Στις 24 Μαΐου, μια 33χρονη γυναίκα από την Πολωνία, η Dorota Lalik, πέθανε από σηψαιμία στο νοσοκομείο, μετά από το ανεπανόρθωτο ιατρικό λάθος να μην τερματιστεί τη στιγμή που έπρεπε η εγκυμοσύνη της παρότι η ίδια βρισκόταν σε μεγάλο κίνδυνο. Η συγκεκριμένη περίπτωση, που δεν είναι η μοναδική στην Πολωνία τα τελευταία χρόνια, συνδέεται με τον προσφάτως ψηφισμένο νόμο στη χώρα αναφορικά με το δικαίωμα σε ασφαλή άμβλωση. Έξι είναι οι γνωστές και καταγεγραμμένες περιπτώσεις γυναικών που πέθαναν στα νοσοκομεία μέρες μετά το θάνατο του εμβρύου τους ακριβώς λόγω της άρνησης των γιατρών, ή της τρομακτικής αναμονής τους, να προχωρήσουν σε θεραπευτική άμβλωση. Η Πολωνία, από το 2020, έχει από τα πλέον αυστηρότερα θεσμικά πλαίσια στην Ευρώπη για την άμβλωση (το 90% των μέχρι πρότινος νόμιμων αμβλώσεων πέρασαν στην παρανομία) παρά τις δυναμικές και μαζικές κινητοποιήσεις που έγιναν σε εθνική κλίμακα από το φεμινιστικό κίνημα και τους ακτιβιστές και ακτιβίστριες ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα.
Ερμηνείες και ευθύνες
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, οι γυναίκες έχουν δικαίωμα στην άμβλωση μόνο σε περιπτώσεις βιασμού, αιμομιξίας και υπαρκτής απειλής για τη ζωή και την υγεία τους. Φυσικά το τελευταίο χωρά (όπως έχει αποδειχτεί και από την εμπειρία στην χώρα) πολλές ερμηνείες που περνούν μέσα από τις εκτιμήσεις του ιατρικού προσωπικού και τη σχέση διαμεσολάβησης μεταξύ ιατρικών εκτιμήσεων και ενός νομικού πνεύματος που -επί της ουσίας- αντιμετωπίζει την άμβλωση ως την επιλογή που πρέπει στη πλειονότητα των περιπτώσεων να αποφεύγεται. Από αυτή την θολή σχέση μεταξύ ιατρικών εκτιμήσεων – αποφάσεων και νομικού πλαισίου προκύπτει το μπαλάκι των ευθυνών που παίζεται μεταξύ ιατρικού προσωπικού και κυβέρνησης. Οι μεν θα πουν «Εμείς ακολουθούμε το νόμο, δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς», η δε θα δηλώσει «Ο νόμος προβλέπει την άμβλωση σε περιπτώσεις κινδύνου για την ζωή της γυναίκας, άρα…ιατρικό λάθος».
Παράλληλα, το παρόν νομικό πλαίσιο το οποίο εφαρμόστηκε μετά από μια μακρά περίοδο ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης στην Πολωνία, ήρθε να εμπεδώσει τις πλέον συντηρητικές αντιλήψεις (σε μια χώρα του βαθέως Καθολικισμού) για το δικαίωμα μιας γυναίκας να αποφασίζει για το σώμα της και την υγεία της με αποτέλεσμα μεγάλη μερίδα γιατρών να αρνούνται σε κάθε περίπτωση να προχωρήσουν σε άμβλωση για λόγους «ηθικής συνείδησης», όπως αναφέρεται από οργανώσεις υπεράσπισης των γυναικείων δικαιωμάτων*. Ίσως αξίζει να σημειωθεί πως η Dorota νοσηλεύθηκε στο νοσοκομείο «Iωάννης Παύλος ΙΙ» το οποίο και φυλάσσει τα λείψανα του εκλιπόντος πολωνού Πάπα και - σύμφωνα με αναφορές των ΜΜΕ- δεν πραγματοποιεί ποτέ αμβλώσεις για λόγους αρχής. Οφείλουμε να αναφέρουμε πως, από την άλλη πλευρά, πολλοί γιατροί βρίσκονται στην δίνη μιας αντιπαράθεσης μεταξύ κοινωνίας και κυβέρνησης παρουσιαζόμενοι ως οι βασικοί υπαίτιοι της καταπάτησης των γυναικείων δικαιωμάτων, καθώς η κυβέρνηση καταφέρνει να ανάγει τα καταστροφικά αποτελέσματα της πολιτικής της σε «ιατρικά λάθη και παραλείψεις».
Η κοινωνική οργή στους δρόμους
Ο θάνατος της Dorota Lalik επανενεργοποίησε τις αντιδράσεις της κοινωνίας των πολιτών η οποία έχει επιδείξει κρίσιμα αντανακλαστικά ενάντια σε μια από τις πλέον αυταρχικές και συντηρητικές κυβερνήσεις της ΕΕ αυτή τη στιγμή. «Φτάνει πια, όχι άλλη μία» και «θέλουμε γιατρούς, όχι ιεραπόστολους» φώναξε μια μεγάλη μερίδα της πολωνικής κοινωνίας που κινητοποιήθηκε σε διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας αμέσως μετά τον θάνατο της 33χρονης. Ανάμεσα στα αιτήματα που αναδείχθηκαν ήταν και αυτό της ενίσχυσης του εθνικού συστήματος υγείας το οποίο η κυβέρνηση εγκαταλείπει ως κομμάτι του κράτους πρόνοιας, καθώς ρίχνει το βάρος της σε πολιτικές χειραγώγησης γύρω από το ζήτημα της μετανάστευσης, αλλά και αυτό των αμβλώσεων. Η Agnieszka Czerederecka ιδρύτρια της καμπάνιας Women’s Strike στην Βαρσοβία, αναφέρει πως υπήρξαν διαμαρτυρίες σε 80 πόλεις της χώρας με την 14η Ιούνιου να είναι η μέρα όπου το κέντρο της Βαρσοβίας πλημμύρισε από κόσμο. Η κοινωνική οργή συνδέεται με τα ευρύτερα αντικυβερνητικά αισθήματος ενός μεγάλου τμήματος της πολωνικής κοινωνίας που βλέπει στην κυβέρνηση του κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη» (Prawo i Sprawiedliwość – PiS) μια στρατηγική που πάει τη χώρα πίσω στη δεκαετία του 1990, όπου η δημοκρατία και η Ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας ήταν το μεγάλο στοίχημα.
Οι δημοκρατικοί Πολωνοί και Πολωνές, που στοιχίζονται κυρίως γύρω από το φιλελεύθερο κόμμα «Πλατφόρμα Πολιτών» (Platforma Obywatelska) και την ευρύτερη μετωπική πρωτοβουλία «Συμμαχία Πολιτών» (Koalicja Obywatelska), αλλά και γύρω από τα μικρά αριστερά κόμματα «Νέα Αριστερά» (Nowa Lewica) και «Αριστερά Μαζί» (Lewica Razem), συνδέουν πολιτικά τις πρόσφατες διαδηλώσεις με την μεγάλη αντικυβερνητική διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 4 Ιουνίου, την «Ημέρα της Ελευθερίας» για την Πολωνία, η οποία ήταν μια συνολική καταδίκη της πολιτικής του Pis με καρδιά των αιτημάτων να είναι η διασφάλιση του δημοκρατικού κεκτημένου της χώρας, η παραμονή της στην Ευρωπαϊκή τροχιά και η υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων στην Πολωνία. Η δημόσια αντιπαράθεση φαίνεται να εντείνεται με τις εθνικές εκλογές να πλησιάζουν (τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο) και οι κινητοποιήσεις της κοινωνίας των πολιτών στοχεύουν στην αποδυνάμωση του Pis. Παράλληλα, το φεμινιστικό κίνημα θα ασκήσει πίεση στην «Πλατφόρμα Πολιτών» προκειμένου αυτή να εντάξει στο πρόγραμμά της την κατάργηση του ισχύοντος νόμου για τις αμβλώσεις (μέχρι στιγμής η τοποθέτηση του κόμματος δεν είναι σαφής). Ωστόσο, ένα μεγάλο τμήμα των Πολωνών δυσαρεστείται από την συζήτηση γύρω από τις αμβλώσεις ως την διαιρετική τομή της πολωνικής κοινωνίας, καθώς εκτιμά πως δεν συζητιούνται αρκετά τα ζητήματα της οικονομίας και οι οικονομικές ανισότητες.
* Για μια συνολικότερη παρουσίαση της κατάστασης των γυναικείων δικαιωμάτων και του φεμινιστικού κινήματος στην Πολωνία βλ. την έκδοση (αγγλικά) του πολωνικού αριστερού ινστιτούτου Naprzód (με την υποστήριξη του δικτύου Transform! Europe) “The Situation of Women in Poland 2020”. https://www.transform-network.net/publications/issue/the-situation-of-women-in-poland-2020/