Θανάσης Μήνας «Για τον Pynchon», εκδόσεις Πόλις, 2023
Πολλές σελίδες έχουν γραφτεί σε όλο τον κόσμο για τη λογοτεχνία του Τόμας Πίντσον, όπως και για το μυστήριο που κατά κάποιον τρόπο περιβάλλει τη ζωή του, καθώς κατά γενική ομολογία ο συγγραφέας αποτελεί ένα από τα κρίσιμα σημεία αναφοράς στη σύγχρονη λογοτεχνία των ΗΠΑ. Στα ελληνικά, βέβαια, η σχετική βιβλιογραφία δεν είναι αντίστοιχα πλούσια, και αυτό δίνει ξεχωριστό ενδιαφέρον στο βιβλίο του Θανάση Μήνα.
Τα οκτώ κεφάλαια και η εισαγωγή που περιέχονται στο βιβλίο (κείμενα που, όπως γράφει ο Μήνας, «στην πλειονότητά τους, πρωτοδημοσιεύθηκαν, σε πρώιμη μορφή, στο ηλεκτρονικό περιοδικό The Zone, αποκλειστικά αφιερωμένο στο πυντσονικό έργο») συνθέτουν ένα ταξίδι στα βιβλία του Πίντσον (στα ελληνικά είναι μεταφρασμένα και τα εννέα), φωτίζοντας πολλές κρυφές γωνιές τους, ενώ θίγουν και μια ποικιλία άλλων θεμάτων, όπως π.χ. την αργοπορημένη υποδοχή του συγγραφέα στην Ελλάδα.
Ο Μήνας κάνει έναν δικό του διάλογο με το έργο του Πίντσον, αλλά ιχνηλατεί και τη σχέση του ή ακόμα και την επιρροή του σε άλλους συγγραφείς (π.χ. διαβάζει παράλληλα το Ενάντια στη μέρα, του Πίντσον, με τον Ματωμένο μεσημβρινό, του Κόρμακ Μακάρθι ή ανιχνεύει την επίδραση του Πίντσον στο πρώιμο έργο του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας), ενώ, όπως είναι αναμενόμενο σε ένα βιβλίο του Θανάση Μήνα, δεν λείπουν οι αναφορές στη μουσική ή στον κινηματογράφο.
Ο συγγραφέας, όμως, ανοίγει και τον φακό του για να εντάξει το έργο του Πίντσον σε ευρύτερο πλαίσιο, όπως συμβαίνει στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφάλαιο «Beat: η μήτρα της πυντσονικής αφήγησης». Εδώ ο συγγραφέας, πιάνοντας το νήμα από την εποχή που ο Πίντσον ήταν φοιτητής, τη δεκαετία του 1950, διερευνά τη σχέση του έργου με τη λογοτεχνία και τη γενιά των μπιτ. Όπως λέει ο Μήνας, «στις αρχές της δεκαετίας του ’50 τέθηκε, σε όλα τα επίπεδα, το αίτημα της δημιουργίας ενός νέου γλωσσικού κώδικα που να μπορεί να αποδώσει “αυτό που συμβαίνει”». Παραθέτει μάλιστα τα λόγια του ίδιου του Πίντσον, που λέει ότι εκείνη την εποχή «στη μυθιστοριογραφία επιτρεπόταν πια η συνύπαρξη δύο εντελώς διαφορετικών τρόπων αγγλικής γλώσσας». Στο κεφάλαιο αυτό ο Μήνας συνοψίζει κεντρικά σημεία αναφοράς της «γενιάς των μπιτ», όχι προφανώς για να κάνει μια ανασκόπηση ή ανάλυση αυτής της λογοτεχνίας, αλλά για να σκιαγραφήσει τη σημαντική επίδρασή της στη λογοτεχνία του Τόμας Πίντσον (μεταξύ άλλων και θεματολογικά: «το “Μεγάλο Θέμα” τόσο του Κέρουακ όσο και του Πίντσον είναι η περιπλάνηση, με την έννοια της διαρκούς αναζήτησης», γράφει ο Μήνας), εντοπίζοντας συνάμα και διαφορές του με συγγραφείς αυτής της «σχολής» (λέει, π.χ., ότι «ο Κέρουακ γράφει μια κι έξω, ενώ τα γραπτά του Πίντσον είναι φανερό ότι έχουν δουλευτεί ξανά και ξανά»).
Ένα βιβλίο γραμμένο με αγάπη και με γνώση που με κανένα τρόπο δεν απευθύνεται μόνο σε λάτρεις ή ειδήμονες στον Πίντσον αλλά ίσα ίσα προκαλεί να τον (ξανα)διαβάσει κανείς, μια περιπλάνηση στο έργο ενός συγγραφέα που «ένα από τα βασικά θέματα που θα απασχολήσουν τη λογοτεχνία του είναι το θέμα της αναζήτησης: της αναζήτησης της γνώσης, κρυφής και απόκρυφης, που δεν αποκλείει και τη γνώση της ηδονής».