Ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο, ένα ξερό δέντρο, στάχια κι ένα ρυάκι με νερό. Αυτή την εικόνα αντικρίσαμε μπαίνοντας στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου για να παρακολουθήσουμε τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου, η οποία σκηνοθετεί για δεύτερη φορά αρχαίο δράμα – προηγήθηκε η «Άλκηστις» του Ευριπίδη το 2017. Και στις δύο αυτές παραστάσεις, πέρα από την επιλογή του ίδιου αυτού ποιητή, η Ευαγγελάτου επιλέγει τη μετάφραση του Κώστα Τοπούζη και συνεργάζεται ξανά για τα σκηνικά με την Εύα Μανιδάκη, ενώ η ίδια αναλαμβάνει, εκτός από τη σκηνοθεσία, τη δραματουργική επεξεργασία και τη διασκευή του κειμένου.
Ο ευριπίδειος μύθος εστιάζει στον Ιππόλυτο, γιο της αμαζόνας Αντιόπης και του Θησέα, ο οποίος είναι λάτρης του κυνηγιού, αφοσιωμένος στη θεά Άρτεμη, περιφρονεί τον έρωτα και τις γυναίκες και θεωρεί τη θεά Αφροδίτη τη χειρότερη ανάμεσα στους θεούς. Η Αφροδίτη για να εκδικηθεί τον Ιππόλυτο εμφυσά τον πόθο στη μητριά του, Φαίδρα η οποία υποφέρει σιωπηλά από παράφορο και μονόπλευρο έρωτα και αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Η Τροφός εκμαιεύοντας το μυστικό της, προκειμένου να την σώσει, στρέφεται στον Ιππόλυτο και του φανερώνει τον σφοδρό έρωτα της Φαίδρας για εκείνον, αφού πρώτα του ζητήσει να ορκιστεί ότι δεν θα αποκαλύψει τίποτα από όσα μάθει. Ο Ιππόλυτος κατηγορεί τη Φαίδρα η οποία έπειτα από αυτή την αντίδραση θα αυτοκτονήσει. Για να τον εκδικηθεί, όμως, θα γράψει ένα γράμμα στον Θησέα αναφέροντάς του ότι την βίασε. Ο Θησέας θα καταραστεί τον γιο του και θα ζητήσει από τον πατέρα του, Ποσειδώνα να πεθάνει ο Ιππόλυτος κάνοντας χρήση μίας από τις τρεις ευχές που του έχει παραχωρήσει. Ο Ιππόλυτος, δεσμευμένος από τον όρκο του, θα πεθάνει με άγριο τρόπο. Λίγο πριν ξεψυχήσει, εκείνη την ύστατη ώρα, κάνει την εμφάνισή της η θεά Άρτεμη για να αποκαταστήσει την αλήθεια ώστε να επέλθει η συμφιλίωση πατέρα και γιου.
Ανάμνηση από το μέλλον
Στην ορχήστρα, ένας τοίχος παίζει τον διπλό ρόλο, οθόνης και θεολογείου, από τον οποίο κάνει την εμφάνισή της η Αφροδίτη (Έλενα Τοπαλίδου), ντυμένη με ένα ασημί κορμάκι με κρόσσια (τύπου ski-fi burlesque), με φτερά στους ώμους και ξανθιά περούκα θυμίζοντας, τη Lady Gaga. Με μια κάμερα στο χέρι, η οποία ξεκινά από το βλέμμα της, κινηματογραφεί τη δράση των χαρακτήρων, με αποσπασματικά κομμάτια του τοπίου και του σώματος των δρώντων προσώπων ενώ συχνά στρέφει την κάμερα πάνω της, στα πόδια της ή στο χέρι της υπογραμμίζοντας τη θεϊκή της παρέμβαση. Προκλητική και εκδικητική θεά, αλλά και show woman, μας εκθέτει στον Πρόλογό της ολόκληρο το σχέδιό της για την τιμωρία του Ιππoλύτου, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα την πραγματοποιήσει. Οι χαρακτήρες του έργου μετατρέπονται σε μαριονέτες στα χέρια της, ενώ εκείνη, πανίσχυρη, κινεί τα νήματα μέχρι την πτώση του ήρωα. Και το σόου ξεκινά.
Η Έλενα Τοπαλίδου, η οποία υποδύεται και τις δύο θεές, την Αφροδίτη και την Άρτεμη, ισορροπεί με περισσή επιδεξιότητα ανάμεσα στην ερμηνεία και στη ζωντανή κινηματογράφηση. Ο Ιππόλυτος (Ορέστης Χαλκιάς) εμφανίζεται αμέσως μετά τον Πρόλογο της Αφροδίτης για να αποδώσει τιμές στην Άρτεμη βγάζοντας από το στόμα του ένα λευκό άνθος, σύμβολο αγνότητας, το οποίο εναποθέτει πάνω στο καμένο δέντρο. Πέρα από το λουλούδι και το ρυάκι με το νερό, το σκηνικό θυμίζει σεληνιακό τοπίο. Δεν βλέπουμε πουθενά τη φύση με τα απάτητα λιβάδια που περιγράφει ο Ιππόλυτος και τα δάση στα οποία κυνηγάει θηράματα με τους συντρόφους του. Ποια φύση λατρεύει, αν όχι την ανάμνησή της; Το τοπίο καλύπτει όλη την ορχήστρα χωρίς να αφήνει κανένα κενό σημείο, ενώ στην οθόνη, οι εικόνες που αναμεταδίδονται εστιασμένες στα σημεία του σκηνικού χώρου, μεγαλώνουν το εύρος του, το οποίο μοιάζει να απλώνεται παντού. Απεικάσματα του περιβάλλοντα χώρου αποτελούν τα κοστούμια, των οποίων η χρωματική παλέτα δημιουργεί εικαστικές συνθέσεις. Σε αυτόν τον χώρο, η Φαίδρα (Κόρα Καρβούνη) αυτοκτονεί και το σώμα της επιπλέει στο νερό με το λευκό της φόρεμα, ως άλλη Οφηλία. Την ώρα που ο Θησέας την παίρνει στην αγκαλιά του, η εικόνα αυτή φέρνει στο νου την Πιετά (Pietà) του Μιχαήλ Αγγέλου. Αλλά, και η σκηνή με τον ματωμένο Ιππόλυτο από τον ταύρο που έστειλε ο Ποσειδώνας, θυμίζει εικόνα από την αποκαθήλωση του Ιησού.
Η ορμή της φύσης
Ερωτική, αισθησιακή, εκδικητική και χαιρέκακη ως Αφροδίτη η Έλενα Τοπαλίδου μεταμορφώνεται στη θεά του κυνηγιού έχοντας σαν σκευή ένα κρανίο ελαφιού για να δώσει τη λύση, να εξηγήσει την απουσία της και να προαναγγείλει τις μελλοντικές τιμές του πιστού ακολούθου της. Είναι η μόνη η οποία διαφοροποιείται ερμηνευτικά. Η Φαίδρα (Κόρα Καρβούνη) και η Τροφός (Μαρία Σκουλά) παρουσιάζονται δίχως δραματική ένταση και εξάρσεις, με σωματοποιημένη ενέργεια όμως, ως όργανα που τα χειραγωγεί μια ανώτερη δύναμη. Ο Θησέας (Γιάννης Τσορτέκης), ο οποίος εισέρχεται από τη μέση περίπου του έργου για να θρηνήσει δις, πρώτα την γυναίκα του και μετά τον γιο του, εξωτερικεύει λεκτικά και σωματικά, μέσω του σπαραγμού του, σε μια εκτέλεση η οποία εναρμονίζεται με τη θλίψη του άγονου τοπίου. Μέσα σε αυτό, ο Ορέστης Χαλκιάς ως Ιππόλυτος ερμηνεύει με ιλαρότητα τις σκέψεις του για τις γυναίκες και την τεκνογονία, ενώ αργότερα υπερασπίζεται τον εαυτό του με μια εφηβική ορμή.
Η μουσική του Αλέξανδρου-Δράκου Κτιστάκη, παρούσα σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, δημιούργησε μια ηχητική ατμόσφαιρα η οποία, λειτουργώντας προσθετικά στη ροή του δράματος, υπογράμμισε τις στιγμές του θρήνου, του πάθους και του πόθου των δραματικών χαρακτήρων, αλλά και του χορού.
Οι σκηνές του βακχικού οργίου στην οθόνη, μετά την αποκάλυψη της Φαίδρας για τον έρωτά της στην Τροφό, καθώς και ο χορός στο τέλος που εμφανίζεται γυμνός, συνδέουν με συγγενικούς δεσμούς τον Ιππόλυτο με τις Βάκχες εξυμνώντας την παντοδυναμία της φύσης και των ενστίκτων. Αν θυμηθούμε τον Πρόλογο στις Βάκχες, ο Διόνυσος ήρθε να επιβάλει τη θρησκεία του και να τιμωρήσει τους απίστους, επικοινωνώντας το σχέδιό του και τις προθέσεις του από την αρχή. Η Αφροδίτη στον Ιππόλυτο και ο Διόνυσος στις Βάκχες σχεδίασαν διεξοδικά ένα προμελετημένο έγκλημα.
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθετεί μια eco-τραγωδία[1] την οποία και παρουσιάζει στην πρεμιέρα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2023, μέσα σε ένα κατάμεστο θέατρο. Ο μύθος εντάσσεται σε ένα δυστοπικό μέλλον, απόρροια της ύβρεως η οποία προέρχεται από την περιφρόνησή μας για τη φύση και τα αρχέγονά μας ένστικτά. Η καταπίεση των παρορμήσεων και η εμμονική μονομέρεια ενάντια στις βιολογικές ορμές, είναι αντίθετη της ανθρώπινης φύσης. Για αυτό, η εκδίκηση και η τιμωρία μοιάζει να είναι αναπόφευκτη.
Σημείωση
1. ΣτΣ: με τον όρο eco-τραγωδία εννοώ οικολογική τραγωδία.
Μετάφραση: Κώστας Τοπούζης, δραματουργική επεξεργασία - διασκευή –σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου, σκηνικά: Εύα Μανιδάκη, μουσική: Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης, φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου, χορογραφία: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, βίντεο: Παντελής Μάκκας, βοηθός σκηνοθέτριας: Γιώργος Μπραουδάκης, βοηθός σκηνογράφου: Κατερίνα Βλάχμπεη, βοηθός φωτίστριας: Λάμπρος Παπούλιας.
Παίζουν (αλφαβητικά): Κόρα Καρβούνη, Αμαλία Νίνου, Δημήτρης Παπανικολάου, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου, Γιάννης Τσορτέκης, Ορέστης Χαλκιάς. Συμμετέχει 17 μελής Χορός (θ.α.)
Μουσικοί επί σκηνής: Γιάννος Γιοβάνος, Ορέστης Ζαφειρίου, Γιάννης Παπαδόπουλος, Βαγγέλης Παρασκευαΐδης