Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Ο Νικήτας Μυλόπουλος, καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, περιγράφει στην «Εποχή» το σύνολο των αντιπλημμυρικών έργων που έπρεπε να είχε γίνει και δεν έγινε, προσθέτοντας ότι αν επιπλέον λειτουργούσε ένα σύγχρονο τηλε-σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης (early warning) θα είχαν σωθεί και ζωές. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την κυβέρνηση Μητσοτάκη «ένα είδος αρνητή της κλιματικής κρίσης, με την έννοια ότι μπορεί να μιλάει γι’ αυτήν χωρίς να κάνει τίποτε για την προσαρμογή μας και επιπλέον, τη χρησιμοποιεί ως άλλοθι, ως δικαιολογία για να καλύψει την ανυπαρξία έργου».
.jpg)
Με τις πλημμύρες συνειδητοποιήθηκε πια ότι φαινόμενα όπως ο Ιανός και ο Ντάνιελ συνιστούν μια κανονικότητα της κλιματικής κρίσης;
Μιλώντας καθ’ υπερβολήν, ασφαλώς, θα πω ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι ένα είδος αρνητή της κλιματικής κρίσης, με την έννοια ότι μπορεί να μιλάει γι’ αυτήν χωρίς να κάνει τίποτε για την προσαρμογή μας και επιπλέον, να τη χρησιμοποιεί ως άλλοθι, ως δικαιολογία για να καλύψει την ανυπαρξία έργου. Η κλιματική κρίση είναι γεγονός όπως και αν την ονομάσουμε. Ακολουθώ την άποψη του Λατούρ που μιλά για νέο κλιματικό καθεστώς. Είναι ένα τρομακτικό γεγονός, του οποίου οι κοινωνικές επιπτώσεις θα είναι αντίστοιχες με τη γαλλική επανάσταση. Σ’ αυτό το νέο κλιματικό καθεστώς αλλάζουν τα πάντα και πρέπει να αλλάξουμε και εμείς τα πάντα.
Να δούμε, λοιπόν, τι πρέπει να αλλάξουμε σε αντίληψη και σε πολιτική.
Η αντίληψη και η πολιτική ξεκινούν από τη μεγάλη συζήτηση που πρέπει να κάνουμε και δεν έχουμε κάνει, ούτε στην Αριστερά. Είναι ακριβώς ότι στο νέο κλιματικό καθεστώς αλλάζει όλη μας η αντίληψη για την κατανάλωση, την παραγωγή, τον τρόπο που ζούμε, που ενσωματωνόμαστε στο περιβάλλον –δομημένο ή όχι– τον τρόπο που χρησιμοποιούμε το περιβάλλον. Ο πρώτος υπεύθυνος είναι η νεοφιλελεύθερη αντίληψη, η αέναη και υπέρμετρη κατανάλωση φυσικών πόρων που έχουν ήδη εξαντληθεί. Για παράδειγμα, στο νερό, που είναι το επιστημονικό μου πεδίο, έχουμε εξαντλήσει τα ανανεώσιμα υδατικά αποθέματα και καταναλώνουμε, πλέον, τα μόνιμα τα οποία χρειάστηκαν, εκατομμύρια χρόνια για δημιουργηθούν. Σύμφωνα με παλιότερη έρευνα της WWF, αν η ανθρωπότητα ακολουθούσε το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας θα χρειαζόταν τρεις πλανήτες σε οικοσυστήματα και φυσικούς πόρους, Στη δε κατανάλωση νερού, λόγω της άναρχης και αλόγιστης άρδευσης, έχουμε το δεύτερο μεγαλύτερο υδατικό αποτύπωμα μετά τις ΗΠΑ και διπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου. Πρέπει, λοιπόν, να αλλάξουμε υπόδειγμα, τα πάντα στη σκέψη και στον τρόπο που ζούμε, στην πολιτική που ασκούμε. Γι’ αυτό και έχει ειπωθεί και προσυπογράφω ότι η κλιματική κρίση μπορεί να ιδωθεί και ως μια ευκαιρία να επανιδρύσουμε τη δημοκρατία.
Να έλθουμε στην πλημμύρα. Ισχυρίζονται, διάφοροι αξιωματούχοι ότι τα αντιπλημμυρικά έργα είναι ακριβά. Υπάρχει απάντηση;
Να πω κάτι γενικό. Έχουν επιβληθεί κάποιοι όροι στη συζήτηση που είναι λάθος, γι’ αυτό και είναι λάθος η συζήτηση. Τα αντιπλημμυρικά έργα μπορεί να είναι ακριβά, αλλά η σχέση κόστους – οφέλους είναι υπέρ τους. Αν συγκρίνουμε, δηλαδή, το κόστος που τώρα θα κληθούμε να πληρώσουμε για τις ζημιές, δεν μιλώ για τις ανθρώπινες ζωές, θα δούμε ότι θα κάλυπταν ένα, δυο ή και τρία σχέδια ολοκληρωμένης πλημμυρικής διαχείρισης στη Θεσσαλία. Το άλλο λάθος που γίνεται είναι το τι ακριβώς ορίζουμε ως αντιπλημμυρικά έργα. Τα λέμε ακριβά γιατί έχουμε στο μυαλό μας τα μεγάλα φράγματα ανάσχεσης στα κατάντη. Είναι λάθος τρόπος σχεδιασμού, δεν χρειαζόμαστε τέτοιου τύπου έργα. Αντιθέτως, χρειαζόμαστε μικρά οικονομικά έργα ανάσχεσης, στα ορεινά εκεί όπου μαζεύεται πρώτα το νερό στα ρυάκια, έργα ορεινής υδρονομίας. Αυτά τα μικρά –φιλικά στο περιβάλλον– έργα ανάσχεσης σταματούν μέρος της πλημμυρικής ροής του νερού και τα φερτά υλικά, κάτι επίσης σημαντικό που δεν ασχολούμαστε στην Ελλάδα αλλά θα φανεί τώρα μόλις τραβηχτούν τα νερά. Τα ορεινά έργα, στα “ανάντη” όπως λέμε, συνεργάζονται και μεταξύ τους και με το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής, δηλαδή τα ποτάμια και τα ρυάκια ώστε να διοδεύσουν την όποια πλημμύρα και με κατάλληλο σχεδιασμό και συμπληρωματικά τεχνικά έργα να την εκτονώσουν σε διαφορετικά σημεία της ροής, σε διαφορετικές λεκάνες απορροής. Η πλημμύρα του παραποτάμου του Πηνειού, Ενιπέα, για παράδειγμα, που περνά από τα Φάρσαλα, θα μπορούσε, βάσει σχεδίου, να διοχετευθεί αλλού και να μην καταλήξει στον Πηνειό. Το ίδιο και για άλλους παραπόταμους. Αν γινόταν, διαδοχικά, η διοχέτευση σε άλλες λεκάνες απορροής της πεδιάδας δεν θα μαζευόταν τόσο νερό στη Λάρισα. Άρα, τα μικρά έργα ανάσχεσης σε συνδυασμό με τα έργα εκτροπής της πλημμύρας σχεδιάζονται μέσα σε ένα ολιστικό ή ολοκληρωμένο σχέδιο πλημμυρικής διαχείρισης και συνεργάζονται για την εκτόνωση της πλημμύρας. Προφανώς θα χρειαστούν και μεγαλύτερα φράγματα ανάσχεσης σε συγκεκριμένα σημεία και αυτά είναι που συνήθως προτιμώνται γιατί μεγαλώνουν το πολιτικό και εργολαβικό όφελος. Για τον ίδιο λόγο δεν επιλέγονται τα έργα ορεινής υδρονομίας που είναι έργα υποδομής και σχετικά αφανή. Το σύνολο των αντιπλημμυρικών έργων που περιέγραψα χοντρικά, θα μπορούσε να ελαφρύνει σε μεγάλο βαθμό τις καταστροφές του Ντάνιελ, που όντως ήταν μια εξαιρετικά σπάνια καταιγίδα. Αν μάλιστα συνδυαζόταν με ένα σύγχρονο τηλε-σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης (early warning), το οποίο θα πάρει την πληροφορία νωρίτερα από τους μετεωρολογικούς σταθμούς, θα τρέξει τα υδρολογικά και υδραυλικά μοντέλα προσομοίωσης και θα σου πει πού θα χτυπήσει η πλημμύρα, ποια είναι τα ευάλωτα σημεία, πού θα κάνεις εκκενώσεις κτλ, κτλ. τότε καταλαβαίνετε ότι θα σώζαμε και ζωές.
Έχεις αναφερθεί στην τακτική του “μετριασμού” όχι την εξάλειψη των σχετικών κινδύνων. Να το εξηγήσουμε περισσότερο;
Όσο μεγάλη να είναι η πλημμύρα που επίκειται ή προβλέπεται με βάση τα μοντέλα, ο στόχος της πολιτικής και της επιστημονικής κοινότητας δεν είναι να προστατέψουν τα πάντα από την πλημμύρα. Θα γεμίζαμε όλο τον κόσμο τσιμέντο, τεράστια φαραωνικά φράγματα για να εμποδίσουμε την πλημμύρα. Ο στόχος είναι ο μετριασμός του κινδύνου και των επιπτώσεων. Γι’ αυτό ήταν πολύ σημαντικοί οι χάρτες επικινδυνότητας και κινδύνου πλημμύρας που ανέβηκαν το 2018 στο υπουργείο Περιβάλλοντος και δεν ανανεώθηκαν στη συνέχεια – και επικριθήκαμε από την Κομισιόν. Είναι μέσα στην ίδια “λογική” που δεν έχουμε πυροσβέστες, που δεν αναρτήθηκαν οι δασικοί χάρτες που είχε προχωρήσει η τότε κυβέρνηση κ.ά. Με τους πλημμυρικούς χάρτες δεν έχουμε μόνο μια καλύτερη εικόνα των φαινομένων, αναλυμένη σε σενάρια εξέλιξης ανάλογα με τις πιθανότητες, αλλά και σειρά προτάσεων για τον σχεδιασμό συγκεκριμένων έργων. Από αυτούς τους χάρτες θα προέκυπταν και τα ολοκληρωμένα σχέδια πλημμυρικής προστασίας που ανέφερα πριν.
Υπάρχουν οι απαραίτητες επιστημονικές - τεχνικές υποδομές για να γίνουν τα ολοκληρωμένα σχέδια;
Οι επιστήμονες του χώρου πονάμε και φωνάζουμε πολλά χρόνια για την έλλειψη μετρητικών δικτύων. Γενικά, η μετεωρολογία, η υδρολογία και όλες οι συναφείς επιστήμες δεν γίνονται χωρίς μετρητικούς σταθμούς. Να μετρούν ανά πάσα στιγμή και ώρα, να παίρνουμε πληροφορίες. Αυτά δεν τα έχουμε στον βαθμό που απαιτείται, ενώ έχουμε κάνει προτάσεις εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Αυτό βεβαίως σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί άλλοθι για την ανυπαρξία προληπτικών μέτρων. Αλλά ναι ως χώρα δεν έχουμε υποδομές, δεν υπήρξε ποτέ η κουλτούρα της επένδυσης σε υποδομές. Η μόνη δύναμη που μας ώθησε να στραφούμε λίγο στις υποδομές, είναι η ΕΕ. Όπως είναι αλήθεια ότι η μόνη περίοδος που πήγε να μπει μια τάξη σ’ όλα αυτά, ειδικά με το περιβάλλον και να γίνουν σχέδια διαχείρισης φυσικών πόρων και κινδύνων, ήταν το διάστημα 2015 – 2019. Ναι μεν με καθυστερήσεις και λάθη, αλλά πάντως κάτι έγινε.
Η Λάρισα τελικά σώθηκε. Υποστηρίχθηκε χάριν έργων παροχέτευσης που είχαν γίνει στο παρελθόν, επί δημαρχίας Λαμπρούλη.
Ναι, ο τότε δήμαρχος Λαμπρούλης εκμεταλλεύτηκε τα πρώτα ευρωπαϊκά κονδύλια και έγινε εκτροπή της ενδεχόμενης πλημμύρας της πόλης, με υπόγειους αγωγούς, περιφερειακά. Επικρίθηκε μάλιστα γι’ αυτό το έργο τότε, ως αχρείαστο διότι δεν επέλεξε έργα βιτρίνας. Όμως, σήμερα χάριν αυτού η Λάρισα δεν πλημμύρισε.
Να σας ρωτήσω, το εργαστήριό σας συμβουλεύει, σχετικά, τις υπηρεσίες του κράτους, της Περιφέρειας;
Mε την Περιφέρεια Θεσσαλίας έχουμε να συνεργαστούμε από το 2010, καθώς είμαστε κατά της εκτροπής του Αχελώου. Άλλες κρατικές υπηρεσίες ή ιδιώτες μελετητές μάς καλούν όταν χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις. Όταν καταρτίστηκαν, πχ, τα μεγάλα σχέδια διαχείρισης υδατικών πόρων, ή τα σχέδια πλημμυρικού κινδύνου, για τα οποία μιλήσαμε προηγουμένως. Εκεί, το εργαστήριό μας πήρε ενεργά μέρος.