Άαρον Άπελφελντ «Μέρες θαυμαστής διαύγειας», μετάφραση: Μάγκυ Κοέν, εκδόσεις Άγρα, 2023
Οφείλω από την αρχή να πω ότι έχω αδυναμία σε αυτόν τον συγγραφέα, και συμβάλλει σε αυτό ότι σε κανένα του βιβλίο δεν με απογοήτευσε - δεν είναι όλα τα βιβλία των σπουδαίων απαραιτήτως εξαιρετικά. Λοιπόν, ο Άαρον γεννήθηκε το 1932 στη Γαλικία, σημερινή Ουκρανία, τη «μήτρα» του ευρωπαϊκού ιουδαϊσμού, πριν το 1939, μετά «ήρθαν» τα ναζιστικά στρατόπεδα. Από το 1942, αφού ο πατέρας του τον έσπρωξε έξω από την ουρά των κρατουμένων, έζησε στα δάση της Μπουκοβίνα με παράνομους, πόρνες, ξυλοκόπους. Δεν μιλούσε για να μην τον καταλάβουν. Γλώσσες του τα γίντις, τα γερμανικά και άλλες, ξεχάστηκαν. Διέσχισε την Ευρώπη, το 1946 έφτασε στην Παλαιστίνη. Έζησε σε κιμπούτς και πήρε από την αρχή να μάθει εβραϊκά και να σπουδάσει λογοτεχνία. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν για χρόνια. Πέθανε το 2018. Ο ίδιος αρνήθηκε να χαρακτηριστεί συγγραφέας του Ολοκαυτώματος, είναι η ζωή, έστω η βαρύτατα τραυματισμένη, αυτή που τον ελκύει. Δεν έχω καταλάβει γιατί θεωρείται πως είναι κοντά στον σκοτεινό Κάφκα, μοιάζει περισσότερο αδελφός του Μπρούνο Σουλτς και του Γιόζεφ Ροτ.
Στο παρόν βιβλίο ο ήρωας Τέο αφήνει πίσω του το στρατόπεδο συγκέντρωσης για να γυρίσει στο σπίτι του. Μόνος. Μόνος περιπλανείται στον ουκρανικό κάμπο ως το Στέρνμπεργκ κοντά στη Βιέννη. Η περιπλάνησή του είναι όλο το βιβλίο των 292 σελίδων. Μια πορεία που κλείνει μέσα της τόσο το παρόν όσο και το παρελθόν του. Σε χρόνο παρόντα περπατώντας συναντά λογής ανθρώπους, οι διάλογοι μαζί τους συχνοί αλλά και λιτοί, «μιλούσε με φωνή ασθμαίνουσα και μια έκφραση τεράστιας κατάπληξης… Σαν να έμαθε μόλις τώρα τι πέρασε όλα αυτά τα χρόνια». Όμως κυριαρχούν οι σιωπές, η Σιωπή των ανθρώπων των στρατοπέδων, οι άνδρες και οι γυναίκες των στρατοπέδων είναι οι ήρωες του, «φυτρώνουν» στις σελίδες από το πουθενά των καταστραμμένων κάμπων, ερείπια οι ίδιοι ωστόσο στέρεοι, σμιλεμένοι στο χαρτί και στην άρνησή τους να γυρίσουν στο σπίτι, αρνούνται θαρρείς να περάσουν στην ελευθερία, «είναι καλό που επιστρέφεις στο σπίτι σου. Καθένας που επιστρέφει είναι αγγελιαφόρος ενός μηνύματος». Η διαδρομή γύρω από τα στρατόπεδα φέρνει στο νου αρκετά την Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ, μ’ έναν τρόπο ωστόσο αντιστικτικό - θα είχε ενδιαφέρον η σκέψη κάποιου που ξέρει καλά τον Μπρεχτ. Δυο γυναίκες κυριαρχούν. Η μάνα του η Γέτι και τα χρόνια δίπλα της. Η Γέτι βαριά καταθλιπτική (μου) μοιάζει να προοικονομεί όλο αυτό που θα ενσκήψει πάνω στην Ευρώπη, η Μαντλέν, ο πρώτος χαμένος έρωτας του πατέρα του, θα προχωρήσουν μαζί στον δρόμο της επιστροφής και είναι αυτή που θα του προσφέρει το νήμα να ξαναβρεί μέσα του τον πατέρα. Η Γέτι μοιάζει να είναι όλο αυτό που αφήνει πίσω της η Ευρώπη, η Μαντλέν πιάνεται από τη ζωή μετά το στρατόπεδο, είναι η μνήμη του διηνεκούς, όσο κι αν νοσεί, και που παλεύει για την ίδια του την ύπαρξη, παρελθόν και παρόν μαζί. Ο Άπελφελντ περιγράφοντας τους επιζώντες, μακριά από τα στρατόπεδα, στον δρόμο της επιστροφής για το σπίτι δημιουργεί μια απίστευτη τοιχογραφία του ανθρώπινου είδους, των χαρακτήρων τους, και συγχρόνως σκαλίζει βαθιά στην ανθρώπινη κατάσταση -κάτι που ξέρουν μοναδικά ν’ αποδίδουν οι Εβραίοι συγγραφείς της Κεντρικής Ευρώπης- το είδος έχει πλέον χαθεί. Από την Χάνα Άρεντ ως τον Πωλ Τσελάν, από τον Κάφκα στον Γιόζεφ Ροτ, ως τον Τσβάιχ και τον Σίγκερ, από τον Βασίλι Γκρόσμαν ως την Άννα Ζέγκερς… Ίσως ο τελευταίος αυτών των φωτισμένων, πολύγλωσσων υποκειμένων της Ιουδαϊκής Διασποράς που έδωσαν στην Ευρώπη Τέχνη και Επιστήμη να είναι αυτός, ο Άαρον Άπελφελντ. Μετάφραση βεβαίως εξαιρετική από την Μάγκυ Κοέν.