Frédéric Paulin «Η νύχτα που έπεσε στις ψυχές μας, Γένοβα, 2001»,
μετάφραση: Μαριάννα Μαντά, εκδόσεις Πόλις, 2023
Τον Ιούλιο του 2001, η σύνοδος των ηγετών των οχτώ ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου (G8) πραγματοποιήθηκε στη Γένοβα. Είχαν προηγηθεί οι σύνοδοι του Σιάτλ (Νοέμβριος 1999), της Ουάσινγκτον (Σεπτέμβριος 2000) και του Γκέτεμποργκ (Ιούνιος 2001), που είχαν συσπειρώσει το πολύχρωμο παλιρροιακό ανθρώπινο κύμα που ονομάστηκε κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης. 500.000 άνθρωποι από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στη Γένοβα για να φωνάξουν, να διαμαρτυρηθούν, να αρνηθούν την παγκόσμια τάξη των ισχυρών, αλλά και να γιορτάσουν, οργανώνοντας τη δική τους εναλλακτική αντισύνοδο. Η Γένοβα σημαδεύτηκε από τις συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνομίας: 600 διαδηλωτές τραυματίες, και ένας νεκρός, ο Κάρλο Τζουλιάνι, που πυροβολήθηκε στο κεφάλι από καραμπινιέρο. Το βιβλίο του Φρεντερίκ Πωλέν αποτελεί ένα μυθιστορηματικό χρονικό της αντισυνόδου, επεξεργασμένο με λογοτεχνικά μέσα, το οποίο κινείται στα όρια του νουάρ.
Ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν παρών στη «μάχη της Γένοβας». Γεννημένος το 1972 κοντά στο Παρίσι, ο Πωλέν σπούδασε πολιτικές επιστήμες και έχει εργαστεί ως καθηγητής μέσης εκπαίδευσης και ως δημοσιογράφος. Γράφει πολιτικά και ιστορικά νουάρ μυθιστορήματα και έχει τιμηθεί με το βραβείο αναγνωστών Quai du polar, το Μεγάλο Βραβείο αστυνομικής λογοτεχνίας, το βραβείο Thophée 813 και το βραβείο ιστορικού νουάρ. Το «Η νύχτα που έπεσε στις ψυχές μας» τιμήθηκε το 2022 με το βραβείο Μystère de la critique.
Το μυθιστόρημα του Πωλέν είναι πολυφωνικό. Παρακολουθούμε τα γεγονότα μέσα από τις διαφορετικές οπτικές ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν ή συμμετείχαν, είτε από τη μία πλευρά (των διαδηλωτών) είτε από την άλλη (των δυνάμεων ασφαλείας). Ανάμεσά τους είναι οι δυο νεαροί Γάλλοι, ο Βαγκ και η Ναταλί, που ανήκουν στην άκρα αριστερά, τροτσκιστής ο πρώτος και αυτόνομη η δεύτερη∙ η δημοσιογράφος/φωτορεπόρτερ Ζενοβεφά, που αν και συντάσσεται με την Αριστερά, διαχωρίζει τη θέση της από τις πρακτικές του black bloc∙ ο μακιαβελικός Λωράν Λαμάρ, σύμβουλος επικοινωνίας του Ζακ Σιράκ∙ ο ψύχραιμος μπάτσος Καλβίνι (που διαβάζει Καμιλλέρι), ο οποίος αποστρέφεται την περιττή βία∙ ο καιροσκόπος νεοφασίστας Φράνκο Ντε Κάρλι, μέλος της Εθνικής Συμμαχίας του Φίνι, μυστικοσύμβουλος σε θέματα ασφαλείας του Μπερλουσκόνι. Ο τελευταίος δίνει τον τόνο με το σύνθημα «Οι αριστεριστές και οι κομμουνιστές είναι εχθροί που πρέπει να παταχθούν», και οι επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης που ανήλθαν στην ιεραρχία κατά τη διάρκεια των Μολυβένιων Χρόνων, υπακούουν πρόθυμα.
Εκτός από την άμεση βία, το καθεστώς επιστρατεύει άλλο ένα δοκιμασμένο όπλο: την προβοκάτσια. Η συλλογιστική του νεοφασίστα Κάρλι περιγράφει το modus operandi:
«Το σχέδιο για τη δημόσια ασφάλεια στη Γένοβα. Το πρώτο σκέλος του σχεδίου περιελάμβανε την καλλιέργεια κλίματος φόβου πριν από τη σύνοδο: τα ΜΜΕ μιλούσαν διαρκώς για τη βία που ήταν σε θέση να εξαπολύσει το black bloc, αλλά και οι Tute Bianche και οι υπόλοιπες οργανώσεις. Η δεύτερη κίνηση είναι να διεισδύσουν στις οργανώσεις που αντιτίθενται στο G8. Οι φασίστες με τους οποίους θα συναντηθεί είναι αυτοί που θα κατευθύνουν τα μέλη του black bloc να καταστρέψουν τις περιουσίες των κατοίκων: τα αυτοκίνητα, τα μαγαζιά, τα σπίτια τους. Στη συνέχεια, οι ίδιοι φασίστες θα στρέψουν τους κατοίκους ενάντια στους διαδηλωτές, για να έχει η αστυνομία έτοιμη τη δικαιολογία αντεπίθεσης».
Η αγριότητα της αστυνομικής βίας είναι πρωτοφανής. Ξυλοδαρμοί με κλομπ, βασανισμοί, πυροβολισμοί (με έναν νεκρό, τον Κάρλο Τζουλιάνι), τεθωρακισμένα οχήματα που σαρώνουν τη via Άλμπαρο, τη via Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, την plaza Αλιμόντα (όπου δολοφονήθηκε ο Τζουλιάνι) και την plaza Βαλέτα, άγρια λεηλασία του σχολείου Αρμάντο Ντίαζ, όπου βρίσκονταν οι κατασκηνώσεις των διαδηλωτών. Κινούμενοι ανάμεσα σε περίεργους δημοσιογράφους και πράκτορες των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, ο Βαγκ και η Ναταλί, αντιμέτωποι με τα προσωπικά τους διλήμματα, παρασύρονται στη δίνη της βίας.
Ο επίσημος Τύπος παίρνει φυσικά το μέρος της ιταλικής κυβέρνησης και των δυνάμεων της τάξης. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων προβάλλουν πρωτίστως τις πυρπολήσεις των κτιρίων ή τις καταστροφές των αυτοκινήτων. Η δολοφονία του Τζουλιάνι περνάει στα ψιλά ή αποδίδεται σε ατύχημα. Μόνο η La Republica στέκεται στο ύψος της: «Ένας νεαρός σκοτώθηκε στη μάχη του G8. Σε μια δημοκρατία, αυτό είναι το μόνο γεγονός που μετράει».
Το κείμενο του Φρεντερίκ Πωλέν έχει καταγιστικό ρυθμό στην αφήγηση και η γραφή του αποπνέει την αμεσότητα ενός ζωντανού ρεπορτάζ. Είναι αποτέλεσμα της βιωμένης γνώσης του, την οποία ακολούθησε σχολαστική ιστορική έρευνα. Οι ηθικοί και ιδεολογικοί προβληματισμοί του είναι εξίσου γόνιμοι και ενδιαφέροντες. Αρκούν αυτές οι αντισύνοδοι, αυτές οι εναλλακτικές μορφές διαμαρτυρίας για να αλλάξει ο κόσμος; «Αν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο, θα ήταν παράνομες»; Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στη βιαιότητα και τη διαμαρτυρία; Το κράτος έχει το μονοπώλιο της βίας, όπως υποστήριξε πρώτος ο Τόμας Χομπς και υπερθεμάτισαν ο Μαξ Βέμπερ και ο Καρλ Σμιτ; Ή μήπως θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε «δικαιωμένη» βία (αυτή των καταπιεζόμενων) και «αυθαίρετη» βία (αυτή των καταπιεστών), όπως έκανε ο Φραντς Φανόν;
Σε κάθε περίπτωση, οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, όπως η Ναταλί και ο Βαγκ, θα επιστρέψουν από τη Γένοβα αλλαγμένοι, έχοντας κυρίως απωλέσει την αθωότητά τους, αντικρίζοντας τις άγριες όψεις του καπιταλισμού. Ακόμα και η μυστική αστυνομικός Μελανί Μαρτινέζ, μετά την ακραία αστυνομική καταστολή στη Γένοβα, αμφισβητεί την ιδεαλιστική αντίληψή της για τη «φιλειρηνική αποστολή της» σε περιόδους δημοκρατίας.
Αυτή την αθωότητα (που όμως είναι πολύτιμη!) εκφράζει στο μυθιστόρημα ένας νεαρός αναρχικός, που σκέφτεται φωναχτά:
«Για μένα, δεν έχει καμία σημασία αν είμαι ή δεν είμαι με τους αναρχικούς. Να ’σαι σίγουρη πως, αν κάτι τυπάκια σαν τον Βαγκ σταματούσαν ν’ αρπάζονται για κάποια ασήμαντη λεπτομέρεια της ιστορίας του μπολσεβικισμού, όλοι εμείς θα ’μασταν πολύ περισσότεροι και ο καπιταλισμός γρήγορα θα τα ‘βρισκε μπαστούνια».
Άμποτε, αν και είναι μια γενικόλογη ευχή απέναντι σε μια τόσο συγκεχυμένη πραγματικότητα. Χρειάζεται μάλλον «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης».
Σημείωση
Ο Φρεντερίκ Πωλέν ορθά επισημαίνει ότι το γκρουπ-σύμβολο του κινήματος της αντιπαγκοσμιοποίησης ήταν οι Rage Against The Machine. Εναλλακτικά, οι Godspeed You Black Emperor!