Η πρόταση της Πανελλήνιας Ένωσης Επαγγελματιών Γεωτεχνικών και Επιχειρήσεων Πρασίνου, για την ανάπλαση της Αθήνας
Ως «πράσινη ανάπλαση» εννοούμε το σύνολο των επεμβάσεων που στοχεύουν στην ανάπτυξη του πράσινου, μέσα στην πόλη, με σκοπό την περιβαλλοντική, λειτουργική, αισθητική και οικονομική αναβάθμιση της περιοχής αναφοράς. Στόχος αυτής είναι να εξασφαλίζεται με ένα σταθερό, βιώσιμο και οικονομικά ανταποδοτικό τρόπο, διαχρονικά, το ελάχιστο δυνατό κόστος κατασκευής και διαχείρισης καθώς και ανάλωσης ανθρώπινων και φυσικών πόρων.
Στον αστικό ιστό η τροποποίηση του φυσικού περιβάλλοντος είναι σχεδόν καθολική. Το έδαφος καλύπτεται από αδιαπέραστα σκληρά υλικά. Η τραχύτητα του χώρου αυξάνεται ραγδαία λόγω της ύπαρξης των κτιρίων και των άλλων κατασκευών. Η θερμική συμπεριφορά του χώρου αλλάζει ολοκληρωτικά και το ισοζύγιο των ακτινοβολιών τροποποιείται σημαντικά λόγω της ύπαρξης των δομικών υλικών και της διάταξής τους στον χώρο. Το μόνο «μέσο» για να επαναφέρουμε, στο μέτρο του δυνατού, το φυσικό περιβάλλον ή αναπαραστάσεις αυτού, είναι η βλάστηση.
Το φυτικό υλικό έχει μοναδικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν ασυναγώνιστο στη βελτίωση των συνθηκών περιβάλλοντος του ανθρώπου. Εκτός από την αισθητική του αξία και το αίσθημα επαφής με τη φύση που δημιουργεί, η βλάστηση είναι το μόνο υλικό που συνδυάζει:
- Κατανάλωση της ηλιακής ενέργειας με αποτέλεσμα τη μείωση της τοπικής υπερθέρμανσης.
- Παροχή σκίασης που οδηγεί σε μείωση της θερμοκρασίας των επιφανειών.
- Μηχανισμό θερμορύθμισής του που οδηγεί σε μείωση της θερμοκρασίας αέρος.
- Μείωση της ηχορύπανσης.
- Κατακράτηση ρύπων και βλαβερών σωματιδίων.
- Παροχή οξυγόνου και απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα.
- Εμπλουτισμό της ιδιαίτερα περιορισμένης βιοποικιλότητας της πόλης.
Η πρόταση της ΠΕΕΓΕΠ
Το βασικό στοιχείο της πρότασης είναι η δημιουργία δικτύου πράσινων γραμμικών πάρκων - πεζοδρόμων - ποδηλατοδρόμων, χωρίς άσφαλτο, τσιμέντο και λοιπά σκληρά υλικά και ανάδειξή του ως εναλλακτικού τρόπου «πράσινης κίνησης».
Το δίκτυο θα αποτελείται:
Α) Από ένα κεντρικό δίκτυο πράσινων αρτηριών το οποίο θα αναπτύσσεται στο λεκανοπέδιο της Αττικής συνδέοντας το σύνολο των Δήμων μεταξύ τους και μπορεί να οδηγεί σε μεγάλους περιαστικούς χώρους πρασίνου.
Β) Από δευτερεύοντα και τριτεύοντα δίκτυα πράσινων διαδρομών (γραμμικά πάρκα - πεζόδρομοι - ποδηλατόδρομοι) που βρίσκονται μέσα στον ιστό του κάθε Δήμου και τα οποία συνδέεται με το κεντρικό δίκτυο των πράσινων αρτηριών.
Η προτεινόμενη κατασκευή του βασικού δικτύου των πράσινων αρτηριών αφορά αποκλειστικά την Περιφέρεια Αττικής και εντοπίζεται στο δίκτυο των οδικών αξόνων αρμοδιότητάς της. Ενδεικτικά μερικοί από τους οδικούς άξονες που θα μπορούσε να περιλαμβάνει το πρωτεύον δίκτυο είναι: Λ. Μεσογείων, Λ. Κηφισίας, Λ. Βουλιαγμένης, Λ. Συγγρού, Λ. Πειραιώς, Λ. Κύμης, Λ. Κατεχάκη, Λ. Αθηνών, κ.ά.
Το κεντρικό δίκτυο αυτό θα μπορούσε να κατασκευαστεί κατά μήκος (και από τις δύο πλευρές των δρόμων) του υφιστάμενου δικτύου οδικών αξόνων, αξιοποιώντας τους υφιστάμενους παράδρομους, οι οποίοι μπορούν να διαμορφωθούν σε γραμμικά πάρκα - χωρίς να δημιουργήσουν ουσιαστική κυκλοφοριακή επιβάρυνση στο κύριο οδικό δίκτυο όπως φαίνεται στην σχετική εικόνα. Το συνολικό μήκος του πρωτεύοντος δικτύου αυτού, είναι περίπου 500 χλμ. (250 χλμ x 2 πλευρές) και αντιστοιχεί στο 15 - 20% του συνολικά προτεινόμενου δικτύου πράσινων διαδρομών.
Σχεδιασμός δικτύου
Ο σχεδιασμός του δικτύου θα στηρίζεται σε σαφή αριθμητικά δεδομένα, αλλά και σε κοινωνικά, οικονομικά και χρηστικά κριτήρια. Οι επεμβάσεις θα πρέπει να στοχεύουν στη συμμετοχή του συνόλου των κατοίκων της πόλης στην προσπάθεια μιας ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής, κοινωνικής, αισθητικής, οικονομικής και λειτουργικής της αναβάθμισης, αλλά και στην οικονομικότητα της κατασκευής τους, τη στοχευμένη ανάπτυξη χρήσεων, την ανάδειξη πολιτισμικών στοιχείων κ.λπ.
Βασικά χαρακτηριστικά του δικτύου είναι:
- Να έχει σαφείς τελικούς προορισμούς (άλση, μητροπολιτικά πάρκα, αιγιαλούς κ.λπ.).
- Να ενσωματώνει και να μην αποκόπτει τις ανάγκες λειτουργίας μιας πόλης, για το σύνολο του πληθυσμού που την κατοικεί.
- Να εξασφαλίζει επιλογές κίνησης, με ενδιάμεσους προορισμούς, που θα οδηγούν σε προορισμούς, απαραίτητους για τις ανάγκες λειτουργίας της πόλης (όπως π.χ. το κέντρο της πόλης, οι σταθμοί λεωφορείων, οι σιδηροδρομικοί σταθμοί κ.λπ.).
- Να αναπτύσσεται ισοβαρώς.
- Να υπάρχει ολική προσβασιμότητα από ανθρώπους με αναπηρία.
Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά και για να πετύχει τους σκοπούς του σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να τύχει της αποδοχής των κατοίκων - χρηστών της πόλης.
Τρόπος κατασκευής
Ο τρόπος κατασκευής που προτείνουμε, εντοπίζεται γενικά:
α) Στην απομάκρυνση σκληρών υλικών κάλυψης του εδάφους και την αντικατάστασή τους με σταθεροποιημένο υλικό, φυσικής και τοπικής προέλευσης, που θα επιτρέπει την διήθηση του νερού και δεν θα απομονώνει το έδαφος αλλά θα αποτελεί φυσική του προέκτασή του.
β) Στη φύτευση κυρίως δενδροστοιχιών σκιάς (φυλλοβόλα δέντρα με ή χωρίς λουλούδια) η οποία όμως θα πρέπει να αντιγράφει τη φυσική καθ’ ύψος ισόρροπη διάταξη με την απαραίτητη εδαφοκάλυψη, τον υπόροφο και τον όροφο.
γ) Στην εξασφάλιση επάρκειας νερού για άρδευση, με τον κατά το δυνατόν περιορισμό χρήσης πόσιμου νερού από τα υφιστάμενα δίκτυα ύδρευσης.
δ) Στη διασφάλιση μέσω διαδρόμων πρόσβασης ελαφρών οχημάτων προκειμένου να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα εφοδιασμού, έκτακτων καταστάσεων κ.λπ.
ε) Στη δημιουργία κανονισμού λειτουργίας προκειμένου να αποφευχθούν φαινόμενα κατάληψης του χώρου.
στ) Στην επάρκεια φωτισμού.
ζ) Στην επαρκή «επίπλωση» (παγκάκια κ.λπ.).
η) Στην ευκολία συντήρησης και διατήρησης του πρασίνου και των δαπέδων.
θ) Στην ασφάλεια των χώρων κ.λπ.
Τεχνικά και οικονομικά στοιχεία της πρότασης
Εκτιμώντας ότι ο μέσος όρος κατοίκων - επισκεπτών στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας είναι 5.000.000, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας την πιθανή μελλοντική αύξηση του αριθμού αυτού και καθώς το διαθέσιμο πράσινο ανά κάτοικο στην Αθήνα εκτιμάται στα 2,5 τ.μ., το επιπλέον πράσινο που πρέπει να προστεθεί είναι: 7,5 τ.μ./κάτοικο x 5.000.000 κάτοικοι = 37.500 στρέμματα.
Το εκτιμώμενο συνολικό μήκος του δικτύου, που όπως έχει ξεκαθαριστεί δεν θα είναι οι κύριοι οδικοί άξονες, θα είναι της τάξης των 3.000 χλμ. Η ποσότητα των νέων δέντρων και θάμνων που θα χρησιμοποιηθούν εκτιμάται ότι θα είναι 937.500 δέντρα και 7.500.000 θάμνοι, ενώ θα απαιτηθεί προσθήκη περίπου 320.000 μ3 κηπαίου χώματος. Η ποσότητα νερού που θα απαιτηθεί για την ετήσια άρδευση των φυτών θα είναι περίπου 1.600.000 μ3.
Η μέση εκτιμώμενη συνολική δαπάνη κατασκευής με δεδομένα πενταετίας, είναι της τάξης των 650.000.000 ευρώ, ενώ η συνολική ετήσια δαπάνη συντήρησης θα είναι της τάξης των 40.000.000 ευρώ.
Για να είναι η δράση αυτή επιτυχής και βιώσιμη προτείνεται να δημιουργηθεί αυτόνομη Υπηρεσία ως φορέας υλοποίησης που να υπάγεται στον Περιφέρεια Αττικής και τα έργα πρασίνου να κατανεμηθούν κατά μέγεθος και φάσεις και να ανατεθούν σε ειδικούς μελετητές έργων πρασίνου. Οι δε προϋπολογισμοί αυτών να μην υπερβαίνουν το ποσό των 2 εκ. ευρώ ανά έργο. Στη συνέχεια να δημοπρατηθούν αυτόνομα ώστε να συμμετέχουν ή και να δημιουργηθούν μικρές και μεσαίες εργοληπτικές επιχειρήσεις πρασίνου.
Η πρόταση της ΠΕΕΓΕΠ, που περιληπτικά παρουσιάζεται εδώ, είναι προϊόν μακροχρόνιας δουλειάς διευρυμένης ομάδας εργασίας αποτελούμενης από μέλη της ΠΕΕΓΕΠ. Ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκε δημόσια στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, το 2017, καθώς και στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής. Όμως σε μια περίοδο μνημονιακών δεσμεύσεων/άτυπης χρεοκοπίας για τη χώρα μας, μοιάζει αρκετά λογικό το ότι δεν συζητήθηκε διευρυμένα στην ελληνική κοινωνία. Ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών θα είχε ενδιαφέρον να δούμε μαζί με αυτήν και άλλες ολοκληρωμένες/κοστολογημένες προτάσεις για την ανάπλαση της Αθήνας ώστε να αλληλεπιδράσουν και να κριθούν στη δημόσια σφαίρα.
Για την ΠΕΕΓΕΠ
Παναγιώτης Σκοτειδάκης,
γεωπόνος, μέλος Δ.Σ. ΠΕΕΓΕΠ, πρώην πρόεδρος ΙΓΕ
Ελίνα Κατσίκα,
γεωπόνος-αρχιτέκτονας τοπίου, μέλος ΠΕΕΓΕΠ