ευθυνών ανάμεσα σε Frontex, Αθήνα και Ρώμη λέγοντας πως πρόκειται για «έργο χιλιοπαιγμένο». Ένα ερώτημα που πλανάται σε διάφορα μέσα είναι αν θα μπορούσε να αποτραπεί το ναυάγιο. Στην Washington Post δημοσιεύεται άρθρο με κεντρικό τίτλο «οι ελληνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές υπό ενδελεχή έλεγχο, μετά το αποκαρδιωτικό ναυάγιο», ενώ σε σειρά δημοσιευμάτων τίθενται ερωτήματα για τις εφαρμοζόμενες πολιτικές.
Τουλάχιστον 568 άνθρωποι βρέθηκαν στον πάτο της Μεσογείου και έχουν χαρακτηριστεί ως αγνοούμενοι, ενώ διασώθηκαν μόλις 104, τη στιγμή που ανασύρθηκαν 78 νεκροί. Αυτός είναι ο μακάβριος απολογισμός του ναυαγίου στην Πύλο, με ένα σαπιοκάραβο που έπλεε υπό την παρακολούθηση του ελληνικού λιμενικού, που είχε εντοπιστεί, χαρτογραφηθεί και φωτογραφηθεί από τη Frontex ήδη από την προηγούμενη μέρα και που κανένας δεν έδωσε εντολή οργάνωσης επιχείρησης διάσωσης προτού βουλιάξει. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Λιμενικού «οι αλλοδαποί αρνήθηκαν την παροχή οποιασδήποτε περαιτέρω συνδρομής». Και το Λιμενικό υπάκουσε την –τελευταία, όπως φάνηκε– επιθυμία τους· στο όνομα του διεθνούς δικαίου και κατά καταφανή παραβίασή του, σύμφωνα με παρεμβάσεις ειδικών. Μιλώντας στην ΕΡΤ ο ναύαρχος ε.α. του λιμενικού και διεθνής εμπειρογνώμονας, Νίκος Σπανός, αποδόμησε την παθητική αντίδραση του λιμενικού λέγοντας πως η πολιτεία έπρεπε να δράσει άμεσα: «θα πρέπει να οργανώσει τον επιχειρησιακό σχεδιασμό που είναι πλωτά και χερσαία μέσα που πρέπει να σπεύσουν στην περιοχή ώστε να μπορέσουν να αποβιβάσουν τον κόσμο σε άλλα σκάφη. Είναι σαν να μου λέτε ότι σας βλέπω να πνίγεστε και δεν θα σας βοηθήσω και δεν θέλετε βοήθεια. Τι είναι αυτά που λέτε; Είμαστε υποχρεωμένοι». Έχει γίνει φανερό, ήδη από την ανακοίνωση της Frontex, η οποία γνωστοποίησε το ακριβές στίγμα και την ακριβή ώρα που εντόπισε το πλεούμενο, τραβώντας φωτογραφίες και αποκτώντας πλήρη εικόνα για το ότι ήταν ασφυκτικά γεμάτο και βλέποντας τους ανθρώπους να καλούν σε βοήθεια, ότι δεν υπήρξε εντολή διάσωσης. Διαφορετικά, θα είχαν σπεύσει πλεούμενα προτού βουλιάξει το καράβι με κλειδωμένους 500 ανθρώπους στο αμπάρι, μετατρέποντάς το σε μαζικό υγρό τάφο. Όπως δήλωσε ο δικηγόρος Κ. Ντάλτας στο Mega «οι διεθνείς συνθήκες λένε πως όποιος έχει το FIR των χωρικών έχει υποχρέωση έρευνας και διάσωσης. Η ευθύνη της επιχείρησης είναι του κράτους που έχει το FIR (σ.σ. στην προκειμένη το ελληνικό) και της Frontex».
Με πένθιμη περιβολή
Η ελληνική πολιτεία κινητοποίησε τα μέσα διάσωσης που διαθέτει αφού ναυάγησε το καράβι. Τότε φόρεσε και την περιβολή του πένθους για την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Η πρόεδρος της Δημοκρατίας –όπως επιβάλλει και ο επικοινωνιακός της ρόλος– Κ. Σακελλαροπούλου έσπευσε να βρεθεί πρώτη στην Καλαμάτα να επιβλέψει τη διάσωση. Είναι η ίδια που σταμάτησε την επιχείρηση διάσωσης στα Τέμπη για να αφήσει λουλούδια στα φλεγόμενα ακόμα βαγόνια και να κάνει δηλώσεις στις κάμερες, η ίδια που φωτογραφιζόταν στον φράχτη του Έβρου και δήλωνε ότι «η Ελλάδα δεν δέχεται απαράδεκτες διεκδικήσεις από κανέναν», η ίδια που απέσυρε τη βράβευση του Ιάσωνα Αποστολόπουλου. Είναι η ίδια που δυσαρεστήθηκε από το γεγονός ότι βρέθηκαν στο ίδιο σημείο με εκείνη μέλη της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους για το αναπόφευκτο από την αδράνεια της ελληνικής πολιτείας ναυάγιο και πήγε να τους μιλήσει, μένοντας ενεή που της απέδωσαν ευθύνες και αποχώρησε λέγοντας «ο φράχτης προστατεύει τα σύνορα της χώρας μου». [Φυσικά, από τα ΜΜΕ ο διάλογος αυτός χαρακτηρίστηκε «επίθεση», αποδίδοντας του μια βιαιότητα που προφανώς δεν υπήρχε. Είναι συνήθης η πρακτική]. Με πένθιμα χρώματα βάφτηκε και η προεκλογική εκστρατεία, με το debate να ματαιώνεται οριστικά, με προεκλογικές ομιλίες να αναβάλλονται.
Συνέχεια με απόλυτη συνέπεια
Ο Αλ. Τσίπρας βρέθηκε στην Καλαμάτα και ενημερώθηκε από το Λιμενικό, παρουσία του υπηρεσιακού υπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Ευ. Τουρνά, για την επιχείρηση. Εκεί, με ανοιχτές τις κάμερες, έγινε μεγάλη προσπάθεια από πλευράς υπηρεσιακού υπουργού να βγάλει πόρισμα για τα αίτια του ναυαγίου αλλά κυρίως να μην αποδοθούν ευθύνες αλλά ούτε να μείνουν υπόνοιες ότι κάτι δεν λειτούργησε καλά [«σε ένα πλοίο που είναι σε πλήρη αστάθεια λόγω του ότι έχει υψηλά το κέντρο βάρους νομίζω, με την κοινή λογική, ότι δεν υπάρχει δυνατότητα επέμβασης», δήλωσε ο κ. Τουρνάς].
Ο κ. Τουρνάς –όπως και κανένα σχεδόν στέλεχος της υπηρεσιακής κυβέρνησης– δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Είναι προσωπικές επιλογές του εν αναμονή πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη. Είχε γίνει εμφανές στην ορκωμοσία της υπηρεσιακής κυβέρνησης, στις τελετές παραλαβής παράδοσης των υπουργείων αλλά και αποδείχτηκε στην πολιτική που έχει εφαρμόσει. Ο πρ. υπουργός Χρ. Στυλιανίδης παραδίδοντας στον κ. Τουρνά είχε δηλώσει «δεν θα πω αντίο, απλώς θα πω ότι σας χαιρετώ. Θα γίνει ένα rotation». Αντίστοιχα, στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, ο κ. Εσδράς είχε δηλώσει «χαίρομαι που θα συνεχίσω αυτού του είδους την πολιτική. Είμαι διατεθειμένος να μη φανεί ότι αυτό το υπουργείο σταμάτησε να λειτουργεί ούτε μια μέρα».
Η πολιτική, επομένως, που εφαρμόζεται έχει γίνει σαφές εξαρχής είναι συνέχεια της διακυβέρνησης της ΝΔ, αναμένοντας να παραδώσει ξανά σε αυτή στις 26 Ιούνη. Το ναυάγιο δεν ήταν το πρώτο ούτε το μόνο γεγονός που το αποδεικνύει. Τη νέα συμφωνία με την ΕΕ, η οποία θα είναι ο οδηγός της αντιμεταναστευτικής-αντιπροσφυγικής πολιτικής των επόμενων ετών, τη διαπραγματεύτηκε ο υπηρεσιακός υπουργός, όπως τονίζεται με σχετικό δελτίο Τύπου. Δεν επιφυλάχθηκε, παρότι είναι βραχύχρονη η θητεία του. Αντίθετα, συνέβαλε με προτάσεις προτού την υπερψηφίσει.
Πριν δύο εβδομάδες, 80 πρόσφυγες βρέθηκαν σε βραχονησίδα στον Έβρο, η οποία αποτελούσε ελληνικό έδαφος, και διασώθηκαν αφότου δημοσιοποιήθηκε το ζήτημα με τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό να παίρνει θέση –και επομένως να ανάγει το ζήτημα σε μείζον- και να δηλώνει πως «οι ελληνικές αρχές προβαίνουν στις αναγκαίες ενέργειες ώστε, με σεβασμό στο εθνικό, ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο, να αποτραπεί κάθε αντικανονική είσοδος αλλοδαπού στη χώρα».
Υπό έλεγχο για παράνομες επαναπροωθήσεις
Η χώρα μας βρίσκεται ήδη σε καθεστώς ελέγχου για παράνομες επαναπροωθήσεις για περισσότερες από μία χρονικές περιόδους. Τελευταίο περιστατικό, λίγες μέρες πριν τις εκλογές της 21 Μαΐου, είναι το δημοσίευμα (με βιντεοσκοπικό υλικό) των New York Times με επαναπροώθηση προσφύγων, οι οποίοι εγκαταλείφθηκαν στη μέση της θάλασσας από το σκάφος 617 του λιμενικού σώματος. Το συγκεκριμένο περιστατικό, η ευρωπαία επίτροπος Ίλβα Γιόχανσον είχε ζητήσει να διερευνηθεί από τις ελληνικές αρχές «ενδελεχώς και με ανεξάρτητα μέσα» δηλώνοντας «έτοιμη να λάβει επίσημα μέτρα, εφόσον απαιτείται». Ένα χρόνο πριν, η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών (LIBE) του ευρωκοινοβουλίου ζητούσε από την Κομισιόν να λάβει μέτρα που θα διασφαλίσουν ότι η Ελλάδα σέβεται το διεθνές δίκαιο και τις αποφάσεις του ευρωπαϊκού δικαστηρίου. Είχε προηγηθεί η αποκάλυψη για πάνω από 1.000 επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο σε δύο χρόνια (Μάρτιος 2020-Μάρτιος 2022). Τον Φεβρουάριο του 2022, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ διέτασσε έρευνα σε βάρος της Ελλάδας για τις παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων. Αυτή είναι η επιτυχία της προηγούμενης κυβέρνησης της ΝΔ, το έργο της οποίας έχει αναλάβει να συνεχίσει η υπηρεσιακή κυβέρνηση. Η ΝΔ όχι μόνο υπερασπίζεται αυτές τις πρακτικές, αλλά την προηγούμενη προεκλογική περίοδο ο φράχτης στον Έβρο υπήρξε κομβικός σταθμός της καμπάνιας. Τότε, δυστυχώς, η αντιπολίτευση –και κυρίως ο ΣΥΡΙΖΑ– δεν είχε το θάρρος να θέσει τους άξονες μιας άλλης προσφυγικής πολιτικής, τώρα με το Αιγαίο να μετατρέπεται για μια ακόμα φορά σε νεκροταφείο, ακούστηκαν οι «απαγορευμένες» ως «ανθελληνικές» ή «αντιπατριωτικές» προτάσεις για ασφαλείς διόδους για τους πρόσφυγες. Στη συνάντησή του Αλ. Τσίπρα με τον υπηρεσιακό υπουργό στην Καλαμάτα, δήλωσε: «Πρέπει ταυτόχρονα να κάνουμε και τα δύο. Και την προστασία των συνόρων και την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Απαιτείται αλλαγή αυτής της μεταναστευτικής πολιτικής. Ένα νέο Σύμφωνο Ασύλου, αναθεώρηση του Δουβλίνο ΙΙ, ένα νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου, ένα Σύμφωνο το οποίο θα διαμοιράζει την ευθύνη σε όλα τα κράτη-μέλη, όχι μόνο στις χώρες υποδοχής και θα έχει νόμιμες οδούς μετανάστευσης, όχι μόνο τείχη».
Τα σχόλια στα social media κάτω από τις ειδήσεις που σχετίζονται με το ναυάγιο (τριήμερο πένθος, αναστολή προεκλογικής εκστρατείας, κ.λπ.) δείχνουν πώς έχει διαπαιδαγωγηθεί η κοινωνία τα προηγούμενα χρόνια με τις κυβερνητικές πρακτικές, αλλά και με τον τρόπο που γίνεται ο δημόσιος διάλογος, κυρίως τηλεοπτικά. Μισανθρωπιά. Ελπίδα για μια κοινωνία όπου η ανθρώπινη αξία θα είναι η υπέρτατη αξία γέννησαν οι συγκεντρώσεις σε όλη τη χώρα, δίνοντας φωνή σε αυτούς που πέθαναν αναζητώντας όχι μόνο μια καλύτερη ζωή, αλλά και την ευκαιρία απλώς να ζήσουν. Τώρα, πρέπει να παρακολουθήσουμε αλλά και να διασφαλίσουμε ότι το ναυάγιο αυτό, όχι μόνο θα διερευνηθεί (ήδη την εποπτεία των ελληνικών ερευνών έχει αναλάβει ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ενώ διεξάγεται και διεθνής έρευνα) και ότι θα αποδοθούν οι ευθύνες, αλλά και πως θα αποτελέσει σταθμό για να αλλάξει η μεταναστευτική και προσφυγική πολιτική.